نماینده انجمن مراکزخرید خاورمیانه و شمال آفریقا مطرح کرد
ضرورت تشکیل اتحادیه کشوری مراکز خرید
پگاه آفرین‌زاد: در سال‌های اخیر ساخت‌وساز مراکز خرید در شهرهای بزرگ و مناطق مختلف شهری سیر صعودی به خود گرفته است. این در حالی است که با وجود بهره‌وری و سودآوری بالای این صنعت، مدیریت درستی در این بخش وجود ندارد و این صنعت به حال خود رها شده است. به طوری که از یکسو شاهد اشباع بعضی مناطق و شهرها از مراکز خرید هستیم و از سوی دیگر با ایجاد بحران‌های مختلف در زمان‌های گوناگون و با وجود رعایت همه مصوبات دولت در این زمان‌ها از سوی این مراکز، هیچ حمایتی از این بخش صورت نمی‌گیرد، که در این راستا لزوم تاسیس اتحادیه کشوری برای حمایت از این صنعت نو پا احساس می‌شود.
از آنجا که دولت به مرور باید بارهای اضافی خود را از دوش بردارد و نسبت به تفویض وظایف به تشکل‌های صنفی اقدام کند، ضروری است که با توجه به حضور فعال بیش از ۱۵۰۰ مرکز خرید ریز و درشت و حدود ۳۰۰ مرکز خرید چندمنظوره در حال ساخت در اقصی نقاط کشور، یکسان‌سازی سیاست‌ها و روش‌های عملیاتی و مدیریتی این مکان‌های تجاری مهم و اثرگذار در اقتصاد کشور را با تشکیل یک اتحادیه هدفمند میسر سازد. چه بسا که تمامی دولت‌های کشورهای جهان برای صنعت مراکز خرید دارای اتحادیه‌های قدرتمندی هستند تا بتوانند از ظرفیت‌های آن در عملیاتی‌سازی سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی خود به درستی استفاده کنند.
در این زمینه با شاهرخ کشاورز، نماینده انجمن مراکزخرید خاورمیانه و شمال‌آفریقا و برگزارکننده نمایشگاه ایران ریتیل شو گفت‌وگو کرده‌ایم که می‌خوانید.
وضعیت مراکز خرید در سطح کشور به چه صورت است؟
در گذشته و دوران قبل از برجام، حضور برندهای خارجی در ایران زیاد نبوده است و برندهایی هم که بوده‌اند بعضا وارداتی و رسمی یا مسافری، محدود یا قاچاق وارد کشور می‌شده‌اند و در پاساژ‌هایی با مغازه‌های کوچک بوتیکی به فروش می‌رسیده‌اند، اما در ایام پسابرجام شرایط و تسهیلاتی ایجاد شد که برندهای بینالمللی زیادی وارد کشور شدند و در نتیجه آن، کاربری‌ها، اندازه و زیربنای مراکز خرید هم که ساخته شدند، افزایش چشمگیری پیدا کرد.
از این دوره به بعد ساخت‌وسازهای مراکز خرید رونق یافت و می‌توان از این دوره به عنوان دوره طلایی مراکز خرید نام برد، چرا که هم متراژهای بزرگی را برندهای خارجی پرکردند و همچنین باعث شد برندهای ایرانی هم تکانی به خود بدهند و در طراحی و دکوراسیون فروشگاه‌ها، چیدمان محصولات، جذب و استخدام، آموزش پرسنل، برش محصولات، دیزاین و انواع خدماتی که باید به مشتریان بدهند، رشد کنند. در آن زمان به دلیل اقبال عمومی و ثبات نسبی در قیمت دلار، تعداد زیادی مراکز خرید چندمنظوره ساخته شد که خدمات جانبی مانند سینما، فودکورت و ... هم به میان آمد که بیش از پیش با استقبال خانواده‌ها روبهرو شد و باعث شد حجم مراکز خرید به لحاظ زیربنایی بسیار بزرگ شود و کاربری‌های متنوع فرهنگی، ورزشی، غذایی، خدماتی، تفریحی هم به آن اضافه شود.
از سوی دیگر، مصوبه دولت مبنی بر جلوگیری از ورود برندهای خارجی باعث شد که در فاصله ۶ ماه تا یک‌سال تمام برندهای خارجی بازار ایران را ترک کنند و برندهای ایرانی سعی کردند جای آنها را پر کنند. در این راستا صاحبان مراکز خرید با حمایت و ارائه تسهیلات مناسب، فضای خوبی را برای حضور برندهای ایرانی ایجاد کردند. در نتیجه سال گذشته البته تا پایان بهمن، سال بسیار خوبی نیز برای توسعه شعب برندهای ایرانی بود.
مراکز خرید با چه چالش‌ها و معضلاتی روبهرو هستند؟
در حال حاضرساخت مراکز خرید در بسیاری از نقاط پایتخت و حتی برخی استان‌ها به اشباع رسیده است و بعضا هنوز پروژه‌هایی ساخته می‌شود که سرمایه‌گذاران‌شان تجربه کافی در این نوع کاربری ندارند. متاسفانه تعداد زیادی از صاحبان مراکز خرید، در گذشته مسکونی‌ساز بوده‌اند و فکر کرده‌اند فقط ساخت مرکز خرید پایان تعهد آنها است، در حالی که تمام کارشناسان بینالمللی اذعان دارند که مرکز خرید برخلاف ملک مسکونی یک موجود زنده است و حیات و مماتش از جمله طراحی، مدیریت و نگهداری آن بسیار مهم‌تر از ساخت آن است. این معضلی است که طی دهه گذشته بسیار شاهد آن بوده‌ایم وعمدتا هم پروژه‌هایی بوده‌اند که مطالعات اقتصادی، میدانی خوبی روی آنها انجام نشده است که پس از ساخت به جای سوددهی با رکود مواجه شده‌اند. در واقع باید گفت در هر شهر یک یا دو پروژه که اولین بوده‌اند عمدتا با موفقیت روبهرو شده‌اند و بقیه سازندگان که بدون در نظر گرفتن موقعیت و نیاز آن منطقه یا شهر، از آنان پیروی کرده‌اند و به ساخت مراکز خرید دیگری اقدام کرده‌اند با رکود مواجه شده‌اند.
در شرایط فعلی و با شیوع بیماری کرونا، وضعیت مراکز خرید را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
از یکسو معضل اشباع برخی مناطق از مراکز خرید و از سوی دیگر بحران شیوع کرونا در ایران، باعث شد تا مراکز خرید با عدم حضور و استقبال مردم روبهرو شوند و لطمه زیادی از این موضوع ببینند. در صورتی که درخصوص بیماری کرونا ذکر این نکته ضروری است که مشاعات مراکز خرید زیاد است و خط قرمز صاحبان مراکز خرید سلامت مردم است. در نتیجه به شدت روی ضد عفونی مشاعات و فضاها هزینه می‌کنند و برای ورود افراد بدون ماسک و دستکش سخت‌گیری می‌کنند، اما از آنجا که کسب و کار خرده‌فروشی از جنس مراکز خرید، ریتیل و برندها به رفتار این ویروس و حضور یا عدم حضور مردم در مراکز خرید ربط دارد، امسال سال سختی را خواهند داشت و متاسفانه به دلیل نداشتن یک اتحادیه منسجم و حامی و راهگشا به صنعتی آسیب‌پذیر تبدیل شده است.
در این شرایط خاص، مراکز خرید چه کمکی به صنوف و دولت کردند؟
همکاری و حرکتی که مراکز خرید در اسفند و فروردین در قالب پویش ملی حمایت از کسبه راه انداختند کار ارزشمندی بود، ولی در ازای آن هیچ تسهیلاتی در هزینه‌های آب، برق، مالیات و بیمه نداشتند. مراکز خرید بنا به صلاحدید ستاد کرونا مجبور بودند عید را تعطیل باشند ولی حقوق پرسنل را باید می‌دادند، در حالی که از اسفندماه عمدتا مراجع چندان و درآمدی نداشتند، حتی پرداخت بیمه‌هایشان عقب نیفتاد و مالیات بر درآمدی که استحصال نشده است، مکلف به پرداخت آن هستند و متاسفانه در این زمینه هیچ تعاملی با دولت و نهادهای ذی‌ربط شکل نگرفت. این پویش اتفاق مبارکی بود که در مرحله اول فقط ۸۰ مرکز خرید به صورت خودجوش به آن پیوستند، در صورتی که تعداد مراکز خرید خیلی بیشتر از این است، چون هیچ تشکل اجرایی و قانونی وجود نداشت که علاوه بر چانه‌زنی و حمایت از منافع مراکز خرید، تعداد بیشتری از مراکز را تشویق و مکلف کند تا حضور حداکثری در این پویش داشته باشند و با اتخاذ سیاستی یکسان و اثربخش در رابطه با بحران‌های اقتصادی و اجتماعی این‌چنینی، از ساختار اقتصادی مراکز خرید و همچنین شرایط کسبه حمایت کنند.
برای پیشرفت مراکز خرید و برون‌رفت از مشکلات چه راهکارهایی پیشنهاد می‌کنید؟
مطالبه اول، داشتن یک اتحادیه رسمی است که قدرت چانه‌زنی و مذاکره با نهادهای تصمیم‌ساز را در جهت رفع موانع کسب‌وکار و اشتغال داشته باشد. متاسفانه نبود یک اتحادیه قدرتمند و منسجم و عدم ابلاغ قوانین جامع و متقن و جولان سیاست‌های سلیقه‌ای و پراکنده در این صنعت باعث شده است یکپارچگی در اتفاقات یکباره و ناگوار وجود نداشته باشد.
چه اتفاقاتی باید برای بهبود و رشد این صنعت بیفتد؟
در کسب‌وکارهای سنتی، قانونی به نام حریم صنفی وجود دارد. یعنی در فاصله مشخص اجازه حضور به صنف مشابه نمی‌دهد. امروز شما برای ساخت یک مرکز تجاری صدها یا چند هزار میلیارد تومان هزینه می‌کنید، هویت ایجاد می‌کنید، چند هزار فرصت شغلی به وجود می‌آورید تا خاک‌خوری آن تمام شود و به راه‌اندازی و رونق برسید، اما در این میان شهرداری مجوز پروژه دیگری با کاربری مرکز خرید رو‌به‌روی آن یا در جوار آن می‌دهد. حتی پروژه‌هایی داشته‌ایم که ترافیک شهری و گره ترافیکی ایجاد کرده‌اند و استاندارد زندگی یک منطقه یا محله را از بین برده‌اند و تمامی این موارد، مشکلاتی است که گریبانگیر صنعت مراکز خرید است و اگر یک اتحادیه کشوری قدرتمند وجود داشته باشد، روی تدوین قوانین یکسان مدیریت و بهره‌برداری، نوع ساخت و نقشه‌ها، تعیین کاربری صنوف، رعایت حریم صنفی، نحوه سرمایه‌گذاری، مقوله جذب و برنامه‌های آموزشی کارآمد برای منابع انسانی موردنیاز این صنعت و برنامه جامع مرکز خرید پس از بهره‌برداری نظارت می‌کند و باعث می‌شود شهرداری‌ها اجازه ساخت بی‌رویه مراکز خرید را صادر نکنند.
مراکز خرید چه مزیت‌هایی دارند؟
مراکز خرید سمبل و نماد اقتصادی و گردشگری شهرها و کشورهای جهان هستند و در کشور ما به خصوص حامی تولید ملی هستند و ایجاد ارزش می‌کنند. بیش از خود، برای املاک هم‌جوار خود ارزش ایجاد می‌کنند و همسایگان انتفاعشان را می‌برند. چند هزار فرصت شغلی که برای مردم به وجود می‌آید و در کنار همه اینها مکان‌های فرهنگی، ورزشی، اجتماعی و تفریحی امن و مورد اطمینانی که برای شهروندان به وجود می‌آورند و در پی آن فقط مشکلاتش برای مراکز خرید می‌ماند و در ازای خدماتی که مراکز خرید به صنوف می‌دهند، هیچ حمایتی نمی‌شوند. چون ساختار درست و تشکل واحد قدرتمندی وجود ندارد که بخواهد برای این صنعت چانه‌زنی کند. این صنعت شایسته حمایت‌های دولتی، تخفیفات و تشویقات بیشتری در ازای خدمتی است که به صنوف مختلف ارائه می‌کنند.
فراموش نکنیم در شکوفایی مجدد صنعت ساختمان، صنعت سینما، صنعت پوشاک، صنعت غذا، رستوران‌داری، کافه‌گردی و فضاهای فرهنگی نظیر بوک‌لند، شهر کتاب و شوروم‌های هنری، توسعه مراکز خرید نقشی چشمگیر و انکارناپذیر داشته‌اند.
