ناامنی غذایی
کشاورزی اصفهان به طرح آمایش نیاز دارد
این آمار مربوط به سال‌هایی است که وضعیت خشک‌سالی در ایران و مناطق زراعی کشور به مرحله بحران نرسیده بود. امروز تعداد چاه‌‌‌های آب از حدود ۴۰هزار حلقه در دهه ۶۰ در کشور به ۸۴۰هزار حلقه افزایش‌یافته و میزان کسری مخازن آب در کشور نیز صعودی است به‌طوری‌که این میزان از کسری در دهه ۶۰ حدود ۲۰میلیون مترمکعب بود که در حال حاضر به ۱۴۰میلیارد مترمکعب رسیده است. کشاورزان ایرانی به‌رغم وجود خشک‌سالی شدید اما هنوز به شیوه سنتی کشت می‌کنند که نتیجه آن مصرف چند برابری آب نسبت به متوسط جهانی است. درحالی‌که ایران در معرض تهدیدهای پی‌درپی تحریم قرار دارد، کشت و خودکفایی در تولید کالاهای استراتژیک به‌منظور حفظ امنیت غذایی مردم کشور بیشتر از سال‌های گذشته احساس می‌شود. بااین‌وجود آمارها از وابستگی بیشتر کشور به این محصولات سخن می‌گویند. حذف زاینده‌رود از اصفهانی که تا یک دهه قبل توان تولید میزان قابل‌توجهی از غلات کشور را بر عهده داشت، خطر تحدید غذایی را افزایش داده و این در حالی است که برای بهبود شرایط فعلی، الگوی کشت خاصی برای مناطق زراعی اصفهان تعریف‌نشده است.
حذف زاینده‌رود و بحران امنیت غذایی
طی پژوهشی نعمت‌الله اکبری، رئیس سابق سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان به همراه همکارانش، سهم آب زاینده‌رود در اقتصاد استان اصفهان در سال۱۳۸۰را برآورد کرد. این تحقیق نشان داد که در سال یادشده، سهم آب زاینده‌رود حدود۱۳.۵۵ درصد ارزش‌افزوده استان اصفهان بوده که امروز این نرخ به‌ویژه در بخش کشاورزی ازدست‌رفته و به‌طور حتم کشور نیز از این کمبود متاثر شده است. بنا بر اعلام سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان، بسته بودن آب زاینده‌رود به‌طور متوسط باعث کاهش ۳۰ درصدی از توان زراعی تمام شهرستان‌های اصفهان می‌شود. درگذشته سطح زیر کشت استان حدود ۳۵۰ هزار هکتار بوده ولی با حذف زاینده‌رود این نرخ به کمتر از ۲۰۰ هزار هکتار رسیده است. هرچند بسیاری از مزارع استان زیرسیستم آبیاری تحت‌فشار رفته و به همین دلیل می‌توانستند سطح زیر کشت بیشتری داشته باشند اما با توجه به محدودیت‌های آبی که استان با آن مواجه شده، سطح زیر کشت کاهش پیداکرده و این مساله به بهترین شکل گواه این مطلب است که منابع آبی در استان نگران‌کننده است و امکان کشت وجود ندارد.
سالانه در اصفهان گندم، جو، ذرت علوفه‌ای، پیاز، سیب‌زمینی، یونجه، انواع حبوبات ازجمله لوبیا، نخود، عدس و ماش، چغندر علوفه‌ای و چغندرقند کشت می‌شود. همچنین میزان کشت گندم در اصفهان در حدود ۴۰ هزار هکتار است که درگذشته این میزان حدود ۱۰۰ هزار هکتار بود. اصفهان در سال زراعی۸۸-۸۹یعنی زمانی که بحث تغییر خط مرزی اصفهان و استان بالادست آغاز شد، بیش از ۷۴۶هزار تن غله در بیش از ۱۷۸هزار هکتار زمین تولید می‌کرد که سطح کشت آن نسبت به‌کل استان ۶۲.۲درصد بود. این نرخ در سال زراعی۹۸-۹۹ به ۵۷۶هزار تن در سطح زیر کشت۱۴۷هزار هکتار و سطح کشت نسبت به‌کل استان۵۱درصد کاهش یافت که نتیجه بیش از یک دهه حذف زاینده‌رود و کاهش بارندگی در استان اصفهان است.
ازدست‌رفته...
بازار اصفهان را که زیرورو کنی اکثر اقلام حبوبات به‌غیراز نخود در آن وارداتی است. اما تا یک دهه قبل مردم اصفهان حبوبات و غله موردنیاز چند ماه خود را اوایل پاییز و هم‌زمان با فروش محصول کشاورزان اصفهانی در بازار تامین می‌کردند. کاهش تولید اقلام کالاهای استراتژیک در نصف جهان را آمارها تایید می‌کنند. از سال ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۸ سهم بخش کشاورزی از ارزش‌افزوده تولید استان بین ۴.۸درصد تا ۹.٦۳درصد تغییر داشته که تغییرات انتهای دوره، روند نزولی بوده است.
در مدت‌زمان یادشده سهم بخش کشاورزی در اقتصاد استان معادل۴.۷درصد از کل ارزش‌افزوده بخش کشاورزی کشور بوده و استان رتبه ۸ را داشته است میزان سهم این بخش‌ها از تولید ناخالص داخلی استان ۷٦.٦درصد و در کشور ۸.۲۷درصد بوده است.
آمارهایی که در برش استانی برنامه ششم توسعه ارایه شده نشان می‌دهد که ارزش‌افزوده بخش کشاورزی در سال ۱۳۹۲ به میزان ۵۴ هزار میلیارد بوده که حدود ۷.۵ درصد ارزش‌افزوده کل استان را تشکیل می‌داده و در سال یادشده سهم ارزش‌افزوده بخش کشاورزی استان از ارزش‌افزوده بخش کشاورزی کل کشور حدود ۴.۲۵ درصد و از ارزش‌افزوده بخش کشاورزی مناطق هم‌جوار حدود۱۳.۷۴ درصد ثبت‌شده که رقم قابل‌توجهی است. همچنین شاغلان بخش کشاورزی در سال ۱۳۹۰ حدود ۱۷۰ هزار نفر یا ۱۳ درصد شاغلان استان بوده که تعداد شاغلان این بخش در سال‌های ۸۵ تا ۹۰ روند افزایشی داشته و با افزایش حدود ۱۲ هزار و ۲۷۸ نفری به ۱۷۰ هزار و ۹۲۸ نفر در سال ۱۳۹۰ رسیده است. آمارهای قابل‌توجهی که امروز کاهش‌یافته و صاحبان مشاغل با تغییر کاربری ملک خود آن را فروخته و مهاجرت کرده‌اند.
کمبود سند آمایش
در برش استانی برنامه ششم توسعه درباره چشم‌انداز بخش کشاورزی اصفهان چنین آمده است: دستیابی به کشاورزی پایدار با استفاده بهینه از منابع طبیعی همراه با ساماندهی بهره‌برداران بخش، نقش حیاتی در ایجاد عدالت اجتماعی و تامین امنیت غذایی و زیستی جامعه و سهم قابل‌توجهی در توسعه پایدار استان ازجمله اهداف چهارساله حوزه کشاورزی در استان است که شواهد نشان می‌دهد این چشم‌انداز به حقیقت نزدیک نشده است. وقتی کشاورزی به‌عنوان مهم‌ترین بخش تولید و اقتصاد جایگاه اصلی خود را به حوزه خدمات واگذار می‌کند، طبیعی است که وقوع جنگ اوکراین قیمت مواد غذایی استراتژیک را در حدی افزایش دهد که افراد جامعه از خرید آن‌ها محروم شوند.
در شرایط فعلی اولین راهکاری که به ذهن مسوولان می‌رسد کشت فرا سرزمینی است که کشورهای روسیه و ونزوئلا پیشنهادهای مناسبی به ایران داده‌اند اما بهترین و امن‌ترین راهکار برای افزایش امنیت غذایی کشور بهبود شرایط فعلی با کمک تهیه طرح آمایش سرزمین و اجرای دقیق آن است.
این آمایش باید در دو مرحله در اصفهان انجام شود: اول اینکه در چه سطوحی و در چه مختصاتی باید کشاورزی انجام شود و در مرحله بعد در کدام مناطق می‌توان زراعت انجام داد. درواقع باید بخش‌ها و مناطق مناسب برای کشت محصولات خاص در اصفهان کشف شود. درنهایت باید الگوهای کشت بهینه بر مبنای محدودیت منابع آب تهیه و اجرا شود. با افزایش راندمان مصرف آب و کاهش فاصله عملکرد با انتظار می‌توان سطح خودکفایی تولید غذا را به سطح قابل قبولی افزایش داد. افزایش راندمان اقتصادی محصولات کشاورزی، کاهش خام فروشی و افزایش صنایع تبدیلی به همراه حذف دلالی، امنیت غذایی را افزایش می‌دهد.
در حال حاضر در اصفهان منابع پایه شامل خاک و آب و ذخایر ژنتیکی با چالش‌های اساسی مواجه است و بی‌توجهی به رفع مشکلات ساختاری مربوط به هر یک از آن‌ها امنیت غذایی کشور را تهدید می‌کند.
توجه به بخش دانش‌بنیان در کشاورزی و توانمندسازی منابع انسانی و نوسازی ساختار تحقیق، آموزش و ترویج کشاورزی، گسترش پژوهش‌های کاربردی برای محصولات راهبردی، تقویت نقش نهادهای تحقیقات بین‌المللی و بخش خصوصی در انتقال دانش کاربردی و بنیادی به بخش کشاورزی، بخشی از مشکلات را برطرف می‌کند.
تقویت فعالیت‌های علمی باهدف تحقق تامین امنیت غذایی با تاکید بر تولید منابع داخلی، بهره‌برداری پایدار و استفاده از یافته‌های تحقیقاتی در دستیابی به امنیت غذایی و گسترش کشاورزی دانش‌بنیان به‌منظور ارتقای بهره‌وری عوامل و منابع توحید و نهاده‌های کشاورزی ایجاد ارقام بذر و نهال مبتنی بر فناوری‌های نوین و منطبق با شرایط اقلیمی و ایجاد الگوی کشت برای مناطق مختلف اصفهان، ازجمله راهکارهایی است که به‌تدریج جایگاه ازدست‌رفته اصفهان در حوزه کشاورزی را احیا می‌کند. همه آنچه گفته شد محقق نمی‌شود مگر آنکه مسوولان ذی‌ربط و با ربط حوزه کشاورزی و اقتصاد استان بر مشکلات حال حاضر کشاورزی اصفهان که وارد بحران نیز شده، تمرکز کنند.
