دسترسی به سرویس‌های کاربردی و ضروری تا چه زمانی مسدود میماند؟
جنگ مجازی در زمین گوگل
در روزهای اخیر گستره محدودیت‌های اینترنتی و فیلترینگ سرویس‌های محبوب و پرکاربرد خارجی بیشتر و بیشتر شده؛ اتفاقی که تعاملات و انجام امور روزمره کاربران و البته کسب‌وکارها را با مشکلات جدی مواجه کرده است. در کنار فیلترینگ پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی، مسدودسازی دسترسی به سرویس‌های مفید و بدون جایگزین گوگل، بیش از پیش عرصه را برای کاربران ایرانی تنگ کرده است. این جنگ مجازی در یک هفته گذشته به دنبال هشدار سرویس پلی پروتکت به روبیکا و در ادامه حذف این اپلیکیشن از اپ‌استورهای ایرانی، شکل تازه و جدی‌تری به خودش گرفته است؛ تا جایی که سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس اخطار گوگل‌پلی به روبیکا را اخطار دشمن خواند.
در حقیقت واکنش شتاب‌زده و سریع مقامات دولت به این اتفاق با فیلترینگ گوگل‌پلی، تبعات بیشتری برای کاربران ایرانی خواهد داشت. مسدودسازی دسترسی به گوگل‌پلی و ابزارهای زیرمجموعه آن در روز جمعه دو هفته گذشته و بلافاصله بعد از اخطار این اپ‌استور به اپلیکیشن روبیکا، در حالی اتفاق افتاد که وزارت ارتباطات یک روز بعد به آن واکنش نشان داد. اعمال این محدودیت تازه اما حالا اعتراض بزرگ‌ترین اپ‌استور ایرانی هم را برانگیخته است؛ چون عدم دسترسی به ابزار گوگل‌پلی پروتکت و متعاقب آن به خطر افتادن امنیت دستگاه‌های دیجیتال، در نهایت دودی است که به چشم کاربران ایرانی می‌رود.
آسیب انکارناپذیر به امنیت کاربران ایرانی
واکنش مدیران و نمایندگان دولت به اقدام گوگل‌پلی و البته فیلترینگ سریع آن، نگرانی بسیاری از کاربران و کسب‌وکارها را نسبت به ایجاد موج تازه‌ای از محدودیت‌ها به دنبال داشته است. روح‌الله عباس‌پور، نماینده شهر بوئین‌زهرا در هفته گذشته درباره این اتفاق گفت: «اخطار ارسال شده توسط گوگل‌پلی به کاربران روبیکا، اخطار دشمن است و آنها باید بدانند که ما در آینده نه چندان دور به همه ظرفیت‌ها و قابلیت‌های لازم در حوزه فضای مجازی می‌رسیم.» سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس در ادامه با رویکردی مشابه دیگر مدیران و مسوولان دولت در روزهای گذشته، بر تقویت و حمایت از پلتفرم‌های داخلی تاکید کرد و گفت: «ما باید برای حفظ امنیت کشور، رعایت مسائل اخلاقی، ارزشی و فرهنگ جامعه، پلتفرم‌های داخلی داشته باشیم و از آنها استفاده کنیم. اینکه آمریکا دشمن شماره یک ما است و فرماندهی پلتفرم‌ها در اختیار او قرار دارد و ما از آنها خدمات دریافت کنیم، حریم خصوصی و امنیت ما را در معرض تهدید قرار می‌دهد و شکاف عمیقی را بین مردم و حاکمیت ایجاد خواهد کرد. در کشور باید از پلتفرم‌های داخلی و بومی از جمله روبیکا استفاده کنیم.»
از طرفی مدیرعامل انجمن سواد رسانه‌ای ایران هم با صحبت‌های مشابهی، اعلام کرد که ادعاهای گوگل‌پلی در مورد روبیکا، آغاز جنگ گوگل آمریکایی در فضای مجازی است. این واکنش‌ها نشان از عزم جدی دولت برای تداوم فیلترینگ و محدودیت‌های اینترنتی دارد؛ موضوعی که حالا به دغدغه مهمی برای کاربران، کسب‌وکارها و اکوسیستم استارت‌آپی کشور تبدیل شده است. ادامه این فشارها و تاکیدها بر دشمن‌انگاری فضای مجازی و سرویس‌های بین‌المللی باعث شد در آخرین ساعت‌های چهارشنبه گذشته کافه بازار بیانیه‌ای منتشر و مخالفت خودش با مسدود کردن دسترسی به گوگل‌پلی و ابزارهای زیرمجموعه آن را اعلام کند. کافه بازار در این بیانیه به آسیب انکارناپذیر این اتفاق به امنیت دستگاه‌های کاربران ایرانی اشاره و اعلام کرد: «کافه‌بازار یا هیچ اپ‌استور دیگر ایرانی توانایی و دسترسی‌های فنی لازم به سیستم‌عامل اندروید، جهت حذف برنامه‌های مخرب از گوشی کاربران را ندارد؛ در حالی که با وجود Play Protect گوگل، بسیاری از برنامه‌های اندرویدی مخرب در گوشی به صورت خودکار حذف می‌شوند و نبود این ابزار، آسیبی انکارناپذیر به امنیت دستگاه‌های کاربران ایرانی وارد می‌کند. همچنین کافه بازار یا هیچ اپ‌استور دیگر ایرانی توانایی تامین همه نیازهای کاربران را ندارد و تعداد ۴۰۰هزار برنامه و بازی ارائه‌شده در بازار، به هیچ عنوان قابل مقایسه با حدود ۳ میلیون بازی و برنامه موجود در گوگل‌پلی نیست؛ کافه‌بازار هم هیچ‌گاه ادعا و تلاشی برای رقابت در این سطح از جامعیت را نداشته است.»
این اپ‌استور محبوب و بزرگ ایرانی در ادامه به اعمال محدودیت‌های اینترنتی و تشدید فیلترینگ هم واکنش نشان داد و اعلام کرد: «ما در کنار سایر ایرانیان، هرگونه محدودسازی دسترسی شهروندان را - چه از سوی دولت‌ها، چه شرکت‌ها- سلب حقوق اولیه می‌دانیم و با آن مخالفیم. پافشاری بر این تصمیم غیرتخصصی و غیرمنطقی و تصمیم‌های مشابه از جمله مسدودسازی شبکه‌های اجتماعی، تبعاتی چون گسترش آسیب‌های امنیتی مختلف در دستگاه کاربران، افزایش کلاهبرداری‌ها به وسیله برنامه‌های مخرب و قطع دسترسی مردم به برنامه‌ها و ابزارهای مورد نیازشان در دنیای امروز را در پی خواهد داشت.»
کافه بازار همچنین در این بیانیه به سابقه خودش در ارائه خدمات و مخالفت با سیاست تحریم‌های آمریکا که به عدم دسترسی کاربران ایرانی به گوگل‌پلی در سال‌های گذشته منجر شده بود، اشاره کرده است: «کافه‌بازار در سال ۱۳۸۹ تاسیس شد؛ در زمانی که هیچ بازاری برای اپلیکیشن‌های اندرویدی در ایران وجود نداشت و شرکت گوگل هم به دلیل تحریم‌های آمریکا ارائه هرگونه خدمات به کاربران ایرانی حتی با VPN را مسدود کرده بود. در نتیجه مردم ایران برای دسترسی به برنامه‌ها و بازی‌های اندرویدی و ارتباط از طریق گوشی‌های هوشمند مشکلات زیادی داشتند. حسام آرمندهی، موسس کافه‌بازار، در شروع دومین سال فعالیت مجموعه(فوریه ۲۰۱۲) در کنگره موبایل بارسلون در مقابل رسانه‌ها و هزاران شرکت‌کننده و بیننده، خطاب به اریک اشمیت، رئیس وقت هیات‌مدیره گوگل، به این محدودیت‌ها اشاره کرد و خواهان رفع تحریم ایرانیان از سوی گوگل شد. اشمیت گفت این محدودیت‌ها بر اساس تحریم‌ها و قوانین آمریکا وضع شده و اقدامی برای رفع آن انجام نخواهد شد. حالا پس از گذشت ۱۰سال از آن رویداد، دسترسی به گوگل‌پلی در داخل ایران دوباره مسدود شده است؛ ولی این‌بار نه بر اساس تحریم‌های آمریکا، بلکه از سوی تصمیم‌گیران داخلی. کافه‌بازار که در این سال‌ها کوشیده تا حد ممکن، خلأ حاصل از محدودیت‌های بین‌المللی را برای مردم ایران پر کند، لازم می‌داند مخالفت خود را با این تصمیم و محدودیت اعلام کند.»
اما و اگرهای رفع فیلترینگ
اپ‌استور گوگل‌پلی اما آخرین اقدام برای فیلترینگ سرویس‌های گوگل نبود و بعد از آن سرویس‌های دیگری مانند سرویس نقشه و ترجمه هم به این فهرست بلند اضافه شدند. به این ترتیب می‌توان گفت تقریبا تمام سرویس‌های کاربردی و مهم گوگل در ایران فیلتر شده است و تنها بعضی سرویس‌ها مانند جی‌میل و سرویس جست‌وجوی این شرکت همچنان در دسترس کاربران قرار دارد. دسترسی به سرویس گوگل مپس روز شنبه گذشته و درست یک روز بعد از فیلترینگ گوگل‌پلی، مسدود شد. حالا سرویس نقشه گوگل در کنار اپلیکیشن نقشه ویز (Waze) قرار گرفت تا دو سرویس نقشه که پرکاربردترین و محبوب‌ترین سرویس‌های مسیریابی جهان محسوب می‌شوند، از دسترس کاربران ایرانی خارج شوند. این در حالی است که این روزها محدودیت‌های اینترنتی بقای سرویس‌های نقشه ایرانی را هم به خطر انداخته و سرویس نقشه و مسیریاب «بلد» نخستین قربانی این اختلالات است که در روزهای گذشته با انتشار بیانیه‌ای از افزایش تعدیل نیرو و توقف کار خود در ماه‌های آینده خبر داد. این در حالی است که فیلترینگ اخیر سرویس‌های کاربردی دیگری از گوگل از جمله گوگل ادز، گوگل آنالتیکز و گوگل AMP تاثیر قابل‌توجهی بر بازار تبلیغات آنلاین گذشته است. در همین راستا فیلترینگ سرویس فایربیس گوگل در روزهای اخیر هم دریافت اعلانات(نوتیفیکیشن) از تمام اپلیکیشن‌ها در گوشی‌های هوشمند را مختل کرده است. این در حالی است که بررسی گزارش‌های کاربران ایرانی در شبکه‌های مجازی نشان می‌دهد که حتی دسترسی به آن دسته از سرویس‌های گوگل که هنوز زیر تیغ فیلترینگ قرار نگرفته‌اند هم برای بسیاری از افراد با مشکلات مختلفی همراه است.
در حالی که دامنه اعتراضات کاربران و کسب‌وکارها به تداوم فیلترینگ و محدودیت‌های اینترنتی افزایش پیدا کرده است، روز پنج‌شنبه خبرگزاری دولتی برنا(زیرمجموعه وزارت ورزش و جوانان) از احتمال رفع مسدودی سرویس‌های گوگل خبر داده است. این خبرگزاری در این مورد نوشت: «پس از محدودسازی اپلیکیشن ایرانی روبیکا در گوگل‌پلی و اعلام اخطار این مارکت خارجی به کاربران ایرانی این اپلیکیشن، روبیکا نسبت به ارائه نسخه جدید و اصلاح شده این اپلیکیشن اقدام کرد که تاکنون اخطاری از سوی گوگل‌پلی برای کاربران ارسال نشده است، بنابراین احتمال می‌رود که در صورت عدم مانع‌تراشی گوگل برای این سکوی ایرانی، سرویس‌های گوگل که عموما طی روزهای اخیر در ایران مسدود شده‌اند، مجددا اجازه فعالیت پیدا کنند.» با این اوصاف به نظر می‌رسد که رفع فیلترینگ سرویس‌های گوگل، منوط به ایجاد امکان دسترسی آزاد به اپلیکیشن روبیکا و پس گرفتن اخطار گوگل درباره آن باشد!
