پیدا و پنهان مصرف مازوت در نیروگاه‌ها
در حال حاضر روزانه معادل ۱۹۰ میلیون لیتر فرآورده و گاز به نیروگاه‌های کشور تحویل داده می‌شود که حدود ۱۳ میلیون لیتر آن نفت کوره است که در فصول سرد مانند شرایط فعلی این عدد به ۳۵ میلیون لیتر می‌رسد و در تابستان ممکن است این عدد به صفر نیز برسد. اگر این عدد را به نسبت ۱۹۰ میلیون لیتر فرآورده توزیعی به نیروگاه‌ها در نظر بگیریم، حدود یک ششم می‌شود و این در شرایطی است که طبق اعلام مسوولان، نفت کوره در کلان شهرها توزیع نمی‌شود. با این وجود شاهد هستیم که کلان شهرها از جمله تهران بسیار آلوده است؛ از این رو باید عامل اصلی آلودگی را شناسایی کرده و پس از آن به دنبال راه چاره بود.
نکته دوم، تکنولوژی مورد استفاده در نیروگاه هاست. در کشورهای پیشرفته بر روی دودکش‌های نیروگاه تجهیزات رفع آلودگی و فیلتراسیون نصب شده و همین مساله گاز خروجی از نیروگاه‌ها را تصفیه و فیلتر می‌کند و مانع از انتشار آلودگی ناشی از سوخت زغال سنگ و مازوت در محیط می‌شود. در ایران به دلیل اینکه چنین سیستمی وجود ندارد به تمام نیروگاه‌ها سوخت گاز و گازوئیل تحویل داده می‌شود. تنها در برخی از فصول سرد سال به علت کمبود گاز و گازوییل به طور محدود تنها در برخی نیروگاه‌ها که دور از کلانشهرها هستند، به صورت محدود نفت کوره توزیع می‌شود که این امر از نظر اقتصادی بهینه نیست ولی به علت به روز نبودن سیستم نیروگاه ها،کشور مجبور است این ضرر اقتصادی را متحمل شود و اگر قرار باشد کشور به طور اقتصادی مدیریت شود باید نیروگاه‌ها نیز استاندارد شوند. متن زیر ماحصل گفت و گوی ما با محسن طرزطلب مدیرعامل شرکت تولید نیروی برق حرارتی حول محور این چالش بزرگ است .
وضعیت نیروگاه‌ها به چه ترتیب است؟ آیا امسال هم سوزندان مازوت را در نیروگاه‌ها شاهد خواهیم بود؟
به این دلیل که در تامین سوخت گاز و گازوئیل محدودیت وجود دارد هر سال مجبور به مصرف مازوت هستیم. میزان مصرف سوخت در فصل سرد سال حدود ۲۲۵ میلیون لیتر است. سوخت تمام نیروگاه‌های کشور چه نیروگاه بخاری، گازی و سیکل ترکیبی از طریق گاز تامین می‌شود و اولویت اول ما این است که نیروگاه‌ها هم گاز مصرف کنند. اما در فصل زمستان با سرد شدن هوا اولویت، تامین گاز خانگی و شهری است و میزان مازاد را به نیروگاه‌ها و صنایع اختصاص می‌دهند که در این شرایط نیروگاه‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که از سوخت دوم استفاده کنند. سوخت دوم نیروگاه‌های گازی و سیکل ترکیبی گازوئیل و نفت گاز است. سوخت دوم نیروگاه‌های بخاری مازوت است و ما در تمام نیروگاه‌ها مخازنی را احداث کرده‌ایم که بتوانیم سوخت مایع یعنی گازوئیل و مازوت را ذخیره کنیم. به همین دلیل وقتی مصرف گاز کشور در بخش خانگی و تجاری بالا می‌رود و هر ساله هم بین ۸ تا ۱۰ درصد با رشد مصرف گاز در کشور مواجه هستیم با محدودیت تولید منابع گازی روبرو می‌شویم. با وجود اینکه هر ساله میزان تولید اضافه می‌شود، اما این میزان تولید به‌اندازه میزان مصرف خانگی در فصل زمستان نیست. از این رو مجبور به استفاده از سوخت مایع می‌شویم و هرچند اولویت این است که تا جای ممکن از گازوئیل استفاده کنیم؛ اما گاهی مشکلاتی پیش می‌آید که مجبور به استفاده از مازوت هم می‌شویم.
جالب اینکه وقتی آمار و اطلاعات ۱۰ سال گذشته را نگاه می‌کنیم، در همین شرایط فعلی کشور، در برخی روزها ۶۰ میلیون لیتر سوخت مازوت مصرف کرده‌ایم و در برخی سال‌ها نیز سوخت مایع مصرفی در نیروگاه‌ها در طی یک سال معادل با ۵۵ درصد گاز و ۴۵ درصد سوخت مایع بوده است. به تدریج در طی یک دهه گذشته میزان مصرف سوخت گاز ما در طی سال بیشتر شده و میزان مصرف سوخت مایع کاهش پیدا کرده است.
البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که متاسفانه طی یکی دوسال اخیر با رشد مصرف گاز در کشور تعادل از آن حالتی که قبلا داشتیم، یعنی ۹۲ درصد گاز و ۸ درصد سوخت مایع مصرف می‌کردیم، فاصله گرفتیم و سوخت مایع بیشتری توسط نیروگاه‌ها مصرف شده است. در سال گذشته ۱۴ میلیارد لیتر سوخت مایع اعم از گازوئیل و مازوت مصرف کردیم و در مجموع نیروگاه‌ها فقط ۱۶ نیروگاه بخار در کشور می‌توانند از سوخت مازوت استفاده کنند. امسال هم مازوت مصرف شده و حتما در زمستان هم مجبور به مصرف خواهیم بود و برنامه ریزی کرده‌ایم که حتما تمام نیروگاه‌ها امکان سوزاندن مازوت را داشته باشند. البته در کل ۱۲۹ نیروگاه در کشور داریم که صرفا ۱۶ نیروگاه از بین آنها می‌توانند سوخت مازوت بسوزانند و برنامه ریزی ما این است که این ۱۶ نیروگاه حتما از این امکان بهره مند شوند. چون ممکن است حوادثی در کشور رخ دهد و باید آمادگی مصرف مازوت را در نیروگاه‌ها داشته باشیم. اگر کل این ۱۶ نیروگاه مازوت مصرف کنند، میزان تولید ما از این نیروگاه‌ها بیش از ۱۴ هزار مگاوات نخواهد بود. البته اکنون مخازن سوخت مازوت ۴ نیروگاه پلمپ است و بیش از ۸ سال است که از سوخت مازوت در این نیروگاه‌ها استفاده نکرده‌ایم و اجازه آن را به ما نداده‌اند. در این میان ۵ نیروگاه تحت حفاظت مستقیم سازمان حفاظت از محیط زیست است و مابقی که شامل ۱۶ نیروگاه است، با هماهنگی سازمان حفاظت از محیط زیست، سوخت مازوت مصرف می‌کند.
بسیاری از کارشناسان بر این باور هستند که آلودگی هوای کلانشهرها در مواقعی که باد کم و سرمای هوا است، ناشی از سوختن مازوت نیست و این آلودگی ناشی از سایر آلاینده‌های موجود در کشور است که کمتر به آنها توجه می‌شود و به جهت مظلومیت نیروگاه‌ها تمام توجهات به این سمت می‌رود. در استان البرز و تهران به مدت حدود ۵ سال اصلا مازوت مصرف نکردیم و حتی اگر می‌خواستیم مازوت مصرف کنیم، این اجازه را به ما نداده‌اند، چرا که مخازن ما پلمپ است. به عنوان مثال در اصفهان اصلا مازوت مصرف نکرده و اجازه آن را نیز به ما نداده‌اند. در چند سال گذشته در سه شهر بزرگ کشور شامل کرج، اصفهان و تهران که عمده مصرف سوخت نیروگاه‌ها در این نواحی گاز است و مازوت مصرف نمی‌کنند، اگر آلودگی را به مصرف مازوت ربط دهند، بی انصافی است.
اما سازمان پدافند غیرعامل به درستی اعلام کرده که جدا از اینکه مازوت مصرف می‌کنید یا نمی‌کنید، باید تمام نیروگاه‌های مازوت سوز آماده برای مصرف سوخت مازوت باشند تا حوادث احتمالی مدیریت شود که این آماده‌سازی نیروگاه‌هایی که چند سال مازوت مصرف نکرده‌اند، یک و نیم ماه زمان می‌برد و به سادگی امکان پذیر نیست. پس اینکه بگوییم مازوت مصرف نمی‌کنیم و به سمت و سویی می‌رویم که مصرف مازوت در کشور به صفر برسد، خبر درستی نیست و اگر کسی هم این وعده را بدهد، باتوجه به شرایط تولید و مصرف گاز در کشور ادعای درستی نیست و ما باتوجه به رشد مصرف گاز و محدودیت‌های منابع گازی اکنون به دنبال گسترش نیروگاه‌های مازوت سوز و نیز احداث نیروگاه‌ها در مناطقی هستیم که فاصله بسیار زیادی با شهرها دارند و یا به خاطر مصرف آب در کنار دریا احداث شوند. در نیروگاه‌های جدید هم برای کاهش آلایندگی، ابزار و تجهیزات جدیدی باید استفاده شود و نیروگاه‌های قدیمی بخاری کشور را که می‌توانند مازوت مصرف کنند را نوسازی کنیم و محدودیت‌های آنها را در تولید مرتفع کنیم.
طبق دستور شورای عالی انرژی، نیروگاه‌های ذغال سوز باید در کشور توسعه یابد و برنامه ریزی کرده‌ایم که ۵ هزارمگاوات نیروگاه‌های ذغال سوز به ظرفیت نیروگاه‌های موجود کشور تا سال ۱۴۲۰ اضافه کنیم. چراکه منابع موجود گاز کشور با این میزان مصرف محدود است و اگر مصرف گاز در بخش‌های مختلف و در کنار توسعه صنعتی به این ترتیب ادامه یابد و سبد انرژی توسعه نیابد، مجبور به واردات گاز خواهیم شد و امکان تامین گاز در میان مدت و بلندمدت نیز غیرممکن است.
آیا امسال در فصل زمستان پیک مصرف برق را خواهیم داشت ؟
ما به لحاظ تولید برق در زمستان مشکلی نداریم، چرا که میزان اوج بار ما در فصل زمستان در نهایت به ۴۰ هزارمگاوات می‌رسد که توان تولید نیروگاه‌ها بیشتر از آن است. به همین دلیل در فصل پاییز و زمستان کسری توان تولید برق نداشته‌ایم. بحث بیشتر درباره تامین سوخت است. امسال خوشبختانه حجم مخازن گازوئیل نسبت به سال قبل بیشتر است و ۲۵۰ میلیون لیتر حجم بیشتری از گازوئیل را ذخیره کرده‌ایم. حجم مخازن مازوت هم مانند سال گذشته بوده و مشکلی از این بابت نداریم. با سرد شدن هوا و افزایش مصرف گاز مجبور می‌شویم که در برخی مواقع سوخت مایع مصرف کنیم. امیدواریم از ماه آذر که هوا سردتر می‌شود، تامین گاز بیشتری برای نیروگاه‌ها صورت بگیرد و با توجه به ذخیره مناسبی که نسبت به سال قبل داریم، مسئله‌ای را برای تامین برق صنایع کشوردر سال جاری نداشته باشیم و بتوانیم برق پایدار را تامین کنیم. البته احتمال دارد در ساعاتی که فشار گاز افت پیدا می‌کند، مجبور شویم که با هماهنگی صنایع برای مدیریت در مصرف سوخت، محدودیت‌هایی را اعمال کنیم. اما به نظر می‌رسد که در سال جاری مدیریت بهتری اعمال شود.
با توجه به اینکه اشاره کردید در نیروگاه‌های کرج، تهران و اصفهان از مازوت استفاده نمی‌شود، در نیروگاه‌های تهران از جمله بعثت، طرشت و ری امسال وضعیت به چه صورت است و آیا مازوت در این نیروگاه‌ها مصرف می‌شود؟
به طور کلی نیروگاه‌های گازی امکان استفاده از مازوت را ندارند به طور مثال نیروگاه ری یک نیروگاه گازی است و اگر سوخت گاز تامین نشود، حداکثر می‌توان از سوخت مایع استفاده کرد. نیروگاه طرشت نیز یک نیروگاه قدیمی است که تامین سوخت آن توسط گاز انجام می‌شود. معمولا به خاطر اینکه راندمان نیروگاه‌های طرشت و ری پایین است، ما در فصل زمستان این نیروگاه‌ها را وارد مدار تولید نمی‌کنیم؛ مگر در مواقع اضطراری که با کسری یا مشکلی مواجه شویم. سوخت اصلی نیروگاه بعثت هم گاز است؛ اما چون نیروگاه بخاری است می‌تواند مازوت هم مصرف کند. مخازن نیروگاه بعثت پلمپ است و از سال ۹۱ مازوت در این نیروگاه مصرف نشده است. ما به دنبال نوسازی هر سه نیروگاه بعثت، طرشت و ری و جایگزینی آنها با نیروگاه‌های دارای راندمان بالا هستیم که در این راستا اقداماتی نیز در نیروگاه طرشت در حال انجام است و دو واحد آن در سال آینده راه‌اندازی می‌شود. البته نوسازی نیروگاه ری هم شروع شده و مدل‌های مختلفی را پیگیری کرده‌ایم که امیدواریم هر چه سریعتر یکی از این مدل‌ها به نتیجه برسد. نیروگاه بعثت هم قرارداد بسته‌ایم و تجهیزات آن را سفارش داده‌ایم، اما هنوز نتوانسته‌ایم مجوز محیط زیست را بگیریم و به محض اخذ مجوز، نیروگاه جدیدی را با راندمان ۶۰ درصد احداث خواهیم کرد و به تدریج نیروگاه‌های قدیمی را از مدار خارج می‌کنیم.
آیا پیش از شروع فصل زمستان برنامه خاصی در بخش تعمیرات دارید؟
امسال مانند هر سال برنامه ریزی کرده‌ایم که تعمیرات نیروگاه‌های دولتی و خصوصی را انجام دهیم. از ۹۷ نیروگاه دولتی و خصوصی که نیازمند تعمیرات هستند، ۱۰۴هزار مگاوات آن احصا و اعلام شده، تاکنون تعمیرات ۳۴ هزار مگاوات از این ۱۰۴ هزار مگاوات را شروع کرده‌ایم و۳۲ درصد برنامه تعمیرات محقق شده است. از این میزان تعمیرات ۲۳هزار و ۸۹۸ مگاوات(حدود۲۴ هزار مگاوات) هم به اتمام رسیده که برنامه تعمیراتی تا اواسط خرداد ادامه خواهد داشت. همچنین بخش دیگری ازتعمیرات مربوط به نیروگاه‌های سیکل ترکیبی را در اولویت قرار داده‌ایم که راندمان بالاتر و مصرف گاز کمتری دارند .
باید تاکید کنم برخلاف افکار عمومی که تصور می‌کنند، برای کسب درآمد از محل فروش برق، مازوت مصرف می‌کنیم استفاده از آن برای ما هزینه‌بر است ما مجبور به انتخاب گزینه دوم یعنی مصرف مازوت هستیم وحتی با این روش هزینه‌های خود را در بخش تعمیرات بالاتر می‌بریم.
به عنوان مثال باید به این نکته اشاره کرد که از ۱۴ هزار مگاوات نیروگاهی که می‌توانند مازوت مصرف کنند نزدیک به ۱۱ هزار مگاوات آن دولتی است. در واقع به گونه‌ای نیست که نیروگاه‌ها برای کسب درآمد مازوت مصرف کرده و آلودگی هوا برای آنها اهمیتی ندارد.
طی چند سال اخیر سرمایه‌گذاری چندانی در حوزه راه‌اندازی نیروگاه‌ها صورت نگرفته است.
به مشکلات و دلایل سرمایه‌گذاری در حوزه صنعت برق، به ویژه صنعت برق حرارتی در این سال‌ها اشاره کنید.
با توجه به این که سیاست گذاران در یک شرایط سخت برنامه ریزی می‌کنند ممکن است با گذشت زمان نقدهایی هم نسبت به این تصمیمات وارد شود .به طور مثال در یک برهه سرمایه‌گذاری در حوزه صنعت برق صرفا توسط دولت صورت می‌گرفت تا اینکه اعلام شد به دلیل محدودیت منابع، دولت از سرمایه‌گذاری در این حوزه کنار برود و بخش خصوصی وارد شود. در مقطعی دولت‌ها دارایی‌های موجود در صنعت برق را بابت مطالبات و دیون نهادهای مختلف واگذار و منتقل کردند تا بدهی خود را پرداخت کنند و به این ترتیب یکسری از نیروگاه‌ها هم به طلبکاران واگذار شد. در برهه‌های دیگر برای اینکه منابع مالی دولت برای هزینه‌های جاری و معوقات تامین شود، گفته شد نیروگاه‌ها را از طریق سازمان خصوصی‌سازی بفروشیم و یکسری از نیروگاه‌ها هم به این طریق واگذار شد.
پس از آن دوره حساب ذخیره ارزی و صندوق توسعه‌ملی شکل گرفت و عنوان شد نیروگاه‌ها می‌توانند از این صندوق برای ساخت نیروگاه وام دریافت کرده و پس از ساخت نیروگاه، منابع را به صندوق باز گردانند.
در این میان برای توجیه اقتصادی، پروژه خرید تضمینی برق از نیروگاه‌ها مطرح شد که دولت با نرخ مشخص برق را از تولید کننده خریداری کرد به‌گونه‌ای که اصل و فرع سرمایه تولید کننده به بانک برگردانده شود.
از این رو سرمایه‌گذاران با منابع‌اندکی که خود داشتند، توانستند منابع خوبی را از بانک‌ها تامین و نیروگاه‌های زیادی را وارد مدار تولید کنند. مشکل از آنجا شروع شد که برق با قیمت بسیار پایین تری به شهروندان عرضه شد و به نوعی دولت در پرداخت هزینه‌ها به نیروگاه‌ها با چالش روبرو شد چرا که نرخ برق خریداری شده از نیروگاه‌ها بسیار بالاتر از نرخ فروش به مصرف کنندگان بود. از این‌رو شرایطی ایجاد شد که سرمایه‌گذار نتوانست درآمد مورد انتظار خود را از دولت دریافت کند و به همین ترتیب پول بانک را به موقع بپردازد و به تبع آن بانک نیز نتوانست پول صندوق توسعه را پرداخت کند که در این میان با افزایش نرخ ارز مسایل و مشکلات چند برابر و موجب شد منابع صندوق توسعه برگشت نداشته باشد و نهایتا صندوق نیز انگیزه خود را برای تامین مالی برای نیروگاه‌ها از دست داده است.
