ایدرو چگونه شکل گرفت
در آن دوره سرمایه‌گذاری کاهش یافته بود و حتی مصرف هم نمی‌شد. سرمایه‌گذاران حاضر نبودند حتی یک آجر در خانه‌هایشان ساخت‌وساز کنند. این وضعیت دلیل مهمی در شکل‌گیری ایدرو بود. دلیل دوم، انتقادی بود که نسبت به صنایع مونتاژ در ایران وجود داشت و این سوال که اگر صنایع سنگین در ایران وجود نداشته باشد، صنایع سبک چه وضعیتی پیدا می‌کند؟ علاوه بر این دو علت، ترکیب جالب دولت در سال‌های شکل‌گیری ایدرو را هم باید در نظر گرفت. در آن زمان عالیخانی به وزارت اقتصاد رفت و ادغام سازمان صنایع و وزارت بازرگانی در این وزارت اقتصاد جدید به رشد صنایع دامن زد.
رکود دوره امینی حل شد اما همچنان دسترسی به صنایع اساسی و بزرگ مساله اصلی بود. در همین سال‌ها شاه به ایتالیا سفر کرد. در این سفر با سازمانی آشنا شد که ازنظر بوروکراتیک جدا از دولت بود یعنی سازمان گسترش و نوسازی ایتالیا. در ادبیات اقتصادی ایتالیایی‌ها به ایجاد مناطق صنعتی معروف هستند و این سازمان که با این هدف در این کشور شکل‌گرفته بود از دولت مستقلا عمل می‌کرد. شاه پس از بازگشت از این سفر به عالیخانی در شورای اقتصاد دستور تاسیس چنین سازمانی را می‌دهد و مسوولیت آن را هم آقای نیازمند بر عهده می‌گیرد. در اساسنامه عملکرد مستقل این سازمان از دولت در نظر گرفته‌شده است و تاکید من در اینجا بر این عملکرد مستقل به دلیل وضعیت فعلی این سازمان وابستگی آن به دولت و دور شدن از هدف اصلی آن است. البته استقلال سازمان گسترش و نوسازی صنایع از نظر سیاسی چندین بار مورد انتقاد قرار گرفته است. در این بحث‌ها این سوال مطرح بوده است که اگر شاه احاطه کامل به امور داشته است چطور حاضر شده در مورد صنایع عملکرد مستقل یک سازمان دیگر را احساس کرده و حاضر به ایجاد آن شده است. به نظر من این مساله بیشتر نشان می‌دهد که چقدر در آن زمان نیاز به تاسیسات اساسی و صنعتی وجود داشته است.
پایه‌های اساسی این سازمان ایجاد شد. هدف اصلی این سازمان بیشتر گسترش صنایع اساسی و اصلی بود. چهار کارخانه اساسی در سال‌های آغازین فعالیت این سازمان ایجاد شد که کارخانه ماشین‌سازی تبریز، ماشین‌سازی اراک و آلومینیوم‌سازی اراک را شامل می‌شود. زمانی که این کارخانه‌ها تاسیس می‌شدند، محور منطقه صنعتی قرار می‌گرفتند. زمین‌های بسیاری در اراک و تبریز خریداری شد که بعدها بیشتر صنایع سبک، مصرفی و سرمایه‌ای در آن شکل گرفت. اگر به دو منطقه بزرگ صنعتی کشور نگاه کنید می‌بینید که شکل‌گیری آنها منوط به ایجاد صنایع بزرگ اولیه بوده است. نکته دیگر نوسازی بود. هدف دیگر سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، نوسازی بنگاه‌های صنعتی بود که بیشتر به بخش‌خصوصی و عمومی تعلق داشت یا بنیاد پهلوی صاحب آن بود.
ارسال نظر