اگر‌چه با تکمیل پالایشگاه ستاره خلیج فارس، موقتا وزنه تولید و مصرف بنزین به نفع تولید سنگین شده است اما به‌نظر می‌‍‌رسد با وجود رشد سریع مصرف، برنامه‌های افزایش تولید بنزین همچنان یک‌گام از «مصرف» عقب‌تر خواهد بود. با این حال نمی‌توان اظهار داشت که یک «قطع دائمی» اتفاق می‌افتد.

به نظر می‌رسد «تولید» و «مصرف» بنزین در حال مسابقه‌‌ای هستند که تمامی ندارد. اکنون سیاست‌گذاران به این سوال می‌اندیشند که این «تعقیب» تا چه زمانی قرار است ادامه داشته باشد؟ به عبارت دقیق‌تر بازی تعقیب تولید و مصرف سوخت کشور تا کجا می‌تواند ادامه پیدا کند؟

پاسخ اما در بررسی روند افزایشی تولید و مصرف در سال‌های اخیر نهفته است. جایی که همزمان با افزایش بی‌سابقه ظرفیت و کیفیت تولید بنزین در کشور، مصرف آن نیز به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش یافته است. در این موقعیت، وارد مدار شدن تمامی ظرفیت ۳۶ میلیون لیتری بنزین پالایشگاه ستاره خلیج فارس هم به معنای بی‌نیازی «مطلق» و «مستمر» کشور از  واردات بنزین نخواهد بود و ابهام اصلی که همانا بازی تعقیب تولید و مصرف سوخت کشور است همچنان پابرجاست.

از ابتدای دهه ۱۳۹۰ تا‌کنون، مصرف بنزین به‌طور متوسط سالانه بالای ۵ درصد رشد داشته و این رشد در سال جاری حدود ۹ درصد برآورد شده است. این شرایط حاکی از آن است که طرف تقاضای سوخت نیازمند مدیریت جدی و اعمال سیاست‌های قیمتی و غیر‌قیمتی است. سیاست‌هایی که اهمال در اتخاذ و اجرایی کردن آنها نتیجه‌ای جز بی‌ثمر نمودن دستاوردهای طرح‌های بزرگی همچون بهره‌برداری از پالایشگاه عظیم ستاره خلیج فارس (در راستای کاهش وابستگی به واردات بنزین) نخواهد داشت.

از سوی دیگر با توجه به شرایط جهانی، حزم‌اندیشی حکم می‌کند که پیش‌بینی وقوع هر نوع محدودیت در حوزه‌ بنزین را نیز مطمح نظر قرار داد. به بیان دیگر؛ به‌نظر می‌رسد مصرف بنزین در کشور نیازمند مدیریت قهری است. با ورود تولید ۱۲ میلیون لیتری فاز سوم پالایشگاه ستاره خلیج فارس به مدار مصرف،‌ اگرچه در کوتاه‌مدت از واردات بی‌نیاز خواهیم شد اما نمی‌توان به همین میزان بسنده کرد و برنامه‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت (از جنس سیاست‌های قهری) طرح‌ریزی نکرد، چرا که ظرفیت تولید این پالایشگاه و سایر پالایشگاه‌های نفتی محدود بوده و سرمایه‌گذاری جدید برای افزایش تولید پالایشگاه، زمان‌بر و سرمایه‌بر است.

اگرچه با تمهیدات به‌عمل آمده از سوی وزارت نفت این افزایش مصرف با ابزارهای عملیاتی مدیریت شد و اختلالی در تامین سوخت مورد‌نیاز ایجاد نشد اما بررسی گزارش‌های میزان مصرف سال جاری و مباحث مطرح شده درخصوص دلایل افزایش مصرف بنزین نسبت به سال‌های قبل نشان می‌دهد که این روند مدیریت مصرف بنزین قابل ادامه نیست و باید چاره‌ای اساسی در این مورد اندیشید. وزیر نفت چندی پیش گفت: «نمی‌توانیم سالی یک فاز برای افزایش مصرف بنزین در کشور در مدار قرار دهیم و باید این خودکفایی در کارخانه‌های خودروسازی پیگیری شود.»

اما در مقوله قیمت بنزین باید به این نکته اشاره شود که بیش‌از سه سال از آخرین افزایش قیمت بنزین در کشور می‌گذرد. خرداد ماه سال ۱۳۹۴ بود که این فرآورده‌ به‌صورت تک‌نرخی در سراسر کشور توزیع شد. از آن زمان تا امروز قیمت بنزین ثابت مانده و همین «ثابت ماندن قیمت» در کنار «افزایش تقاضا» منجر به افزایش مصرف و استمرار روند واردات این فرآورده نفتی در کشور شده است. بدیهی است که در شرایط کنونی سیاست حفظ قیمت مصوب سال ۱۳۹۴ بنزین نمی‌تواند ادامه داشته باشد؛ چرا که با توجه به محدودیت‌های تولید و واردات و نیز الگوی مصرف اساسا دولت امکان پیگیری روند فعلی را ندارد. این عدم تغییر در قیمت‌ها باعث شده که چشم‌انداز فراروی مصرف بنزین، کاملا صعودی و افزایشی باشد. این پدیده در کنار ثابت‌ماندن نرخ بنزین به نسبت تورم، وضعیت را غامض‌تر کرده و نرخ رشد مصرف را صعودی‌تر می‌کند.

آن‌گونه که مقامات صنعت پالایش کشور می‌گویند، با به‌کارگیری هر ۳ فاز پالایشگاه ستاره خلیج فارس، تولید بنزین در کشور به حدود ۱۰۵ تا ۱۰۷ میلیون لیتر می‌رسد. با این اوصاف با درنظر گرفتن ثبات نرخ رشد فوق (که البته با توجه به تورم موجود در کشور، احتمالا این نرخ افزایش می‌یابد، چرا که به معنای ارزان‌شدن تدریجی بنزین بوده و به افزایش مصرف دامن خواهد زد)، قاعدتا کشور فقط یک سال در حاشیه‌ امن قرار دارد.

به هر حال، پایش و تحلیل روند تولید و مصرف بنزین و بررسی رفتار مصرف‌کنندگان به روشنی نشان می‌دهد که چاره‌جویی برای پرکردن شکاف میان تولید و مصرف در سال ۱۳۹۸ و سال‌های بعد از آن باید از اولویت‌های دولتمردان باشد تا دستاوردهای ناشی از تولید مستمر بنزین که موقتا منجر به خودکفایی بنزین شده است، پایدار بماند.

 

اخبار مرتبط