مهرهای شاه سلیمان

محتوای فهرست مهرهای شاه سلیمان نشان می‌دهد که تعدد مهرهای حکومتی سلاطین صفویه با تنوع اسناد دیوانی در این دوره مطابق بوده است و عموما هر نوعی از سند با مهری مخصوص اعتبار می‌یافته است؛ حتی نام و شهرت چندی از این مهرها دقیقا از روی نوع اسناد مربوط اخذ شده است. ظاهرا این ضوابط برای نخستین بار در دوران شاه طهماسب وضع شده و تا پایان صفویه اصول کلی آن حفظ شده است. این نکته تداوم و استمرار نظام دیوانی در دوران صفوی را یادآوری می‌کند. با این حال، برخی مهرهای مذکور در فاصله تاریخی میان حکومت شاه طهماسب و شاه سلیمان در شکل، اندازه یا سجع تغییراتی جزئی کرده است یا کارکردهای دیوانی تازه‌ای برای آنها تعریف شده است. تعداد این مهرها متناسب با گرایش‌های مذهبی صفویان بر عدد ۱۲ منطبق شده است، اما لزوما و دقیقا همین تعداد نبوده است.

صورت و ساختار کلی مهرنامه شاه سلیمان صفوی و فهرست دیگری که از این مهرها مطابق سفارش شاه سلطان حسین تهیه شده است مشابه به نظر می‌رسد. در توجیه تهیه فهرست اخیر می‌توان مفروضاتی مطرح کرد؛ ولی تاریخ تالیف این فهرست حساسیت شاه سلطان‌حسین در اطلاع از مشخصات مهرهای سلف خود، شاه سلیمان صفوی را پیش از تاج‌گذاری نشان می‌دهد. همان‌طور که می‌دانیم تهیه سکه و مهرهای حکومتی یکی از مهم‌ترین امور تشریفاتی در مراسم تاج‌گذاری سلاطین بوده است. با این حساب، شاید فهرست اخیر برای همین منظور تهیه شده باشد و این نکته تصور شباهت مهرهای شاه‌سلیمان و شاه سلطان‌حسین را در تعداد و تنوع و ظواهر و کارکردهای دیوانی پیش می‌آورد. از این گذشته، محتوای تطبیقی مشخصات مهرهای شاه‌سلیمان با مهرهای اسلاف او در رساله‌ها جایگاه استنادی و علمی آنها را به نوعی تا «مهرنامه سلاطین صفوی» ارتقا داده است.

منبع: مهرنامه شاه‌سلیمان صفوی، نوشته محمدصادق میرزا ابوالقاسمی، مندرج در «گنجینه اسناد» سال بیست و پنجم بهار ۱۳۹۴، شماره ۱