دانستنی‌‌های حقوق تجارت
اهمیت توجه به ضمانت اجرا در تنظیم قراردادهای تجاری
۱- ضمانت اجرای قراردادی چیست
اشخاص با این هدف قرارداد منعقد می‌کنند تا با استناد به آن، تعهدات قابل مطالبه‌ای را از طرف دیگر برای خود به دست آورند. با این حال درج کردن تعهدات طرف دیگر در قرارداد، برای برآوردن اهداف و حقوق قراردادی کافی نیست بلکه درج تعهدات باید با پیش‌بینی پشتیبان‌های اجرایی برای آنها تکمیل شود. ضمانت اجرای کافی امکاناتی را به صاحب حق می‌دهد تا بتواند با استفاده از آن، آسیبی را که به حقوق قراردادی وی به خاطر انجام نشدن تعهد توسط طرف دیگر وارد شده بازسازی کند. چنین امکاناتی از نظر حقوقی «ضمانت اجرا» خوانده می‌شوند. ضمانت اجرا در واقع، امکاناتی است که قانون یا قرارداد به صاحب حق قراردادی می‌دهد تا با استفاده از آن بتواند از اجرای تعهد توسط طرف دیگر به نفع خود اطمینان یابد. مثلا چنانچه فروشنده کالایی از تحویل آن خودداری کند، خریدار بتواند با دسترسی به حقوق جبرانی لازم، حقوق از دست رفته خود برای دریافت کالا را بازیابد.
۲- چرا توجه به ضمانت اجرا در قراردادها الزامی است
امضای قرارداد توسط شما، بدون اطمینان از اینکه طرف دیگر آن را اجرا می‌کند، بازدهی کافی ایجاد نمی‌کند. بخشی از این اطمینان را قانون ایجاد کرده است. مثلا در قانون مدنی پیش‌بینی شده اگر متعهد قرارداد از اجرای تعهد خودداری کند، طرف دیگر می‌تواند از طریق دادگاه متعهد را مجبور به اجرای تعهد کند. ولی آنچه در قانون برای اطمینان از اجرای تعهد پیش‌بینی شده است ناکافی و زمانبر است و به تنهایی نمی‌تواند به شما برای اجرای حقوق قراردادی‌تان اطمینان دهد بلکه خودتان نیز باید هنگام تنظیم قرارداد، ضمانت اجراهایی بیشتر از پیش‌بینی‌های قانون، درج کنید. در واقع بدون اختصاصی کردن مفاد قرارداد و درج آگاهانه ضمانت اجراهای متناسب، فرصت را برای طرف خود جهت فرار از انجام تعهدات و تضعیف موقعیت حقوقی خود ایجاد کرده‌اید.
۳- ضمانت اجراهای مناسب برای درج در قرارداد کدام است
همان‌گونه که گفته شد مواردی از ضمانت اجراهای قراردادی در قانون وجود دارد ولی موارد بیشتر و کامل در صورتی در دسترس است که در قرارداد درج شده باشند. ضمانت اجراهای قابل دسترس برای اطمینان از اجرای تعهدات عبارتند از:
۳-۱- اجبار متعهد به اجرای قرارداد:چنانچه طرف شما از اجرای قرارداد یا تعهدات آن خودداری کند، شما حق دارید با مراجعه به دادگاه، وی را ملزم به اجرای تعهدش کنید. ولی باید دانست که برای دسترسی به این ضمانت اجرا، محدودیت‌ها و مراحل رسیدگی طولانی و زمانبری در دادگاه وجود دارد در نتیجه این ضمانت اجرا به تنهایی برای اطمینان از اجرای قرارداد کارآمد و کافی نیست.
۳-۲- حق فسخ قرارداد: اگر طرف دیگر با بدعهدی، از انجام قرارداد خودداری می‌کند، شما باید امکان آن را داشته باشید که خود را از این قرارداد رها کنید. برای این کار، باید از حق فسخ قرارداد برخوردار باشید. قانون حق فسخ قرارداد را به طرفی که با بدعهدی طرف دیگر مواجه می‌شود می‌دهد ولی برخورداری از این حق محدودیت و مراحل طولانی دارد به همین دلیل بهتر است به جای درگیر شدن در محدودیت‌های قانونی فسخ قرارداد، به‌طور صریح حق فسخ را در قرارداد بدون ضرورت طی کردن این مراحل درج کنید تا حق شما برای فسخ قرارداد، معطل محدودیت‌ها و مراحل طولانی نشود.
۳-۳- حق دریافت خسارت: قطعا اجرا نکردن قرارداد توسط طرف دیگر می‌تواند خسارات قابل توجهی به شما وارد کند و اگر این امکان را نداشته باشید که جبران این خسارات از طرف دیگر را به دست آورید علاوه بر اینکه وی در اجرا نکردن قرارداد جرات پیدا می‌کند بلکه خسارات وارده به شما نیز بدون جبران می‌ماند. باید بدانید امکاناتی که قانون ایران برای جبران خسارت فراهم می‌کند برای تامین ضرورت‌های تجاری در مقایسه با قوانین کشورهای دیگر ضعیف است و خسارت واقعی را به‌طور کامل جبران نمی‌کند. پس لازم است در قراردادی که تنظیم و امضا می‌کنید حق و امکانات کافی برای جبران کامل و آسان خسارت را درج کنید. درج کردن حق دریافت مبلغ مقطوع یا وجه التزام از طرف در صورت انجام ندادن قرارداد توسط وی، یکی از بهترین تدابیر حقوقی برای اطمینان یافتن از تامین اهداف تجاری و تامین موقعیت قراردادی است.
۳-۴- حق امتناع از انجام تعهد: در مواردی‌که طرف شما از انجام تعهد خودداری می‌کند، قانون مدنی این حق را می‌دهد که شما نیز از انجام تعهد در مقابل وی خودداری کنید. برخورداری از این امکان در قانون که حق حبس نامیده شده است، شرایط و محدودیت‌هایی دارد، بنابراین بهتر است به جای اکتفا کردن به قانون برای برخورداری از این امکان، مفاد قرارداد را به گونه‌ای تنظیم کنید که حق امتناع از انجام تعهد را در سایر شرایط لازم دیگر نیز داشته باشید.
۳-۵- حق انعقاد قرارداد جایگزین: در قوانین بسیاری از کشورها، طرف قرارداد این حق را دارد که در صورت خودداری طرف دیگر از اجرای موضوع قرارداد، بتواند از منبع و شخص دیگری موضوع قرارداد را به دست آورد و هزینه و مخارج آن را به حساب طرف قرارداد بگذارد. این امکان در قانون ایران وجود ندارد بنابراین لازم است در زمانی که قرارداد را تنظیم می‌کنید آن را به روشنی در قرارداد درج کنید.
