قطب نمای روابط تهران- قاهره به کدامسو می‌رود؟
ایران و مصر خیلی دور- خیلی نزدیک
وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در گفت‌وگو با «ایرنا» با بیان اینکه دفاتر حفاظت منافع دو کشور در تهران و قاهره فعال هستند و در راس این دفاتر از هر دو طرف فردی در سطح سفیر فعالیت می‌کند، گفت: کانال رسمی برای تماس و ارتباط به طور مستقیم بین ما وجود دارد. روسای نمایندگی‌های دو کشور دیدارهای خوبی با یکدیگر دارند. امیرعبداللهیان تاکید کرد که برخی از کشورها هم تلاش‌‌‌هایی را به عمل می‌‌‌آورند که مصر و جمهوری اسلامی را تشویق کنند که روابط دو کشور ارتقا پیدا کند. ما همواره از توسعه مناسبات تهران و قاهره استقبال کرده‌‌‌ایم. اشاره وزیر خارجه به تلاش‌های میانجی‌گرایانه بغداد میان ایران و مصر است که پیش‌تر موفق شده بود پنج دور گفت‌وگوهای امنیتی را بین ایران و عربستان میزبانی کند که در نهایت با وساطت چین منجر به اعلان توافق ایران و عربستان در ۱۹ اسفند سال گذشته شد. تیرماه سال گذشته وزیر خارجه عراق اعلام کرد که مذاکرات بین ایران و اردن و همچنین ایران و مصر با میانجی‌گری دولت عراق در بغداد شروع شده است.
از زاویه میزبانی عراق است که فداحسین مالکی نماینده زابل نیز دیگر مقام ایرانی بود که با تایید این ابتکار بغداد اعلام کرد: مذاکرات ایران و مصر در عراق در حال انجام است. فداحسین مالکی که پیش‌تر سفیر جمهوری اسلامی ایران در افغانستان بوده، در گفت‌‌‌وگویی با خبرگزاری تسنیم که روز یکشنبه ۲۴ اردیبهشت منتشر شد، از احیای روابط دیپلماتیک ایران و مصر در آینده‌‌‌ای نزدیک خبر داد. مالکی اظهار کرد: در همین راستا نیزدر آینده‌‌‌ای نزدیک شاهد افتتاح سفارتخانهها در ایران و مصر خواهیم بود و بعد از این اقدام نیز دیداری بین رئیسجمهور و السیسی رئیسجمهور مصر تدارک دیده خواهد شد.
این اولین بار نیست که مقام‌‌‌های جمهوری اسلامی از تمایل خود برای برقراری مجدد روابط با مصر خبر می‌دهند. مهرماه ۱۴۰۰، میرمسعود حسینیان مدیرکل خاورمیانه و شمال آفریقای وزارت امور خارجه ایران گفته بود: در حال تلاش برای بهبود روابط با مصر هستیم و حل مشکلات ایران و عربستان می‌تواند بر این موضوع تاثیرگذار باشد.به نظر می‌رسد که پس از اجرایی شدن توافق ایران و عربستان که ۱۷ فروردین ماه سال‌جاری منجر به دیدار وزرای خارجه دو کشور در پکن پس از ۷سال از قطع روابط دیپلماتیک و بازگشایی سفارتخانهها شد، منجر به تکاپوی بیشتر در روابط ایران و مصر شده است. پیش‌تر سامح شکری وزیر خارجه مصر نیز با تایید تاثیرگذاری متغیر روابط تهران و ریاض بر روابط تهران و قاهره گفت گسترش روابط قاهره با ایران به تحولات پس از توافق احیای روابط تهران و ریاض بستگی دارد.
شکری روز جمعه ۲۵ فروردین در نشستی مطبوعاتی با همتای ترکیه‌ای در آنکارا گفت قاهره تحولات اخیر در روابط ریاض و تهران را مورد ارزیابی قرار خواهد داد و نشست آتی کشورهای عربی در شهر جده عربستان نیز فرصت خوبی برای ارزیابی مزیت‌‌‌های آن است. نشست سران دول عرب در جده که با بازگشت سوریه به اتحادیه عرب همراه شده است، قرار است هفته آینده برگزار شود. مصر از متحدان نزدیک عربستان سعودی محسوب می‌شود و طبیعتا دماسنج روابط ایران و عربستان نقش تعیین‌کننده‌ای در پیشرفت گفت‌وگوهای ایران و مصر خواهد داشت. با این حال جدا از اهمیت متغیر عربستان و محیط عربی پیرامون مصر، قطع روابط دیپلماتیک تهران و قاهره از سال ۱۳۵۸ در کنار اختلاف‌‌‌نظر درباره مسائل منطقهای و اتهامات مصر مبنی بر ترویج تشیع از سوی ایران نیز مسائلی است که نیازمند پروسه اعتمادسازی است. این اختلافات حتی پای یک خیابان در تهران یعنی خالد اسلامبولی را در روابط ایران و مصر به میان آورده است. اسلامبولی یک افسر مصری و عضو گروه جهاد اسلامی مصر به رهبری ایمن الظواهری بود که به همراه تنی چند از همفکرانش در روز ۶ اکتبر ۱۹۸۱ انور سادات رئیسجمهور مصر را به دلیل عادی‌سازی روابط با اسرائیل ترور کردند.
به رغم نداشتن روابط دیپلماتیک رسمی میان ایران و مصر و وجود دست‌اندازها در روابط این دو تمدن قدیمی، تماس و دیدارهایی در همین فضا میان مقامات ارشد دو کشور در جریان بوده است. ۱۶ اردیبهشت ۱۳۷۶ علی اکبر ولایتی و عمرو موسی وزرای امور خارجه وقت ایران و مصر در قاهره مهم‌ترین مسائل مربوط به جهان اسلام، منطقه خاورمیانه و مسائل مورد علاقه دو کشور را مورد بحث و بررسی قرار دادند.
۴دی ماه ۱۳۸۶ علی لاریجانی مشاور رهبر انقلاب و دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی به مصر سفر کرد. یک منبع دیپلماتیک در آن مقطع هدف این سفر را را بازدید از مراکز فرهنگی و دانشگاهی مصر اعلام کرد. الجزیره نیز در تحلیلی سفر علی لاریجانی را پاسخی به سفر معاون وزیر خارجه مصر به تهران ارزیابی کرد. اما آنچه همچنان نقطه عطفی در بن‌بست روابط ایران و مصر به شمار می‌رود، سفر محمد مرسی رئیسجمهور اخوانی مصر به تهران به تاریخ ۹ شهریور ۱۳۹۱ برای حضور در اجلاس سران جنبش عدم‌تعهد به میزبانی جمهوری اسلامی ایران بود.
سفری که ظاهرا مثبت ارزیابی می‌شد، اما حواشی‌ای را پس از آن به وجود آورد. از جمله حضور تنها ۵ ساعته مرسی در تهران که بلافاصله پس از سخنرانی توام با حاشیه، تهران را به مقصد قاهره ترک کرد. متعاقب این سفر، محمود احمدی‌نژاد نیز که به عنوان اولین رئیسجمهور ایران در یک سفر غیر‌رسمی وارد قاهره می‌شد، در پاسخ به دعوت مرسی برای شرکت در اجلاس سازمان همکاری اسلامی سفر چهار روزه‌ای را از ۱۷ تا ۲۰ آبان ۱۳۹۱ به قاهره صورت داد. این سفر نیز با حاشیه‌هایی از جمله نقش ایران در بحران سوریه و دیدار با رئیس الازهر مصر همراه شد. همچنین پیشنهادهای احمدی‌نژاد برای کمک میلیاردی، انعقاد پیمان استراتژیک و لغو یکطرفه روادید برای گردشگران و بازرگانان مصری با واکنش گرم قاهره همراه نشد. این مقطع درست زمانی است که خیزش‌های جهان عرب در سال ۲۰۱۱ موسوم به بهار عربی نظام منطقهای خاورمیانه و الگوهای دوستی و دشمنی را تحت‌تاثیر قرار داد و شاهد صف‌بندی‌های جدید از جمله بروز تنش در روابط ایران با دولت‌های عرب به رهبری عربستان سعودی بودیم.
با این حال و با گذشت یک دهه از این تحولات و بازگشت دوباره دولت‌های رقیب به تنش‌زدایی گسترده که با توافق ایران و عربستان به اوج رسیده است، زمینه‌ای برای ارزیابی دوباره ارزش افزوده برقراری روابط دیپلماتیک بین ایران و مصر به وجود آمده که می‌تواند با توجه به فضای مساعد منطقهای و تاکید ایران بر سیاست همسایگی و اول همسایگان، منجر به برقراری مجدد روابط بین ایران و مصر پس از ۴۲سال قطع روابط سیاسی و دیپلماتیک باشد. روابطی که با توجه به وزن و جایگاه سیاسی و تاریخی مصر در جهان عرب و رویکرد عقلانی این کشور در ترتیبات منطقه خاورمیانه می‌تواند به عنوان وزنه تعادلی در روابط با دیگر کشورهای عربی مورد استفاده قرار گیرد.
