اوپک‌پلاس در جایگاه ناجی
میزان افزایش عرضه بین ۴۰۰هزار تا ۶۴۸هزار بشکه در روز در هر ماه بوده؛ اما واقعیت این است که این میزان افزایش عرضه برای پایین آوردن قیمت‌ها کافی نبوده و بازار با کمبود عرضه و قیمت بالای نفت مواجه است. اوپک‌پلاس طی ماه‌های گذشته هر ماه عرضه را بالا برده، به‌طوری که اکنون بر مبنای ادعای اعضای اوپک‌پلاس، تمامی کاهش عرضه که آوریل سال ۲۰۲۰ انجام شده بود، جبران شده است؛ یعنی اکنون میزان عرضه معادل قبل از آوریل سال ۲۰۲۰ است؛ اما در عمل، در ماه مه میزان عرضه ۷/ ۲میلیون بشکه پایین‌تر از آوریل سال ۲۰۲۰ بود. ماه مه آخرین ماهی است که داده‌های مربوط به آن در اختیار قرار دارد.
تقریبا نیمی از این میزان کمتر عرضه، حاصل صادرات کمتر روسیه است. بخشی از نفت و فرآوردههای نفتی این کشور از سوی اروپا به دلیل حمله این کشور به اوکراین تحریم شده است. روسیه برای جبران تحریم اروپا، میزان صادرات به هند و چین را بالا برده؛ اما کاهش صادرات به اروپا به طور کامل جبران نشده است. طی حدود یک‌سال اخیر و حتی قبل از حمله روسیه به اوکراین، قیمت نفت و فرآوردههای آن در بازارهای جهانی در حال افزایش بوده و رشد قیمت‌ها زمینه را برای افزایش نرخ تورم در جهان فراهم کرده است. با آنکه بالا رفتن نرخ تورم در اقتصادهای کوچک و بزرگ علل گوناگونی دارد؛ اما بدون شک بالا رفتن قیمت انرژی در افزایش سریع نرخ تورم موثر بوده است.
کشورهای تولیدکننده نفت غیرعضو اوپک تلاش کرده‌اند، با بالا بردن تولید نفت از فشارهای قیمتی بکاهند؛ اما این اقدام کافی نبوده است. از چند ماه قبل، دولت آمریکا بارها از اوپک خواسته است بر عرضه بیفزاید اما عربستان و امارات به این درخواست توجه نداشته‌اند. ماه قبل، بایدن به خاورمیانه سفر کرد و با مقامات عربستانی نیز دیدار داشت. طی این سفر، او از عربستان خواست به کاهش فشارهای تورمی کمک کند؛ یعنی با بالا بردن سریع‌تر عرضه به کاهش قیمت نفت و افت نرخ تورم کمک کند. موضوع مهم این است که به باور برخی تحلیلگران، اعضای اوپک حتی اگر بخواهند، نمیتوانند عرضه را خیلی بالا ببرند؛ زیرا مازاد ظرفیت تولید کشورهای عضو این سازمان بسیار اندک است. در واقع اگر اوپک بخواهد، می‌‌‌تواند سهمیه تولید تمامی اعضا را بالا ببرد؛ اما اکثر این کشورها از پیش در حال تولید با حداکثر ظرفیت هستند و حتی اگر سهمیه آنها افزایش یابد، نمیتوانند نفت بیشتری تولید کنند. در عمل فقط عربستان و امارات دارای مازاد ظرفیت تولید هستند و حتی اگر آنها مایل باشند تولید را بالا ببرند، مشخص نیست چه میزان بر عرضه آنها افزوده خواهد شد و آیا از دید آنها، وضعیت بازار اکنون به شکلی است که باید قیمت‌ها پایین آورده شود یا نه.
برخی مقامات نفتی در اوپک معتقدند، نفت کافی در بازار وجود دارد و لازم نیست با بالا بردن عرضه، قیمت‌ها پایین آورده شود. موضوع بعدی این است که اوپک باید توانایی خود در تاثیرگذاری بر بازار نفت را حفظ کند یعنی اعتبار این سازمان برای اثرگذاری بر قیمت‌ها موضوعی است که اهمیت زیادی دارد. افزایش شکاف بین سهمیه تولید هر عضو و میزان واقعی تولید نفت از سوی آن کشور سبب کاهش اعتبار اوپک می‌شود. وقتی اوپک نمی‌تواند برای ایجاد ثبات در بازار به میزان کافی بر عرضه بیفزاید، عملا از اثرگذاری و اعتبار آن کاسته می‌شود. در سال‌های اخیر، میزان سرمایه‌گذاری در حوزه اکتشاف و استخراج نفت بسیار کمتر از حد نیاز بوده؛ در نتیجه ظرفیت تولید به میزانی که لازم است افزایش نیافته است. این در حالی است که تقاضا تقریبا پیوسته افزایش یافته و طبیعی است که بازار نسبت به اختلال در عرضه بسیار آسیب‌پذیر شده است.
بالا بردن ظرفیت تولید فرآیندی زمان‌براست؛ بنابراین مدت‌ها طول خواهد کشید تا ظرفیت تولید نفت در جهان به میزبانی معنادار بالا رود و قیمت‌ها کاهش پیدا کند. موضوع مهم دیگر این است که روسیه به هیچ وجه حاضر نیست، به کاهش قیمت‌ها کمک کند. فروشندگان نفت روسیه، ماه مه و آوریل برای متقاعد کردن پالایشگاه‌‌‌های هند به پالایش نفت این کشور تخفیف زیادی به آنها دادند. نفت اورال روسیه با تخفیف ۳۵دلاری نسبت به قیمت نفت برنت در اختیار پالایشگاه‌‌‌های هند قرار گرفت. با آنکه اخیرا میزان تخفیف‌ها کمتر شده؛ اما در هر حال هنوز هم این نوع نفت روسیه با تخفیف ۲۵دلاری نسبت به قیمت نفت برنت فروخته می‌شود. طبیعی است که روسیه تمایلی به کاهش قیمت نفت ندارد؛ زیرا هرگونه کاهش قیمت‌ها به زیان این کشور تمام می‌شود. جنگ علیه اوکراین هزینه زیادی به اقتصاد روسیه تحمیل کرده و این کشور باید به هر شکل ممکن، این هزینه را تامین کند. قیمت نفت، گاز و فرآوردههای نفتی در بازارهای جهان بالاست؛ اما روسیه مجبور است انرژی خود را با تخفیف بالا به خریداران بزرگ از جمله هند بفروشد. در نتیجه سودی که مسکو از قیمت بالای نفت در بازارهای جهانی کسب می‌کند زیاد نیست. اگر قیمت‌ها کاهش یابد، درآمد کرملین به‌شدت کمتر خواهد شد.
نکته دیگر این است که روسیه از زیانی که قیمت بالای انرژی به غرب وارد می‌کند، کاملا راضی و خشنود است. در سه‌ماه کنونی برای متوازن بودن عرضه و تقاضا لازم است اعضای اوپک روزانه ۵/ ۳۰میلیون بشکه نفت به بازار عرضه کنند؛ اما این رقم ۷۴/ ۱میلیون بشکه بالاتر از میزان عرضه ۱۳ عضو اوپک در ماه ژوئن است. در حال حاضر، مصرف‌کنندگان بزرگ برای کاستن از فشار تقاضا و قیمت‌ها مشغول برداشت از ذخایر استراتژیک خود به میزان بیش از یک‌میلیون بشکه در روز هستند؛ اما این برنامه برداشت، ماه اکتبر یعنی حدود سه‌ماه دیگر پایان می‌یابد. اگر اوپک شکاف عرضه را پر نکند یا قیمت‌ها بالا خواهد رفت یا ضروری است تقاضا کاهش یابد. به احتمال زیاد رشد قیمت‌ها به کاهش تقاضا منجر می‌شود؛ اما در هر حال اگر اوپک نقش مثبتی در متوازن کردن بازار بازی نکند، قیمت‌ها بار دیگر بالا خواهد رفت.
اوپک باید درباره نقش خود در بازار نفت تصمیم‌گیری کند. قیمت بالای نفت برای مدتی به سود کشورهای تولیدکننده این ماده است؛ اما قیمت بالا سبب می‌شود که مصرف‌کنندگان با سرعت بیشتری به سمت استفاده از سوخت‌های جایگزین حرکت کنند و نیز بالا باقی ماندن نرخ‌های تورم زمینه رخ دادن رکود در اقتصاد جهان و کاهش تقاضا برای نفت‌خام را فراهم می‌کند که به زیان اوپک است. اوپک و روسیه طی بیش از دوسال اخیر بر سر میزان عرضه توافق کرده‌اند. حالا روسیه تمایل ندارد قیمت‌ها کاهش یابد، در حالی که قیمت بالای نفت در نهایت به زیان اعضای اوپک است. ضروری است اعضای اوپک‌پلاس که سهمی بزرگ در تامین انرژی موردنیاز جهان دارد، درباره شکل همکاری‌های آینده، وضعیت بازار نفت و سیاست‌های کلان در حوزه تولید به توافق برسند. در این حالت می‌توان به ایجاد تعادل و ثبات در بازار نفت امیدوار بود. در ماه‌های آینده، شاهد تحولات بزرگ در بازارهای انرژی جهان خواهیم بود.
