سیر افکار انقلابی علمی، مدنی، اجتماعی و سیاسی مغرب زمین به سوی ممالک اسلامی مشرق بطئی بود و به مقتضای موقع جغرافیایی نخست به عثمانی و مصر نفوذ کرد. جریان روشنفکری در ایران از ابتدای قرن ۱۹ میلادی و با آغاز ارتباطات گسترده با غرب، شکل گرفت و به‌خصوص در دوره ناصری رشد یافت و از مشروطه به این سو به‌طور جدی وارد صحنه سیاست ایران شد.

منبع: مجتبی گراوند و دیگران، «واکاوی تحول فکری متاثر از ورود صنعت چاپ و انتشار کتاب و مطبوعات دوره مشروطه»، تاریخ نو، ۱۳۹۶.