اصفهان؛ دیار شربتخانه‌های کهن
در گذشته مردم ایران برای گفتگو و استراحت موقت در شربت خانه‌ها گرد هم جمع می‌شدند، نوشیدنی یا شربت می‌آشامیدند و درباره موضوعات روز صحبت می‌کردند.
علی بلوکباشی، در کتاب «قهوه خانه‌های ایران» فضای شربتخانه‌ها را اینگونه توصیف کرده است: نقال روی سکویی گرد، نیمه گرد یا چهارگوش که از الوار چوب یا آجر و یک چارک تا نیم متر بالاتر از کف شربتخانه ساخته شده بود می‌رفت و مردم در پیرامون یا در سه طرف سکو، که آن را تخت می‌خواندند، می‌نشستند و به داستان‌هایش گوش می‌دادند.ری خاص که بقایای برخی از آنها همچنان پابرجا و جلوه‌ای از قدمت اصالت ایرانیان در روزگاران کهن است.
در فصل تابستان به دنبال گرمای هوا شربتخانه‌ها را به فضای باغ‌ها منتقل می‌کردند، سپس صاحبان شربتخانه‌ها با صدای خوش از مردم دعوت می‌گرفتند و سفارش آنها را به شربتدارها می‌رساندند. شاهنامه خوانی در زمستان به علت سردی هوا به عمارت‌ها منتقل می‌شد.
در پژوهش آرزو حسینی با عنوان «شربت و شربتخانه در گذر زمان» آمده است: در باره اینکه از چه زمانی شربتخانه‌ها در ایران آغاز به کار کردند اطلاعات درستی در دست نیست. با این حال، گمان می‌رود نخستین شربتخانه‌ها بعد از ظهور اسلام و منع مذهبی نوشیدن شراب، در دوره سلطنت تیمور پدید آمد و در زمان شاه اسماعیل صفوی به اوج رسید. شهرهای سمرقند و اصفهان از مراکز مهم شکل‌گیری شربت خانه‌ها بودند و بهترین نوع شربت در اصفهان ساخته می‌شد. همراه با رسم شربت نوشی در دربار صفوی، شغل «شربت دار باشی» نیز پدید آمد که از مناصب مهم درباری محسوب می‌شد.
در متون فارسی قدیم، شربت یا نوشیدنی؛ آب خالص و پاکیزه‌ای که با شهد یا شکر شیرین شده معنا شده است.
همچنین شربت در بخشی از سفرنامه دکتر پولاک؛ مدرس طب و جراحی اینگونه توضیح داده شده است: عصاره‌ای ترش که آن را با قند می‌آمیزند و قوام می‌آورند و به هنگام نوشیدن با آب خنک مخلوط می‌کنند که بسیار مورد توجه ایرانیان است و بر حسب اجزای گوناگونی که در آن به کار می‌برند نام آن متفاوت است.
نوع شربتی که در شربتخانه‌ها درست می‌کردند از ترکیب شیره انگور، شکر و انگبین تهیه می‌شده که گواراترین نوع آن در اصفهان بوده است. شربت «سرکه شیره» نیز در شربتخانه‌ها طرفداران خاص خودش را داشته است که از نوشیدنی‌های سنتی و با طبع معتدل ( ترکیب شیره انگور و سرکه انگور) درست می‌شد.در این شربتخانه ها، عصاره ریواس، لیمو، انار، نعناع، غوره، به، آلبالو و زرشک، خاک شیر، زنجبیل، عناب و بید مشک را قوام می‌آوردند و با یخ می‌نوشیدند.
شربتخانه‌ها در مکان‌هایی احداث می‌شدند که رفت‌وآمد زیادی وجود داشت. راسته بازار، خانقاه، باغ، آرامگاه، آب انبار، تکیه و حسینیه از جمله این مکان‌ها بودند. بر اساس آنچه در کتب تاریخی آمده است شربت خانه‌ها به دسته حکومتی(مردمی) یا شاهی تقسیم می‌شدند.
«شربت خانه مردمی خانقاه» واقع در باغی در نزدیکی خانقاه افوشته شهر نطنز اصفهان، علاوه بر میزبانی از اهالی فرهنگ و هنر برای پذیرایی از عزاداران امام حسین(ع) در دهه نخست محرم نیز استفاده می‌شد. بر اساس اسناد تاریخی، ساختمان این شربت خانه که بقایای زیادی از آن نمانده مربوط به دوره تیموری است. این بنا در عصر سید واقف به نام «چهارصفه» مشهور بوده و اصطلاح شربتخانه در قرن‌های بعدی به آن گفته شده است.
اندک بقایای ساختمان این شربتخانه که در سال ۱۳۵۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده نمایانگر ۲ طبقه بودن آن در زمان گذشته است. طبقه اول شامل فضای مرکزی چهارگوش و چهار ایوان در هر طرف است. حوض طبقه دوم وسط سقف طبقه اول یا بام فضای مرکزی بنا شده که طرحی شبیه حوض موجود در ایوان ساختمان عالی قاپوی اصفهان داشته است. به گفته مورخان آب این حوض از طریق لوله‌های سفالی که به گویش محلی به آنها «تنبوشه» می‌گفتند از قنات محله بالای افوشته تامین می‌شد. از دیگر شربتخانه‌های کهن دیار نصف جهان «شربت خانه سر در قیصریه بازار اصفهان» (شربت خانه شاهی) است که سال ۱۲۰۹ در شمال میدان نقش جهان و به دستور شاه عباس اول بنا شد.
منبع :ایرنا
