گیاهان دارویی؛ صنعتی سودآور
سهم ایران در تولید و عرضه بازار‌‌های جهانی گیاهان دارویی
امروزه کشت و پرورش گیاهان دارویی بخش عظیمی از تجارت بین‌المللی گیاهان را به خود اختصاص داده است. کشورهای با شرایط آب و هوایی مناسب‌تر بخش بزرگ‌تری از این بازار را به خود اختصاص داده‌‌اند و در نتیجه سود بیشتری را خواهند برد. ایران نیز بسیاری از اقلیم‌‌های متنوع جهان را داشته و به همین خاطر شرایط مناسب برای کاشت بسیاری از گیاهان دارویی را داراست و با برنامه‌‌ریزی اصولی و مدیریت صحیح به راحتی می‌توان زمینه اشتغال بسیاری از افراد را در این بازار فراهم کرد. اشتغال‌‌آفرینی برای افراد روستایی و عدم‌مهاجرت آنها به شهر‌‌ها نیز با تولید گیاهان دارویی فراهم است. شاید برای شما نیز جالب باشد که تولیدات گیاهان دارویی ایران به بیش از ۶۰ کشور دنیا صادر می‌شود.
آمار تولید گیاهان دارویی ایران چقدر است؟ در بسیاری از گیاهان دارویی بیش از ۷۰درصد تولیدات در بازار داخلی مصرف می‌شود و حدودا ۳۰درصد آن صادر می‌شود. شاید در مورد بعضی گونههای گیاهی تناقضاتی در این زمینه وجود داشته باشد، به عنوان مثال بیش از ۸۰درصد زعفران به خارج از کشور صادر شده و تنها ۲۰درصد آن در بازار‌‌های داخلی به فروش می‌‌رسد. سود بالاتر و درآمد ارزی بالا بسیاری از تولیدکننده‌‌ها و عرضه‌‌کننده‌‌های زعفران را به صادرات این محصول ارزشمند ترغیب کرده است. از مشهورترین گیاهان دارویی صادراتی ایران می‌توان به زعفران، گل محمدی، زیره، آویشن و عناب اشاره کرد. شرایط طبیعی و آب و هوایی مناسب ایران باعث شده است که بسیاری از گیاهان دارویی صادراتی ایران عطر و طعم عالی‌‌تری نسبت به سایر کشور‌‌ها داشته باشد و به همین خاطر مشتری‌‌های بیشتری را جذب کرده است.
افزایش ۶۳هزار هکتاری سطح زیر کشت گیاهان دارویی
در این راستا حسین زینلی مشاور وزیر و مجری طرح گیاهان دارویی گفت: در حوزه گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی سال‌ها تلاش کرده تا در راستای تامین سلامت مردم و تامین مواد اولیه صنایع تبدیلی، دارویی و غذایی اقدامات موثری انجام دهد.
وی افزود: ساختار اصلی فعالیت‌‌های زیرمجموعه گیاهان دارویی بر اساس مشارکت مردم شکل گرفته و در سنوات گذشته نیز با همراهی و همکاری مردم، اراضی زیر کشت توسعهیافته است.
زینلی افزود: از ۶۳هزار هکتار طرح توسعه، ۵۵هزار هکتار آن در دیمزارها و ۸۰۰۰ هکتار هم در اراضی آبی برای تولید انواع محصولات موردنیاز و دارای متقاضی بازار اجرا می‌شود.
مجری طرح گیاهان دارویی افزود: یکی دیگر از برنامه‌‌های ما برای سال‌جاری احیای ۵۰هزار هکتار از مراتع است که برنامه‌‌های حمایتی، نظارتی و آموزشی آن بر عهده وزارت جهاد کشاورزی است و سایر کارهای اجرایی از سوی مردم انجام خواهد شد.
مشاور وزیر جهاد کشاورزی با تاکید بر ضرورت ایجاد ارزش افزوده برای گیاهان دارویی در کشور و جلوگیری از خام‌فروشی این مواد با ارزش، ادامه داد: برای توسعه صنایع تبدیلی و غذایی در سال‌جاری باراندازهای گیاهان دارویی ایجاد می‌شود.
وی با اشاره به اینکه برخی از باراندازها روند اجرایی کار را آغاز کرده‌‌اند، افزود: ابلاغیه فعالیت رسمی این باراندازها نیز به زودی صادر می‌شود.
زینلی گفت: ما در حوزه فرآوری گیاهان دارویی قصد داریم فدراسیون‌‌های گیاهان دارویی ایجاد کنیم که وظیفه قیمت‌گذاری در حوزه داخلی و بین‌الملل را بر عهده دارند. این مجموعه‌‌ها با همکاری بخش خصوصی و به‌ویژه تشکل‌ها مسوولیت مذاکره با متقاضیان خارجی گیاهان دارویی ایران را برعهده می‌‌گیرند و تصمیمات آنها برای کل کشور لازم‌‌الاجراست.
طرح توجیهی تولید و فرآوری گیاهان دارویی
همچنین محمد رضا بهاروند کارشناس حوزه کشاورزی در این خصوص گفت: امروزه استفاده از گیاهان دارویی در کشورهای توسعهیافته به‌‌شدت در حال گسترش است و درصد افرادی که از داروهای گیاهی استفاده می‌کنند رو به افزایش است.
به گفته وی گیاهان دارویی می‌تواند در سلامت افراد و اقتصاد جامعه نقش موثری داشته باشد. از هشت‌هزار گونه گیاه شناخته‌‌شده، بیش از دو‌هزار و صد گیاه شناسایی شده‌‌اند که واجد خواص دارویی هستند و در اکثر نقاط ایران هم به صورت گلخانه‌‌ای و هم به‌‌صورت زمینی کشت می‌‌شوند و می‌توانند در صنایع آرایشی و بهداشتی، پزشکی، مکمل‌‌های غذایی، رنگ‌‌دهنده، طعم‌‌دهنده، آفت‌‌کش و ادویه‌‌جات قابل استفاده باشند.
بهاروند گفت: ظرفیت‌‌های شناخته‌‌شده در تولید گیاهان دارویی راه‌‌های بسیاری را فرا روی سرمایه‌گذاران در این عرصه قرار داده است؛ زیرا کشت و برداشت گیاهان دارویی نسبت به دیگر محصولات کشاورزی دارای هزینه نسبتا کمتر و بازدهی زودهنگام است. در واقع سرمایه‌گذاری روی گیاهان دارویی با سودآوری قابل‌توجهی همراه است.
وی ادامه داد: به عنوان مثال، گیاه «به‌‌لیمو» دارای خواص مثبت فراوانی در زمینه درمان بیماری‌‌هایی مانند فشار خون، نقرس، رماتیسم، سردرد و سرگیجه است که هم در صنعت دارو کاربرد دارد و هم به عنوان دمنوش خوراکی برای تقویت حافظه و معده از آن استفاده می‌شود. اگر بخواهیم روند اقتصادی این گیاه دارویی را مورد تحلیل قرار دهیم، به این صورت است که برای کاشت ۳۰ تا ۴۰هزار نهال یا قلمه به‌‌لیمو به یک هکتار زمین نیاز است. قیمت هر نهال در سال ۱۴۰۱هزار تومان بوده که در سال ۱۴۰۲ به دو‌هزار تومان و قیمت نهال درجه‌‌یک آن در سال‌جاری به سه‌هزار تومان افزایش یافته است. برداشت هر هکتار به‌‌لیمو نیازمند ۸ تا ۱۲ کارگر است و همچنین خشک کردن برگ‌‌های حاصل از یک‌‌هکتار از این گیاه دارویی به صورت سایه خشک یا با استفاده از دستگاه به حدود ۷۰ مترمربع مساحت نیاز دارد. برداشت به‌‌لیمو در سال اول تا ۲تن در هکتار است که از سال دوم به بعد به ۴تن در هکتار هم می‌‌رسد. هر کیلوگرم برگ خشک این گیاه با توجه به درجه کیفیت و اسانس برگ بین ۵۰ تا ۱۵۰هزار تومان خریداری می‌شود.
این کارشناس کشاورزی ادامه داد: یک بار کشت به‌‌لیمو برابر است با ۵سال برداشت، یعنی یک‌‌بار قلمه می‌‌خرید و تا ۵ سال از همان قلمه برداشت می‌‌کنید و هر سال ۳بار معمولا در ماه‌‌های خرداد، مرداد و آبان از همان قلمه برداشت می‌شود. در واقع در سال‌های اول هزینه‌‌ها و درآمد با هم برابر و در نقطه سربه‌‌سر است، اما از سال دوم با افزایش محصول و حذف هزینه خرید نهال و کاشت آن سود قابل ملاحظه‌‌ای در بر دارد.
وی در نهایت گفت: ایران با وجود داشتن آب‌‌وهوای متنوع، کشوری غنی از نظر تنوع گونههای گیاهی و برخوردار از موقعیت خاص از لحاظ جغرافیای طبیعی است. سه مرحله کشت و تولید، فرآوری و تبدیل و در نهایت صادرات گیاهان دارویی سه‌‌ضلع مثلثی هستند که با کامل کردن یکدیگر، رونق اقتصادی خوبی را در پی خواهند داشت.
مهم‌ترین چالش‌‌های تولید گیاهان دارویی ایران
تجربه کارشناسان تولید و فروش گیاهان دارویی در ایران نشان می‌دهد که با وجود استعداد و توان بالقوه محیطی بالا در ایران بازار تولید و عرضه گیاهان دارویی هنوز نتوانسته است که به حد عالی خود دست پیدا کند. عدم‌برنامه‌‌ریزی تولید و نیاز سنجی بازار داخلی و خارجی از مهم‌ترین مشکلات این حوزه است و به قول معروف هر کشاورزی هر گونه‌‌ای که بخواهد تکثیر می‌کند و نهاد‌‌های بالا دستی هیچ برنامه تولید مدون در سال ندارند. مشکلات بخش فرآوری گیاهان دارویی در ایران نیز به علت پایین بودن تکنولوژی یکی دیگر از مهم‌ترین چالش‌‌های این حوزه است. مشکلات بسته‌‌بندی نیز باعث شده است که نتوانیم به قدر کافی در بازار‌‌های خارجی نفوذ کرده و ارزآوری مناسبی برای داخل داشته باشیم. مثلا زعفران ایران در خارج کشور بیشتر در بسته‌‌بندی‌‌های کشورهای دیگر دیده می‌شود. عدم‌رعایت موارد بهداشتی در نگهداری و خشک کردن انواع گیاهان دارویی نیز یکی دیگر از مشکلات این بخش است که نیاز به رسیدگی و مراقبت‌‌های مسوولان دارد.
