انحلال مجلس سوم

روز ۲۳ آبان ۱۲۹۴ هجری شمسی سومین دوره مجلس شورای ملی درحالی‌که هنوز کمتر از یک سال از راه‌اندازی‌اش گذشته بود منحل شد. پس از آنکه ناصرالملک، نایب‌السلطنه با پذیرش اولتیماتوم روسیه، مجلس شورای ملی دوم را منحل اعلام کرد، نفوذ و مداخله روس‌ها و انگلیس‌ها در امور داخلی کشور بیش از پیش افزایش یافت. نهایتا با به درازا کشیده شدن انتخابات در سراسر کشور، مجلس سوم شورای ملی روز ۱۳ آذر ۱۲۹۳ با حضور ۶۸ نماینده افتتاح شد. در این دوره با حذف هرگونه شرطی برای انتخاب شدن در قانون انتخابات که به یک درجه‌ای شدن انتخابات مشهور شد، تغییراتی از لحاظ طبقات و مشاغل در ترکیب نمایندگان رخ داد. از جمله آنکه تعداد ملاکان و روحانیون در مجلس سوم افزایش یافت، اما از شمار بازرگانان و صاحبان مشاغل آزاد کاسته شد.

گروه‌های سیاسی و ترکیب نمایندگان آنها در مجلس سوم از این قرار بود: ۳۱ نفر عضو حزب دموکرات، ۲۹ نفر عضو حزب اعتدال، ۱۴ نفر عضو هیات علمیه و ۲۰ نفر نماینده مستقل که آنها هم با دموکرات‌ها ائتلاف کرده بودند. مجلس سوم شورای ملی جمعا ۷۹ جلسه تشکیل داد. هنگامی که در پی تداوم جنگ جهانی اول و پیشروی قوای روس تا قزوین، تهران به شدت مورد تهدید قرار گرفت، جمعی از نمایندگان مجلس به دستور مستوفی‌الممالک تهران را ترک کرده و به قم مهاجرت کردند. نمایندگان مهاجر در قم کمیته دفاع ملی را تشکیل دادند، کمیته‌ای که از حضور چهره‌های مطرحی چون سلیمان میرزا، میرزا سلیمان‌خان، میرزا محمدعلی خان کلوب و... بهره می‌برد. در پی حضور اکثریت نمایندگان مجلس در قم جلسه روز ۲۳ آبان ۱۲۹۴ از اکثریت افتاد، در پی این واقعه سومین مجلس شورای ملی ایران همچون دو مجلس پیش از خود با دخالت روس‌ها تعطیل شد.