آموزش طبقاتی
سهم خصوصی‌سازی مدارس در اصفهان از متوسط کشور بالاتر است
طرفداران بخش خصوصی آموزش‌وپرورش اما واژه خصوصی‌سازی و طبقاتی شدن آموزش را برنمی‌تابند. آن‌ها از لفظ «توسعه حوزه خصوصی آموزش‌وپرورش» استفاده می‌کنند چراکه معتقدند خصوصی‌سازی به معنای واگذاری مدارس دولتی به بخش خصوصی است که تاکنون در کشور چنین اتفاقی رخ نداده است. این سخنان در حالی مطرح می‌شود که اولیای دانش‌آموزان از کاهش تعداد مدارس دولتی در اطراف محل سکونت خود گلایه دارند. هرچند مدارس دولتی واگذار نشده‌اند اما خصوصی‌سازی پنهان تحت عناوینی مانند مدارس هیات امنایی، دریافت کمک و خرید خدمت اتفاق افتاده است.
آموزش طبقاتی
چند سالی است که رتبه‌های تک‌رقمی کنکور فارغ‌التحصیل مدارس غیردولتی و پولی هستند. در کنکور ۱۴۰۱ سهم مدارس از ۴۰ رتبه برتر به‌این‌ترتیب بود: مدارس استعدادهای درخشان؛ ۷۲.۵ درصد، مدارس غیرانتفاعی خاص؛ ۲۲.۵ درصد، مدارس نمونه دولتی؛ ۲.۵ درصد و مدارس دولتی؛ ۲.۵ درصد. در کنار ۴۰ نفر برتر کنکور، دانش‌آموزان مدارس دولتی عادی سهم اندکی از رتبه‌های زیر ۳ هزار دارند؛ ۸۵ درصد رتبه‌های زیر ۳ هزار در تصاحب مدارس غیردولتی، استعدادهای درخشان، نمونه دولتی و شاهد است آن‌هم در شرایطی که این مدارس ۳۱.۷۸ درصد دانش‌آموزان را تحت پوشش قرار می‌دهند. این آمارها نشان می‌دهد برای رسیدن به آموزشی که قرار بود رایگان باشد، چند صدمیلیونی هزینه شده و صندلی بهترین دانشگاه‌های کشور به‌صورت نامحسوس به دهک‌های بالای جامعه و مدارس خصوصی، فروخته‌شده است. اقتصاددانان شهری عنوان می‌کنند که در جامعه با شکاف طبقاتی محسوس، شکاف طبقاتی آموزشی نیز گریزناپذیر است. آمارها هم وجود این شکاف را تایید می‌کنند. در سال ۱۳۹۵، مخارج آموزشی دهک پردرآمد بیش از ۴۷ برابر دهک کم‌درآمد بوده که این میزان در سال ۱۳۹۶ به بالای ۵۵ برابر رسیده و امروز آموزش برای دهک‌های متوسط به پایین به کالایی لوکس تبدیل‌شده که نمی‌توانند برای آن هزینه کنند.
وضعیت حوزه تعلیم و تربیت کشور کار را به‌جایی رساند که رهبر معظم انقلاب در دیدار اردیبهشتی خود با مسوولان وزارت آموزش‌وپرورش و نمایندگان معلمان سراسر کشور از بی‌عدالتی آموزشی گلایه کردند:«نباید جوری باشد در کشور که وقتی گفته می‌شود مدرسه دولتی اولین چیزی که مقابل انسان نقش می‌بندد، ضعف مدرسه است. وقتی به مدرسه دولتی کم‌اعتنایی کنیم، معنایش این است که اگر کسی بنیه مالی‌اش آن‌قدر نبود که بتواند در مدرسه‌ای که شهریه می‌گیرد ثبت‌نام کند، ناچار است که تن به ضعف بدهد؛ یعنی کسی که بنیه مالی ندارد، بنیه علمی هم نداشته باشد. این بی‌عدالتی محض است و به‌هیچ‌وجه قابل‌قبول نیست.»
تورم سنگین و عدم همخوانی درآمد خانوار با هزینه‌ها باعث شده تا در ۵ سال اخیر، ظرفیت مدارس دولتی اواخر بهار و اوایل تابستان تکمیل شود. وضعیت اقتصادی و شهریه گزاف مدارس غیرانتفاعی، والدین را مجبور به انتخاب کرده است. هرچند کاهش تعداد ثبت‌نام کنندگان کنکور سراسری و عدم ثبت‌نام پذیرفته‌شدگان نشان داد دانشگاه دیگر مدینه فاضله دانش‌آموزان به‌خصوص در طبقه متوسط به پایین نیست و این موضوع باعث شده تا دست پدر و مادرهای طبقه متوسط برای انتخاب مدارس دولتی باز باشد.
نتایج یک تحقیق که توسط یونس نادمی و سید پرویز جلیلی کامجو استادیار دانشکده علوم انسانی، گروه اقتصاد دانشگاه آیت ا... العظمی بروجردی در سال ۹۷ انجام شد نشان داد که سرمایه انسانی و نسبت مخارج آموزش‌وپرورش به‌کل مخارج دولت تاثیر معنی‌داری بر شاخص فقر مطلق شهری داشته است. این پژوهش پیشنهاد می‌کند که برای کاهش فقر شهری، سهم مخارج آموزش‌وپرورش دولت به‌منظور کاهش فقر شهری افزایش یابد.
خصوصی‌سازی دولتی!
اواسط مهر ۹۴ سال اولین جرقه زده شد. وزیر وقت آموزش‌وپرورش بسته حمایتی را ابلاغ کرد تا به‌واسطه آن نه‌تنها کسری نیرو را جبران کند که هزینه‌های وزارتخانه‌اش را هم کاهش دهد. طبق این ابلاغیه در مناطقی که کسری نیرو مشهود بود مدارس دولتی به همراه دانش‌آموز به یک موسس واگذار می‌شد. دولت به ازای هر دانش‌آموز، سرانه‌ای را برای هزینه‌های آب و برق و زیرساخت‌ها، جذب نیرو و... به‌حساب موسس واریز می‌کرد با این شرط که تحصیل برای این دانش‌آموزان کاملا رایگان باشد. موسس وظیفه داشت تا نیروهای جذب‌شده را بیمه کرده و حقوق آن‌ها را تامین کند. در سال یادشده این طرح در منطقه چهار اصفهان، خمینی‌شهر، آران و بیدگل، کاشان و بن رود اجرا شد. شهریور ۹۵ مدیرکل وقت آموزش‌وپرورش استان در نشست خبری توضیح داد که خصوصی‌سازی مدارس مصوبه مجلس را دارد. قائدی‌ها همان زمان اعلام کرد نمایندگانی که نسبت به واگذاری فعالیت‌های آموزش‌وپرورش به بخش خصوصی اعتراض دارند باید برگردند و کارهایی که انجام داده‌اند را بازنگری کنند. هرچند در وضعیت فعلی همه حوزه‌های اجرایی کشور با کسری بودجه دست‌وپنجه نرم می‌کنند اما بررسی روند کاهش بودجه این نهاد و عدم تخصیص و تحقق بودجه‌اش نشان می‌دهد سهم آموزش‌وپرورش از کمبود بودجه بیشتر از سایر بخش‌های کشور است که در استان‌ها خود را به‌خوبی نشان داده است. چند سال قبل، مهر علیزاده، استاندار وقت اصفهان خبر داد که «حدود ۹۹ درصد بودجه فعلی آموزش‌وپرورش این استان هزینه حقوق کارکنان می‌شود. آموزش‌وپرورش استان اصفهان ۷۵۰ میلیارد تومان کسری بودجه دارد.»
مساله بودجه
بودجه وزارت آموزش‌وپرورش در سال گذشته با دلار ۳۲۰۰۰ تومانی، نزدیک ۵.۵ میلیارد دلار و بودجه این وزارت در سال جاری با دلار ۵۰۰۰۰ تومانی، چیزی حدود ۴ میلیارد دلار است؛ بنابراین سرانه ملی آموزش در ایران طی یک سال از ۶۴ دلار به ۴۶ دلار کاهش یافت؛ یعنی سرانه ملی آموزش در یک سال ۲۷ درصد کاهش داشته است. در کشورهای توسعه‌یافته، سرانه ملی آموزش را سرمایه‌گذاری در آموزش می‌نامند اما آموزش در کشور ما فارغ از دیدگاه‌ها و جناح‌های مختلف سیاسی در اغلب اوقات اولویت دست چندم دولت‌ها و مجلس‌های مختلف بوده است. آموزش‌وپرورش در چنین فضایی به حیات خود در شرایطی ادامه می‌دهد که از کمبود بودجه، فضای آموزشی و معلم رنج می‌برد و همه این کمبودها در مدارس دولتی خود را به‌خوبی نشان داده به‌طوری‌که مدیران این مدارس در خط مقدم جبهه تامین کسری بودجه مدارس دولتی قرارگرفته و با شکایت والدین تنبیه و توبیخ هم می‌شوند. عدم پرداخت سرانه مدارس در ۱۰ سال اخیر و پرداخت سرانه اندک ظرف دو سال اخیر کار را به‌جایی رسانده که مدیرکل آموزش‌وپرورش استان برای تامین هزینه‌های مدارس دست به دامان والدین شود:«شفافیت در مصرف منابع مالی مدرسه موضوعی است که مورد تاکید آموزش‌وپرورش نیز قرار دارد. برای این منظور باید در انجمن اولیا و مربیان شورای مالی تشکیل و بیلان مالی مدرسه اعلام شود؛ در این صورت خانواده دانش‌آموزان نیز تشویق به مشارکت در تأمین هزینه‌های مدرسه خواهند شد.»
اصفهان اول شد
متاسفانه سهم خصوصی‌سازی مدارس در اصفهان از متوسط کشور بالاتر است به‌طوری‌که طبق اظهارات احمد محمود زاده، معاون وزیر و رئیس سازمان مدارس و مراکز غیردولتی اکنون حدود ۱۳.۵ درصد کل دانش‌آموزان کشور خارج از مدارس دولتی و در مدرسه‌های غیردولتی، هیات امنایی و غیرانتفاعی و سایر تحصیل می‌کنند اما به گفته مدیرکل آموزش‌وپرورش اصفهان، این استان حدود یک‌میلیون دانش‌آموز دارد که حدود ۱۸ درصد از آن‌ها در مدارس غیردولتی تحصیل می‌کنند.
سخنان محمدرضا ابراهیمی دلیل توسعه این مدارس در اصفهان و کشور را به‌خوبی توضیح می‌دهد:«مدارس غیردولتی سه مشکل آموزش‌وپرورش یعنی کمبود نیروی انسانی، فضا و تجهیزات را هم‌زمان حل می‌کنند.»در استان اصفهان نیز حدود ۱۵۰۰ مدرسه غیردولتی فعالیت دارد.
این مدارس حدود ۲۶ درصد از فضای فیزیکی آموزشی استان را به خود اختصاص دادند و تعداد آن‌ها نسبت به پارسال سه درصد افزایش‌یافته است. همچنین ۱۵۳ هزار دانش‌آموز در مدارس غیرانتفاعی استان تحصیل می‌کنند. تعداد آن‌ها نسبت به سال گذشته ۱.۵ درصد بیشتر شده است که این موضوع افزایش اقبال مردم به این مدارس را نشان می‌دهد. اگر بودجه آموزش‌وپرورش کشور و تعداد کل دانش‌آموزان را در نظر بگیریم برای هر دانش‌آموز حداقل ۱۰ میلیون تومان هزینه می‌شود بنابراین با توجه به تحصیل حدود ۲ میلیون دانش‌آموز در مدارس غیردولتی، این مدارس درواقع حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان به دولت کمک می‌کنند.»
