انقلاب کشاورزی با مدل هلند

دو دهه پیش، وقتی نگرانی‌‌ها درباره ناتوانی هلند برای تامین غذای ۱۷ میلیون جمعیت این کشور تشدید شد، «افزایش دو برابری تولید غذا، با منبع نصف شده» به شعار همبستگی هلندی‌‌ها تبدیل شد.

این کشور که کمی بزرگ‌تر از ایالت مریلند آمریکا است، نه تنها از پس این کار برآمد، بلکه بعد از آمریکا، به دومین صادرکننده محصولات کشاورزی دنیا از نظر ارزش تبدیل شد و شاید موضوع مهم‌تر در آستانه گرمایش زمین: هلند یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان تکنولوژی تولید موادغذایی و کشاورزی است.

هلندی‌‌ها پیشتاز تولید گوشت آزمایشگاهی از طریق کشت سلولی، زراعت عمودی، تکنولوژی بذر و روباتیک در تولید شیر و کشت محصول هستند و نوآوری‌‌هایی را رهبری می‌کنند که بر کاهش مصرف آب و همچنین کاهش انتشار کربن و متان متمرکزند.

هلند سالانه ۴ میلیون گاو، ۱۳ میلیون خوک و ۱۰۴ میلیون مرغ پرورش می‌دهد و بزرگ‌ترین صادرکننده گوشت اروپاست. همچنین سبزیجات بیشتر کشورهای اروپای غربی را تامین می‌کند. این کشور نزدیک به ۱۰ هزار هکتار گلخانه برای کشت محصول دارد. این گلخانه‌ها که آب و کود کمتری مصرف می‌کنند، میزان محصولی را که در کشاورزی سنتی به حدود ۱۰ هکتار زمین نیاز دارد، در یک هکتار رشد می‌دهند. مزارع هلند، برای کشت حدود نیم کیلو گوجه فرنگی فقط نیم گالن آب مصرف می‌کنند، در حالی که میانگین جهانی بیشتر از ۲۸ گالن است.

بیش از نیمی از زمین‌‌های موجود در هلند برای کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این معروف است که تمرکز صرف هلندی‌‌ها بر تولید غذا، به دلیل قحطی آزاردهنده‌‌ای بوده که این کشور در طول جنگ جهانی دوم تجربه کرد. اما می‌توان ادعا کرد شیفتگی آنها به مواد غذایی در قرن هفدهم آغاز شد؛ زمانی که در مرکز تجارت جهانی چاشنی و ادویه قرار داشتند.

قرار گرفتن هلندی‌‌ها در مرکزیت تولید مواد غذایی دنیا آنقدر مسلم است که از ۲۰ کسب‌‌وکار بزرگ محصولات غذایی، ۱۵ شرکت در این کشور مراکز بزرگ تحقیق و توسعه دارند: ازجمله نستله، کوکاکولا، یونیلیور، کارگیل و کرفت هاینز.

هلندی‌‌ها با توجه به محدودیت زمین و آب و هوای بارانی، سعی کردند بازدهی را از طریق روش‌های دیگر بالا ببرند. اما چالش‌‌هایی هم وجود دارد. صنعت گلخانه تا حدی به خاطر انرژی ارزان شکوفا شده بود، اما حالا اروپای غربی با افزایش قیمت سوخت مواجه شده است. و فعالیت‌‌های دامپروری هلند هم در معرض ریسک است. تابستان امسال، دولت ائتلافی محافظه‌‌کار، وعده داد انتشار نیتروژن را تا سال ۲۰۳۰ نصف کند که این موضوع نیازمند کاهش شدید تعداد حیوانات پرورشی در این کشور است. کشاورزان و دامداران به این موضوع اعتراض کرده‌‌اند و هنوز مشخص نیست این مانع چگونه رفع خواهد شد.

تکنولوژی بذر

شرکت‌‌های هلند، برترین تامین‌‌کنندگان بذر برای گیاهان و سبزیجات تزئینی هستند. منطقه‌‌ای در شمال غربی این کشور به نام «سید ولی» (Seed Valley) وجود دارد که همواره انواع جدیدی از سبزیجات و گل‌‌ها در آن تولید می‌شوند. دفتر مرکزی شرکت «انزا زادن»‌(Enza Zaden)‌، در همین منطقه قرار دارد؛ دقیقا در شمال آمستردام.

انزا زادن، طی سه نسل از یک فروشگاه محلی خانوادگی به یک شرکت بزرگ جهانی تبدیل شده و با بیش از ۲۵۰۰ نیروی کار و ۴۵ شرکت تابعه در ۲۵ کشور، در حال حاضر رهبر بازار در پرورش سبزیجات است.

ژاپ مازرو، مدیر انزا زادن، می‌گوید این شرکت سالانه ۱۰۰ میلیون دلار برای تحقیقات هزینه می‌کند تا حدود ۱۵۰ گونه جدید سبزیجات را به دنیا معرفی کند. «ما بیشتر یک شرکت تحقیقاتی هستیم. با تغییرات اقلیمی، باید منتظر وضعیت‌‌ بد آب‌‌هوایی باشیم و به همین دلیل به دنبال گونه‌های منعطف‌‌تر برای مزارع ارگانیک و همچنین گونه‌های مقاوم در برابر نمک برای مناطقی هستیم که کیفیت آب در آنها چندان خوب نیست.»

این شرکت بذرهایی برای همه نوع آب و هوا، پرورش در فضای باز و همچنین فضای بسته، تولید می‌کند. مازرو می‌گوید: «ما مزرعه مسقف خودمان را داریم و انواع گونه‌های آینده و محصولاتی که امکان کشت سریع دارند، پرورش می‌‌دهیم؛ محصولاتی مثل کاهو و کلا گیاهان برگ‌‌دار. ژنتیک گیاهان مثل تکنولوژی‌‌ قابل توسعه است و کشاورزی در فضای بسته ارزان‌‌تر تمام خواهد شد. ما تازه در نخستین روزهای این صنعت هستیم.»

انزا زادن سالانه بیش از ۱۲ میلیون کاهو کشت می‌کند، اما پرورش گوجه در دهه ۶۰ این شرکت را به‌طور جدی مطرح کرد و شاید هلند را در نقشه صادرات این محصول در دنیا قرار داد. گلخانه‌های این کشور نزدیک به یک میلیون تن گوجه در سال صادر می‌کنند که رقم کل آن به ۲ میلیارد دلار می‌‌رسد.

تولید پربازده

طبیعت بی‌‌رحم است. ممکن است آفتاب بیش از حد نیاز باشد یا به اندازه‌‌ای که لازم است، نباشد. آفت‌‌ها حمله می‌کنند. بارندگی زیاد می‌شود و بذرها را از بین می‌‌برد.

الکو اوکرز، مدیرعامل شرکت «پلنت‌‌لب» (PlantLab) که مزارع متناسب‌‌سازی شده در فضای بسته - سیستم‌‌هایی که آن را «واحدهای تولید گیاه» می‌‌نامند - را در سراسر دنیا مدیریت می‌کند می‌گوید: «ما معتقدیم می‌توانیم خیلی بهتر از طبیعت عمل کنیم.» درست است که کشاورزان مزارع عمودی در فضای بسته، لامپ‌‌های الکتریکی گران‌‌ را جایگزین نور رایگان خورشید کرده‌‌اند، اما به گفته اوکرز می‌توانند برای رسیدن به بازدهی مداوم و مورد اطمینان، هر متغیری را آسان‌‌تر کنترل کنند. سه بنیان‌‌گذار این شرکت، نخستین نمونه محصول خود را در سال ۲۰۰۸ معرفی کردند و سپس شرکت را در سال ۲۰۱۰ تاسیس کردند که به کشاورزان گلخانه‌‌ای کمک می‌کند بازدهی محصولات خود را با لامپ‌‌های LED افزایش دهند. سیستم آنها، سبزیجات تازه روزانه برای ۱۰۰ هزار شهروند را تامین می‌کند که کشت آن در منطقه‌‌ای که کوچک‌تر از دو زمین فوتبال است، صورت می‌گیرد.

اوایل امسال، پلنت‌‌لب ۵۰ میلیون یورو سرمایه دریافت کرد، تا سایت‌‌های تولید بیشتری خارج از هلند تاسیس کند و سبزیجات را بدون علف‌‌کش و آفت‌‌کش‌‌های سمی، در مقیاس بزرگ‌تری تولید کند. هدف شرکت این است که طی پنج سال آینده، در آمریکا، آسیا و آمریکای لاتین هم توسعه یابد و در ۱۰ سال آینده، ۱۰۰ هکتار مزرعه عمودی در سراسر دنیا درست کند.

مرکز تحقیق و توسعه پلنت‌‌لب در شهر «دن بوش» بزرگ‌ترین مرکز مزرعه عمودی در دنیا است و از لامپ‌‌های LED و طبقه‌های ساخته شده از پلاستیک فشرده استفاده می‌کند و گیاهان را در ماده معدنی «ورمیکولیت» پرورش می‌دهد، در حالی که ریشه آنها در آب است. اوکرز می‌گوید: «در هیچ یک از مراحل، دست انسان دخالت ندارد. آبی که مصرف می‌شود در گردش است و این یعنی قطره‌‌ای آب در این فرآیند به هدر نمی‌‌رود. در حال حاضر، این سیستم برای پرورش گیاهان برگ‌‌دار و گوجه فرنگی بیشترین اثرگذاری را دارد، اما کشت خیار، کدو و همه انواع توت‌‌ها هم در این سیستم‌‌ مناسب است. و به گفته او، با کم شدن زمان بین کشت و مصرف، ضایعات مواد غذایی به حداقل می‌‌رسد و تراکم مواد مغذی، بالاتر از محصولاتی است که به روش سنتی کشت می‌شوند.

کشاورزی در فضای باز

«اگر در شهر شیشه‌‌ای به دنیا آمده باشی، در شهر شیشه‌‌ای هم کار می‌‌کنی.» این جمله را کیز ون وین درباره شهر وست‌‌لند، در نزدیکی روتردام گفته که ۸۰ درصد زمین‌‌های کشاورزی آن در گلخانه‌های شیشه‌‌ای است. او و دوستش فیلیپ ون آنتورپن، این نظم را بر هم زدند و وست‌‌لند را ترک کردند و شرکت «آگرو کر» را در سال ۱۹۹۷ در یک شهر جنوبی راه‌‌اندازی کردند؛ منطقه‌‌ای که به دریا نزدیک است، ساعات طولانی‌‌تری آفتاب می‌‌تابد و زمستان‌‌هایی نه خیلی سرد و تابستان‌‌هایی نه خیلی گرم دارد.

آنها در مدت ۲۵ سال، حدود ۲۶۰ هکتار گوجه فرنگی درون گلخانه شیشه‌‌ای کشت کردند و در حال حاضر ۱۵۰۰ نیروی کار دارند. هدفشان این است که تا سال ۲۰۳۰ این مقدار را دو برابر کنند. این شرکت یکی از نخستین پرورش‌‌دهندگان گوجه فرنگی است که نور طبیعی را با نور مصنوعی ترکیب کرد و حالا با تولید ۹۰ میلیون کیلو گوجه، به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان در اروپا تبدیل شده است و تجهیزاتی در مراکش و تونس هم دارد.

گیاه گوجه در کیسه‌های کوچک ساخته شده از ورق‌‌های پشم سنگ کاشته می‌شوند که مواد مغذی از طریق آب، به آن وارد می‌شود. مهم‌ترین دستاورد این شرکت، تغییر شهرت گوجه ‌‌فرنگی هلندی است که از قدیم، به سفت و بی‌‌مزه بودن و سبز بودن هنگام برداشت معروف بود. در سال ۲۰۰۰، آگرو کر نورافکنی در بالای گوجه‌‌ فرنگی‌‌ها را شروع کرد و کاملا رسیده و از ساقه، آنها را برداشت می‌کرد. یک‌چهارم گوجه‌های این شرکت در داخل هلند مصرف می‌شود و بقیه به دیگر نقاط اروپا صادر می‌شود.

به دلیل نیاز شدید به برق، آگرو کر یک شرکت انرژی کوچک اختصاصی برای خودش تاسیس کرده است. دی‌‌اکسید کربنی که فعالیت‌‌های این شرکت تولید می‌کند، به عنوان ماده مغذی محصولات و از طریق دستگاه‌های تهویه، به داخل گلخانه‌ها تزریق می‌شود و گیاهان این دی‌‌اکسید کربن را به اکسیژن تبدیل می‌کنند. این فرآیند بازدهی ۹۹ درصدی دارد و انتشار دی‌‌اکسید کربن به جو را به حداقل می‌‌رساند.

پرورش اخلاق‌مدارانه حیوانات

هلند بزرگ‌ترین صادرکننده گوشت در اتحادیه اروپاست، به‌طوری که در سال ۲۰۲۰ صادرات گوشت انواع حیوانات به ۸/ ۸ میلیارد یورو رسید و کشورهای آلمان، بریتانیا و چین، بیشترین واردات گوشت را از هلند داشته‌‌اند.

گروه « ویون فود‌» (Vion Food) ۱۲مرکز تولید گوشت دارد که چهار مرکز آن در هلند واقع شده و هشت مرکز در آلمان. این شرکت سالانه ۱۶ میلیون حیوان را سلاخی می‌کند. بزرگ‌ترین تاسیسات سلاخی حیوانات شرکت ویون، در باکستل، شهری در جنوب هلند واقع شده که روزانه ۲۰ هزار حیوان را به نقاط مختلف توزیع می‌کند. ویون از هوش مصنوعی برای شناسایی نشانه‌های خشونت علیه حیوانات و به حداقل رساندن استرس آنها استفاده می‌کند. در بسیاری از مراکز سلاخی حیوانات، جمعیت و سروصدای زیاد، باعث ترس حیوانات می‌شود و عمدتا آنها را با برق می‌‌کشند که از نظر کارشناسان، انسانی نیست.

همچنین حیوانات از نظر سن، وزن و سلامت به‌طور دقیق بررسی می‌شوند. آنها را به یک منطقه طبیعی و جذاب می‌‌برند، با گاز مونوکسید کربن آرام می‌کنند و وقتی بی‌‌هوش شدند، آویزان کرده و سلاخی می‌کنند. قبل از اینکه لاشه‌ها برای تمیز شدن وارد آب داغ شوند، نمونه‌های خون از آنها گرفته می‌شود تا سلامتشان تایید شود. سپس گوشت‌‌ها با دست قصابی می‌شوند و قطعات آنها جدا می‌شود. ویون ارگان‌های داخلی حیوانات سلاخی شده را به چین یا برای غذای حیوانات خانگی؛ گوشت ران را به ایتالیا؛ و گوشت دنده را به رستوران‌‌های زنجیره‌‌ای بزرگ آمریکا می‌‌فروشد.

کیپستر (Kipster) شرکت دیگری در تولید تخم مرغ است که هدفش ارتقای رفاه حیوانات، مقابله با ضایعات مواد غذایی و تولید تخم مرغ‌‌های کربن‌‌خنثی است. در مزارع این شرکت، نور طبیعی و هوای تازه استفاده می‌شود و مرغ‌‌ها داخل محفظه نگهداری نمی‌شوند تا طبق غریزه خود زندگی کنند. خروس‌‌ها هم که دخالتی در تولید تخم مرغ ندارند، برای سلاخی شدن نگهداری می‌شوند و پرورش می‌‌یابند.

مرغ‌‌های کیپستر، به جای غلات، به‌طور کامل از مواد غذایی اضافه سوپرمارکت‌‌ها و تولیدکنندگان مواد غذایی تغذیه می‌شوند. ۳۰ درصد غلات تولید شده در سطح دنیا، برای تغذیه حیوانات مصرف می‌شود که راد زاندرس، مدیر این شرکت می‌گوید «ترجیح می‌‌دهم کل زمین‌‌های قابل کشت، برای انسان‌‌ غلات تولید کنند.‌‌»

او اضافه می‌کند: «باید شکاف بین فعالیت کشاورزان و خواسته مردم را کم کنیم که عبارت است از تولید غذا به شکلی اخلاقی‌‌تر و پایدارتر.» کیپستر در سال ۲۰۱۷ توسط چهار کارآفرین تاسیس شد و در حال حاضر سه مزرعه در هلند و یک مزرعه در «نورث منچستر» واقع در ایالت ایندیانای آمریکا دارد که شرکت خرده‌‌فروشی «کراگر» همه تخم مرغ‌‌های خود را از آنجا تامین می‌کند. به زودی قرار است تعداد مزارع شرکت در آمریکا به چهار برسد که در هر یک، ۲۴ هزار پرنده پرورش خواهند یافت و تاسیسات آن، بازدید عمومی دارد تا مردم فرآیند پرورش و رفاه حیوانات را از نزدیک ببینند.

مزارع کیپستر باغ‌های مسقفی دارند که دارای نورگیر هستند و درخت و زمین‌‌هایی برای غذا خوردن پرنده‌ها در آن تعبیه شده‌‌اند. انرژی این مزارع با انتشار کربن صفر، از طریق پنل‌‌های خورشیدی تامین می‌شود. زاندرس از نژاد مرغ دکالب سفید استفاده می‌کند که هم خود این نژاد و هم تخم مرغ‌‌های آن، در مقایسه با پرنده‌ها و تخم مرغ‌‌های قهوه‌‌ای (که بزرگ‌ترند و غذای بیشتری می‌‌خورند)، ۵ درصد ردپای کربن پایین‌‌تری دارند. گوشت مرغ‌‌ها در پایان بهره‌‌وری آنها فرآوری می‌شود و در اروپا به فروش می‌‌رسد که فروشگاه خواربار زنجیره‌‌ای Lidl خریدار عمده گوشت‌‌ها و تخم مرغ‌‌های هلندی کیپستر است.

قدرت صادرات با تحقیق و توسعه

صادرات کشاورزی هلند در سال ۲۰۲۱ رکورد ثبت کرد و به ۱۰۵ میلیارد یورو رسید. این رشد را می‌توان به بالا رفتن قیمت‌‌ها و افزایش حجم صادرات نسبت داد. از سال ۱۹۹۵ حجم تولیدات کشاورزی و دامپروری هلند

۲۰ درصد رشد کرده، بدون اینکه مصرف گاز طبیعی این کشور افزایش چندانی داشته باشد. همچنین مصرف کود شیمیایی هم کاهش داشته است. ۱۲ میلیارد یورو از صادرات سال گذشته، مربوط به گیاهان تزئینی بوده است (گل، گیاه، پیاز گل و نهال درخت) و بعد میوه و سبزیجات و سپس گوشت و لبنیات دسته‌بندی‌‌های سودآور بعدی هستند. مقصد یک‌چهارم کل صادرات کشاورزی هلند، آلمان بوده و سه بازار بزرگ بعدی بلژیک، فرانسه و بریتانیا هستند که پیاز و گوجه ‌‌فرنگی در صدر لیست محصولات صادراتی به این کشورها قرار می‌گیرند. قدرت هلند در صادرات، عمدتا به خاطر اختصاص منابع مالی برای تحقیق و توسعه است که در سه دهه گذشته، سه برابر شده و تمرکز آن افزایش بازدهی، همزمان با کاهش مصرف آب و انرژی است.

هلند به خاطر مرکزیت جغرافیایی در اروپا، به‌‌ویژه از طریق بندر روتردام، به یکی از مراکز «صادرات مجدد» بزرگ دنیا تبدیل شده و می‌تواند قطب تجاری بسیاری از کالاهایی باشد که از کشورهایی مثل آمریکا و چین، به حوزه یورو فروخته می‌شوند.