ویژگی معادن دهه آینده تشریح شد
برگ برنده بنگاههای معدنی
فناوری نسل چهارم در شرکت‌های معدنی هزینه تولید را تا ۳۰ درصد کاهش می‌دهد
دومین همایش معدنکاری دیجیتال به میزبانی «دنیای‌اقتصاد» / عکس: علی محمدی
این مهم در حالی از سوی حسین سلاحورزی مطرح شد که به گفته سروش فولادچی، دبیر این همایش، ایجاد سیستم‌های یکپارچه اطلاعاتی درون بنگاههای معدنی یکی از مسیرهایی است که میتواند به سرعت گرفتن بیش از پیش تولید معدنی در ایران کمک کرده و علاوه بر رشد بهرهوری و کاهش تلفات انسانی، به کم‌شدن فشار ناشی از کاهش ذخایر معدنی و کاهش کارآیی در معدنکاری غلبه کند. از منظر حاضران در این نشست، تغییر ذهنیت سیاستگذاران داخلی از مهم‌ترین مسیرهایی است که میتواند هوشمند شدن بخش معدن در ایران را تسریع کند. البته برخی فعالان حوزه دیجیتال ضمن تایید اهمیت نقش سیاستگذاران، اراده مدیران معدنی را در افزایش استقبال از فناوریهای معدنکاری هوشمند اثربخش دانستند. به‌طور کلی چکیده بحث فعالان معدنی، معدن‌کاران و بنگاههای خصوصی در این همایش این بود که معدنکاری هوشمند میتواند نوشداروی حیات‌‌‌بخش حوزه معدن باشد و با کاهش قیمت تمامشده مواد معدنی، به رشد صادرات ایران کمک کرده و رقابت‌‌‌پذیری بخش معدن را در بازارهای جهانی ارتقا دهد. به باور فعالان بخش معدن و صنایع معدنی، هوشمندسازی برای بخش معدن ایران مساله مرگ و زندگی است و بر تمام زنجیره فعالیت‌‌‌های معدنی اثر بارزی خواهد گذاشت.
مزایای دیجیتالیزه شدن معادن
رئیس اتاق ایران در این نشست به مشکلات معدنکاری اشاره کرد و گفت: آشفتگی نظام بهره مالکانه، عدم‌اتصال موثر بخش معدن به صنعت مالی و ضعف دسترسی به فناوری کارآمد به دلیل تحریم‌ها از جمله این مشکلات هستند. همچنین مهم‌ترین مشکل در معدن بهرهوری و راندمان پایین است. این در حالی است که استفاده از فناوری مهم است. به گفته حسین سلاحورزی، انقلاب صنعتی چهارم اگرچه دیر به بخش معدن رسیده، اما سرعت آن به گونه‌ای است که تا سال ۲۰۲۵ سطح فراگیری فناوری آن در بخش معدن در بازه ۵۷ تا ۹۰درصد خواهد بود. استفاده از فناوری و هوشمندسازی معادن برای جامعه و صنعت ارزشی معادل ۴۲۷میلیارد دلار دارد. وی عنوان کرد: مطالعاتی که از سوی مکنزی صورت گرفته نشان می‌دهد که پیاده‌سازی فناوریهای نسل چهارم در عملکرد بسیاری از شرکت‌های معدنی موثر بوده است. این فناوری، هزینه تولید را بین ۱۰ تا ۳۰درصد، هزینه نگهداری را ۱۰ تا ۴۰درصد، هزینه عملیاتی را ۱۰ تا ۲۰درصد، هزینه تبدیل را ۱۵ تا ۲۵درصد، هزینه توقف پیش‌بینی‌نشده عملیات را ۲ تا ۱۰درصد، ضایعات را ۱۰ تا۲۰درصد و انتشار آلاینده‌ها را ۱۵ تا ۳۰درصد کاهش می‌دهد. اما بهرهوری تدارکات را بین ۳۰ تا ۵۰درصد افزایش خواهد داد. این آمارها بسیار حائز اهمیت است. سلاحورزی تصریح کرد: در دوره دهم اتاق سرمایه‌های ارزشمندی حضور دارند که می‌توانند در این امر به فعالان اقتصادی کمک کنند.
سروش فولادچی، مدیر مرکز همایش‌های گروه رسانه‌ای «دنیای‌اقتصاد» هم در خصوص معدنکاری دیجیتال گفت: معدن و معدنکاری یکی از شاخص‌های قابل اعتماد و دقیق در توسعه اجتماعی، اقتصادی و انسانی است. از مقوله‌های حائز اهمیتی که در این برهه زمانی چالش‌‌‌هایی برای صنعت معدنکاری ایجاد کرده است میتوان به افزایش میزان تقاضای جهانی برای مواد اولیه معدنی، کاهش عیار کانسنگ، بازار کار سخت‌‌‌گیرانه، الزامات و استانداردهای بالای تولید محصول، تاکید بر توسعه پایدار و حفاظت از منابع طبیعی و از همه مهم‌تر کاهش هزینه‌ها و افزایش بهرهوری برای امکان رقابت در بازارها اشاره کرد.
او افزود: هرچند چالش‌‌‌های دیگری برای بازار معدن و صنایع معدنی وجود دارد که در این بین به رقابت بین‌المللی، تاثیر محدودیت‌های فنی بر مقیاس‌‌‌پذیری اقتصادی و تداوم کاهش قیمت کامودیتی‌‌‌ها (فلزات اساسی) میتوان اشاره کرد. راهکار پیشنهادی برای مقابله با این چالش‌‌‌های صنعت معدنکاری، ایجاد جریان اطلاعاتی آنی فی‌‌‌مابین بخش برنامه‌‌‌ریزی منابع سازمانی (ERP) با سطوح متعدد فنی و پایین‌‌‌دستی محیط‌‌‌های معدنی است.
به گفته فولادچی، مساله اصلی، نیاز به پیاده‌سازی و ایجاد سیستم یکپارچه است. تحول دیجیتال و فناوریهای انقلاب صنعتی چهارم شامل اینترنت‌اشیا (IoT)، هوش مصنوعی، اینترنت‌اشیای صنعتی (IIoT)، سیستم‌های سایبر-فیزیکی (CPS)، کلان داده و...، بهترین راه‌‌‌حل برای انجام این مهم در صنایع است. فولادچی اظهار کرد: در واقع، تکنولوژی دیجیتال، کمک می‌کند تا عملکرد در معدنکاری، به سطح جدیدی در تمامی زنجیره ارزش معدن از معدن تا بازار برسد. عواملی همچون نوسانات بازار، تغییر در تقاضای جهانی، نقاط جدید برای یافتن ذخیره، اهمیت افزایش عمر معادن و همچنین تحولات خط‌مشی جهانی موجب تغییرات چشمگیر در این صنعت شده است. علاوه بر تغییرات بیان‌شده، صنعت معدن، امروزه با چالش‌‌‌هایی همچون کاهش عیار ذخایر و کارآیی عملکرد روبه‌روست. مدیر مرکز همایش‌های گروه رسانه‌ای «دنیای‌اقتصاد» ادامه داد: طبق آمار‌‌‌های اعلام‌شده در دهه آینده با استفاده از هوشمندسازی میتوان مرگ‌ومیر و جراحات ناشی از عملیات معدنکاری را ۱۰ تا ۲۰درصد کاهش داد. همچنین استفاده از سیستم‌های خودران در عملیات؛ افزایش ۳۴درصدی بهرهوری و کاهش ۱۳درصدی هزینه تعمیرات را به دنبال خواهد داشت و بهرهوری با استفاده از راهبری از راه دور در ماشینآلات حفاری میتواند تا ۶۰درصد افزایش یابد. نمونه‌های یادشده در کنار آگاهی از رقابت بسیار سخت در بازار محصولات و اهمیت دوچندان قیمت تمامشده، دولتمردان، سیاستگذاران بخشی و مدیران معدنی و بنگاههای صنعتی را به درک دقیق‌‌‌تر فضای جدید و تدوین استراتژی‌‌‌های موردنیاز برای بهره‌‌‌گیری از فرصت‌‌‌های موجود فرامی‌‌‌خوانند. هر نوع برنامه‌‌‌ریزی در این بخش باید با توجه به روندهای جهانی انجام شود و پس از آن با توجه به قوت‌‌‌ها و ضعف‌‌‌های معادن و صنایع داخلی، برنامه جامعی برای قرار گرفتن ایران در تراز جهانی صورت گیرد.
به گفته وی، نقش سیاستگذاران کلان کشور در این مسیر دشوار، چیزی جز فراهم کردن بستر مناسب برای استفاده از این ظرفیت و فعال‌کردن شرکت‌های دانشبنیان و استارتآپها نیست. انتظار می‌رود این همایش محمل مناسبی برای بحث و تبادل نظر همه اجزای زنجیره این صنعت با یکدیگر و همچنین همگی آنها با مقامات ارشد کشور باشد تا از این حیث با مرور تحولات جهانی، چالشها و فرصت‌‌‌های موجود و راهکارهای احتمالی، ضمن ایجاد درک مشترک از مسیر پیشرو، همه ذی‌نفعان صنعت بتوانند مسوولیت خود را در مسیر توسعه به نحو احسن به انجام رسانند. البته تهیه طرح سند تحول دیجیتال معدن و صنایع معدنی در سازمان ایمیدرو میتواند نویدبخش درک اهمیت این موضوع از سوی حاکمیت باشد. فولادچی گفت: گروه رسانه‌ای «دنیای‌اقتصاد» از ابتدای تاسیس خود، ماموریت حمایت از اقتصاد رقابتی و توسعه فناوری و نوآوری برای همه فعالان اقتصادی را در دستورکار خود قرار داده است. همایش‌های سالانه برگزارشده در این صنعت در سال‌های اخیر نیز در راستای همین هدف بنیادین مجموعه بوده است و انتظار می‌رود به‌واسطه این جلسات هم‌اندیشی، گامی هرچند کوچک در جهت تحقق این اهداف برداشته شود. به گفته مدیر مرکز همایش‌های گروه رسانه‌ای «دنیای‌اقتصاد»، افزایش قابل‌توجه متقاضیان و مشارکت‌کنندگان در رویداد امسال، تبدیل به قرارداد شدن برخی از استارتآپها از دوره پیشین تا این دوره، تهیه سند تحول دیجیتال در ایمیدرو و توسعه دوبرابری فضای نمایشگاهی نسبت به دوره اول همگی نشان‌دهنده درک اهمیت توجه به این موضوع از سوی مدیران بخش معدن و صنایع معدنی کشور است. با توجه به نقش کسب‌وکارهای دانش‌محور و استارتآپها در بنیان هوشمندسازی معادن و صنایع معدنی از دوره اول تلاش شد تا بخش قابل‌توجهی از این رویداد به این موضوعات اختصاص یابد؛ البته به نحوی که هدف از این بخش تجمیع کارها و تجارب گذشته همه مجموعه‌های فعال در این حوزه باشد و با دیدگاه کاملا کاربردی و صنعتی به آنها پرداخته شود. در این خصوص امسال نیز این موضوع در یک میزگرد تخصصی پیگیری می‌شود.
دولت به وظیفه تنظیمگری بپردازد
ابراهیم جمیلی، مدیرعامل هلدینگ صنعتی زرین، هم در ابتدای این نشست اظهار کرد: این روزها فراموش کرده‌‌‌ایم که حقوق فعالان حوزه معدن چیست و حقوق دولتی دقیقا چه جایگاهی باید داشته باشد. اینکه دولت بخواهد حقوق خود را از معدن‌کاران مطالبه کند، یک‌‌‌سری پیش‌‌‌نیازهایی دارد. دولت باید امکان رونق گرفتن اقتصادی فعالیت‌‌‌های حوزه معدن را مهیا کند، وگرنه نخواهیم توانست به تکالیف خود بپردازیم. ما باید افق‌‌‌های تحول را به‌خوبی شناسایی، رصد و تعقیب و خودمان را به دانش روز جهانی مجهز کنیم. باید به شکل دقیقی چالش‌‌‌های حوزه معدنکاری را پیگیری کنیم. در آینده نه‌چندان دور، اگر به‌سرعت به بنیان‌‌‌های دیجیتالی لازم مسلح نشویم، فاصله ما با کشورهای معدنی جهان بسیار زیاد خواهد شد و دیگر سهمی از بازارهای جهانی کامودیتی‌‌‌ها نخواهیم داشت. وی افزود: دولت صرفا به فکر دریافت حقوق دولتی خودش است و به این فکر می‌کند که چه معادنی سوددهی بیشتری دارند تا از آنها حقوق معدنی بیشتری اتخاذ کند. پیش‌تر هم گفتم که در خلأ توجه دولت به این حوزه حیاتی، خود ما معدن‌کاران باید سند تحول دیجیتال حوزه معدن را تدوین کنیم. باید بتوانیم به طور دقیق چالش‌‌‌های معدنکاری دیجیتال را پیگیری کنیم. هوشمندسازی این حوزه باید اولویت ما باشد. در دوران پاندمیک شدن ویروس کرونا، همگان به‌خوبی مشاهده کردند که شرکت‌ها و بنگاه‌‌‌هایی که به زیربنای مستحکم دیجیتالی تکیه داده بودند، چه اندازه توانستند سوددهی در ترازهای مالی خود ثبت کنند یا ارزش سهامشان چقدر تقویت شد. همه فهمیدند که چقدر هوشمندسازی اقتصاد دیجیتال مهم است.
این فعال باسابقه حوزه معدن تصریح کرد: ما از دولت پول و بودجه نمی‌‌‌خواهیم. ما از دولت انتظار داریم به وظیفه ذاتی‌‌‌اش که همانا تنظیمگری در روابط تولید و مقررات این حوزه است بپردازد. هنگامی که از نمایشگاه‌‌‌های مرتبط با این حوزه بازدید می‌‌‌کنیم، استارت‌آپ‌‌‌های پرشماری را مشاهده می‌‌‌کنیم که منتظر ورود دولت برای تسهیل فعالیت‌‌‌های اقتصادی هستند اما تمامی ایده‌‌‌ها و مصوبات به‌ظاهر رونق‌‌‌بخش، صرفا روی کاغذ باقی می‌‌‌ماند. در پایان میخواهم روی این نکته مهم تاکید کنم که هیچ زیرساختی بدون آموزش مطلوبیت ندارد. حتی تحول دیجیتال هم بدون فراهم کردن آموزش بهینه برای نیروی انسانی میسر نیست. پس نخست برای هر تحولی باید بتوانیم زمینه را برای تحول آموزشی مطلوب در منابع انسانی خودمان فراهم کنیم.
امید اصغری، دبیر علمی این همایش هم که به صورت غیرحضوری در این همایش حضور داشت، اظهار کرد: صنعت معدن برای توسعه فعالیت‌‌‌های خود در دنیا با چالش‌‌‌های زیادی مواجه است. بهعنوان یک ویژگی خاص صنعت معدن، شرکت‌های معدنی، صرف‌‌‌نظر از اینکه در کجای جهان مشغول فعالیت هستند، همیشه ناچار بوده‌‌‌اند با درجه بالایی از عدم‌قطعیت و اطلاعات ناقص در عملیات سروکار داشته باشند. اطلاعات در دسترس در مورد ساختار و وضعیت واقعی کانسارها بسیار محدود است و با توجه به تنوع بالای زمین‌‌‌شناسی کانسارها، شرایط برای شرکت‌های معدنی بسیار پیچیده و چالش‌‌‌برانگیز است.
او ادامه داد: کاهش منابع پرعیار و سطحی باعث شده است تا شرکت‌های معدنی به اکتشاف و بهره‌‌‌برداری از منابع کم‌‌‌عیار و عمیق رو بیاورند. این امر، موجب گسترش وسعت محدوده‌‌‌های معدنی، افزایش عمق پیت‌‌‌ها و کارگاه‌‌‌های استخراجی، افزایش باطله‌‌‌برداری و حجم باطله‌‌‌ها، افزایش مقدار مصرف انرژی و افزایش قیمت تمامشده محصولات معدنی شده است. در ادامه زنجیره تولید مواد معدنی نیز رشد میزان تقاضا، باعث افزایش تولید کارخانه‌‌‌های فرآوری مواد معدنی شده و کاهش عیار نیز موجب شده است تا علاوه‌‌‌بر پیچیده‌‌‌تر شدن فرآیندهای کانه‌‌‌آرایی، مقدار بیشتری از آب و انرژی در این کارخانه‌‌‌ها مصرف شود و مقدار باطله خروجی از کارخانه‌‌‌های فرآوری مواد معدنی نیز افزایش یابد.
اصغری با بیان اینکه در گذشته، چالش‌‌‌های پیش‌روی مدیریت و بهینه‌‌‌سازی عملیات معدنکاری بسیار پیچیده بود، گفت: حجم وسیع اطلاعات و عوامل موثر بر فرآیندهای بخش‌‌‌های مختلف عملیات معدنکاری، تجزیه‌‌‌وتحلیل اطلاعات و مدیریت عملیات با تکیه‌‌‌بر داده‌‌‌ها را دشوار می‌‌‌کرد؛ زیرا در اکثر موارد، فعالیت‌‌‌های معدنکاری متکی بر تجربیات اپراتورها بود. او افزود: همه این موارد طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ میلادی باعث ایجاد تحولات نگران‌‌‌کننده‌‌‌ای در بهرهوری صنعت معدن در دنیا شد. از سال ۲۰۰۰ میلادی، بهرهوری فعالیت‌‌‌های معدنکاری در کل جهان به طور قابل‌توجهی کاهش یافت. اما در حال حاضر، بخش معدن در حال گذر از یک انقلاب در اتوماسیون است. دیجیتالی شدن در خط مقدم سرمایه‌گذاری این صنعت در آینده خواهد بود.
به گفته اصغری، مزیت رقابتی در نهایت توسط شرکت‌هایی به دست خواهد آمد که ابزارهایی را برای تجزیه و تحلیل اطلاعات خود به کار می‌‌‌گیرند و روی آن سرمایه‌گذاری می‌کنند. شاید دیجیتالی شدن لزوما برای بخش معدن موضوع جدیدی نباشد، اما این صنعت در تلاش است تا راهی برای استفاده حداکثری از آن بیابد. فعالیت‌‌‌های اخیر اکتشاف و استخراج مقادیر زیادی داده تولید می‌کند. در تمام مراحل چرخه معدنکاری، داشتن داده‌‌‌های تاییدشده، مرتبط و بصری به‌‌‌روز بسیار مهم است.
او عنوان کرد: در واقع، تکنولوژی دیجیتال، کمک می‌کند تا عملکرد در معدنکاری، به سطح جدیدی در تمامی زنجیره ارزش معدن، از معدن تا بازار برسد. عواملی همچون نوسانات بازار، تغییر در تقاضای جهانی، نقاط جدید برای یافتن ذخیره، اهمیت افزایش عمر معادن و همچنین تحولات خط‌مشی جهانی موجب تغییرات چشمگیر در این صنعت شده است. با کاهش هزینه تکنولوژی‌‌‌های دیجیتال، اکنون زمان مناسبی برای معدنکاری هوشمند است. این رویکرد به دید متفاوت، تفکر متفاوت و عملکرد متفاوت منجر خواهد شد که امکان تصمیم‌گیری سریع‌‌‌تر و بهتر را فراهم می‌کند.
اصغری ادامه داد: با این حال، آینده‌‌‌ای که در آن همه معادن کاملا هوشمند باشند، هنوز دور است، اما شرکت‌های معدنی که این امر را تشخیص داده و سفر تحول دیجیتالی خود را از امروز آغاز کنند، برندگان فردا خواهند بود. همایش معدنکاری دیجیتال نیز در دومین تجربه خود تلاش دارد پس از معرفی معدنکاری دیجیتال، فناوریهای نوین حوزه و رویکردهای گوناگون که در دوره نخست همایش مطرح شد، این بار چالشها، فرصتها، زیرساخت‌‌‌ها و دستاوردهای این حوزه را در کشور مورد بحث و بررسی قرار دهد. به گفته او، برگزاری موفق این رویداد میتواند گامی موثر در راستای شناخت مزیت‌‌‌هایی باشد که تحول دیجیتال را در مسیر معدنکاری کشور قرار می‌دهد. این رویداد بسترساز تلاش دارد با محورهایی همچون مروری بر آخرین تحولات معدنکاری دیجیتال در جهان، بررسی زیرساخت‌‌‌های معدنکاری دیجیتال در ایران، توجیه سرمایه‌گذاری؛ تاثیرات بالقوه دیجیتالی شدن و کاهش هزینه‌‌‌های پیاده‌سازی، صنعت نسل۴ و اتصال سیستم‌های تولید فعلی به ابزارهای دیجیتال، ایجاد مرکز نوآوری دیجیتال در صنعت و الزامات توسعه اکوسیستم دانشبنیان در معدنکاری هوشمند، ابزار دیجیتال برای مدیریت امور اکتشاف و معادن، فناوریهای دیجیتال برای نظارت و ایمنی معدن، نقش تحولات دیجیتال در تعمیر و نگهداری تجهیزات و ماشینآلات معدنی، انتقال تجربیات و ایجاد ارتباط پایدار بین فعالان حوزه دیجیتال و معادن، اهمیت و لزوم فرهنگ‌‌‌سازی و تربیت نیروی انسانی متخصص و ضرورت تامین انرژی پایدار در توسعه صنایع معدنی به اهداف خود دست یابد.
در استفاده از فناوریهای معدن عقبیم
در حاشیه دومین همایش معدنکاری دیجیتال، میزگرد تخصصی «هوشمندسازی در معدن و صنایع معدنی از دیدگاه مدیران شرکت‌های بزرگ؛ چالشها، فرصتها و دستاوردها» برگزار شد. محمدرضا بهرامن، نایب‌رئیس اتاق ایران و رئیس خانه معدن در این میزگرد گفت: باید هوشمندسازی را در بخش معدن، از ابتدای زنجیره تا انتهای آن جدی بگیریم. دنیای صنعتی در بخش معدن دائما به دنبال آن بود که نگرانی‌ها را از خود دور کند. در بخش معدن نگرانی‌ها متفاوت است؛ مثلا ایمنی کار یکی از آنهاست. اما باید این موضوع را در نظر بگیریم که تغییر عمده‌ای در زمینه استفاده از فناوری در معدن نکرده‌ایم. شاید مدیران این باور را ندارند. حال آنکه حکمرانی در بخش معدن باید نگاهی متفاوت به هوشمندسازی داشته باشد.
وی در ادامه بیان کرد: بحث حفظ محیط‌زیست یکی از مواردی است که در معدنکاری چندان اجرا نمی‌شود. از این لحاظ هوشمندسازی معادن امری اجتناب‌ناپذیر و مهم است. به اعتقاد رئیس خانه معدن، تغییر رویکرد نسبت به معدنکاری هوشمند از تغییر در حکمرانی آغاز می‌شود. امروز بخش معدن حکمرانی مستقلی ندارد. اگر معدن دارای وزارتخانه مستقل بود می‌توانستیم به دیجیتالی شدن هم فکر کنیم و در آن مسیر پیش برویم و به بازارهای هدف برسیم.
نایب‌رئیس اتاق ایران عنوان کرد: یک بخش از تحول مدنظر ما باید در سطح بنگاه‌‌‌ها اتفاق بیفتد و بخش دیگر برعهده دولت است. اینکه بخواهیم این را مدیریت کنیم، نباید به نگاه بخشی منجر شود؛ زیرا در نهایت به دلیل تحلیل‌‌‌های یک‌‌‌سویه‌‌‌نگرانه نخواهیم توانست به تحلیل جامع و دقیق در این زمینه برسیم که کارگشا باشد. در بخش قانون معادن یک تبصره ۴ وجود دارد که از جانب حاکمیت تاکید دارد اگر یک مجموعه معدنی به الزامات زیست‌محیطی پایبندی کامل نشان دهد و همچنین در راستای دیجیتالیزه شدن فعالیت‌‌‌های معدنکاری خود گام بردارد، دولت از کسب ۲۰درصد از حقوق مالکانه خود در قبال آن مجموعه صرف‌‌‌نظر خواهد کرد و این تخفیف قابل‌توجه، تشویق بسیار مهم و کلیدی است و بسیار مهم است که این موارد را نیز از نظر دور نگه نداریم. البته در همه جای جهان، مشوق‌‌‌های سیاستگذاری از جانب دولت‌‌‌ها بسیار مهم و کلیدی و کاربردی هستند.
هوشمندسازی معدن، مساله مرگ و زندگی است
بهرام شکوری، فعال صنعت مس هم در این پنل نکاتی را به حضار یادآور شد که اغلب انتقادی بود. انتقاد شکوری به ساختار سیاستگذاری معدن به این دلیل بود که روند جهانی با شتاب در حال پیش رفتن است و فناوریهای نسل۴ در حال جذب در معادن جهان هستند. اما در ایران هنوز هم امکان استفاده از فناوریهای نسل دوم معدنکاری مهیا نیست. از نظر رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران، این وضعیت خطرناک است و آینده اقتصاد معدن در ایران را تهدید می‌کند. شکوری با اشاره به اثر فناوری بر قیمت تمامشده محصولات معدنی گفت: معدنکاری مدرن و هوشمند قیمت تمامشده محصول را به شکل قابل‌توجهی کاهش خواهد داد و مزیت رقابتی را برای ارائه محصول در بازارهای جهان به صدا درخواهد آورد. تولید سبز در کنار این وضعیت، شرایط خاصی را به بخش معدن تحمیل کرده است. همه روندها حاکی از اهمیت روزافزون اقتصاد سبز و رشد اخذ مالیات کربن از محصولات آلاینده و مواد معدنی است و در این راستا، اگر جهت‌‌‌گیری هوشمندانه‌‌‌ای در قبال چنین روندهایی نداشته باشیم، فرصت‌‌‌های کشور در بخش معدن از دست خواهد رفت. جریان جهانی اخذ مالیات از کربن روندی است که هر روز در حال گسترش است و دامنه آن پیوسته بیشتر خواهد شد.
شکوری با اشاره به اقدامات برخی صنایع داخلی برای پیوستن به جریان جهانی معدنکاری هوشمند گفت: اینطور نیست که شرکت‌های داخلی به این روندها بی‌‌‌توجه باشند اما در غیاب زیرساخت‌‌‌ها، حرکت به سمت هوشمندسازی کند و ناقص است. البته ما بهعنوان یکی از شرکت‌های فعال در صنعت مس تلاش‌‌‌هایی را در راستای استفاده از داده‌‌‌ها در این حوزه انجام دادیم که در نهایت به اندازه کل سود پروژه از محل داده‌‌‌ها و مسیر هوشمندسازی، کسب سود صورت گرفت. به‌رغم چنین پیشرفت‌‌‌هایی اما فضا برای هوشمندسازی مهیا نیست. امروز مساله اینترنت به یک معضل جدی بدل شده است. من از شرکت‌های عرضه‌کننده اینترنت فایو جی (۵G) انتقاد دارم؛ چرا که به‌رغم وعده عرضه اینترنت نسل جدید، خدمات ارائه‌شده از سوی آنها در حد بدیهیات هم نیست و ما با اینترنت ضعیف E در حال کار در معادن هستیم. بنابراین خلاقیت صنایع داخلی را فقدان بسترهای مناسب نوآوری بی‌اثر کرده است. شکوری با اشاره به جهت‌‌‌گیری سیاستگذاران داخلی در حوزه اینترنت گفت: در دنیایی که همه چیز از طریق دیتا قابل حصول و بهبود است، تحلیل داده کمک خواهد کرد تا وضعیت کاری و فعالیت حرفهای خود را بررسی و ارتقا دهیم. وی با اشاره به تحولات صنعت مس در ایران و جهان یادآور شد: مس آینده روشنی دارد. تغییرات بزرگی در بنگاههای داخلی رخ داده است و برخی واقعا فهمیده‌‌‌اند که باید تغییر کنند اما بسترها فراهم نیست و این موارد به تصمیمات حاکمیتی نیاز دارد. تحریم، نبود ارتباطات بین‌المللی و معضل اینترنت موانعی هستند که باید رفع شوند تا سرعت تحولات نوآوری در بنگاههای معدنی کشور بیشتر شود. بدون این سه بستر، حتی اگر بنگاههای داخلی و فعالان بخش خصوصی علاقه‌‌‌ای به تحول داشته باشند نمی‌‌‌توانند کار را پیش ببرند.
این فعال صنعت مس با اشاره به وضعیت معدنکاری هوشمند در ایران تاکید کرد: اینکه تصور کنید اگر امروز بسترها فراهم شود فردا میتوان همه‌چیز را هوشمند کرد، اشتباه است. طبیعت فعالیت معدنی چنین است که با کندی همراه است و نسبت به سایر اجزای زنجیره ارزش، با تاخیر به جریان فناوری می‌‌‌پیوندد. با این حال در ضرورت این روند نباید شک کرد. هوشمند شدن بخش معدن مساله مرگ و زندگی است و بدون این مهم ممکن است بخش معدن کشور از جریان رقابت جهانی و منطقه‌‌‌ای حذف شود. شکوری با اشاره به اثر فناوری روی اقتصاد بخش معدن تصریح کرد: نمی‌‌‌توانیم قیمت جهانی فلزات و مواد خام را تعیین کنیم یا تغییر بدهیم. قیمت مس را در جهان امروز، بازار فلزات لندن LME تعیین می‌کند. اما روی قیمت تمامشده محصول خود می‌‌‌توانیم اعمال مدیریت کنیم. این قبیل فناوریهای نسل۴ کمک می‌کنند تا قیمت تمامشده محصولات معدنی تولید داخل کاهش یابد و امکان ادامه رقابت در بازارهای جهانی فراهم شود.
کیوان جعفری طهرانی، کارشناس بخش معدن، در میزگرد تخصصی درباره جدیدترین اخبار چین سخن گفت و عنوان کرد: وزارت صنعت و فناوری چین اعلام کرده که برای نجات اقتصاد کشور خود و صنعت معدن دست به تحول دیجیتال خواهد زد و براساس نوآوری از تحول دیجیتال برای صنعت معدن استفاده می‌کند. به گفته وی، قرار است در این برنامه صنعت معدن به پربازده‌ترین صنعت و با سود بالا و کربن سبز تبدیل شود.
جعفری‌طهرانی در ادامه اظهارات خود مدعی شد: پس از انعقاد یادداشت تفاهم اولیه قرارداد ۲۵ساله ایران و چین، آقایان لاریجانی و حقیقت‌‌‌پور از من خواستند که در تدوین بخش مربوط به معدن برای همکاری‌‌‌های دوجانبه میان طرفین، قبول مسوولیت کنم. در آن زمان متوجه شدم که سهم معدن از اقتصاد کشور بسیار ناچیز و حدود ۹/ ۰درصد است. دو سال پس از تدوین این سند، اکنون سهم معدن از تولید ناخالص داخلی اقتصاد ایران کمتر هم شده و به حدود ۷/ ۰درصد رسیده است. دولت نه‌تنها به الزامات تحول دیجیتال پایبند نیست، بلکه دوباره همان مسیر خطایی را که هم ایران و هم هند پیش‌تر پیموده‌‌‌اند طی می‌کند و با بستن عوارض بر صادرات، اقتصاد این حوزه را محدودتر از پیش کرده است. با توجه به این وضعیت فکر می‌‌‌کنم ممکن است در صورت تداوم شرایط فعلی سهم معادن به کمتر از نیم‌درصد در تولید ناخالص داخلی کشور برسد.
علی نصیری، از مدیران ارشد شرکت ذوب‌آهن اصفهان، نیز در این میزگرد عنوان کرد: برای رسیدن به نقطه‌ای که سلیقه شخصی در آن دخیل نباشد و رفت و آمدها پروژه‌ها را به فراموشی نسپارد، میل مدیران و اراده سازمان برای هوشمندسازی مهم است. در این میان سیاستگذار حاکمیتی از مابقی مهم‌تر است. در حال حاضر متولی معدن در کشور فقط به امور جاری می‌پردازد و به آینده نگاهی ندارد. اگر بخواهیم از همه امکانات استفاده کنیم نیازمند اراده در مجموعه هستیم. او افزود: فاصله دانشگاه با صنعت یک معضل بزرگ است. اما راهکار خروج از شرایط کنونی تبیین سیاست‌های کامل در جهت هوشمندسازی است. این سیاست‌ها میتواند تشویقی باشد. به گفته نصیری، مدیریت کلان تبیین یک سیاست درست از خرد جمعی نشات می‌گیرد و برای تدوین آن نیاز است که متخصصان حضور داشته باشند، نه اینکه پشت درهای بسته این سیاست‌ها تدوین شود. مدیر ارشد شرکت ذوب‌آهن متذکر شد: پیش از اینکه بخواهیم به جایگاه هوشمندسازی در زمینه تحول معدنکاری دیجیتال بپردازیم، باید از ضرورت آن سخن به میان آوریم. ایران اساسا یک کشور معدنی است که هوشمندسازی اصلا به زیربنای معادن و صنایع پیرامونی‌‌‌اش وارد نشده است. هوشمندسازی اصلا در معادن ما وجود ندارد. بهعنوان یک شاهد مثال عرض می‌‌‌کنم ما سالانه ۲میلیون تن کنسانتره تولید می‌‌‌کنیم که برای تولید آن حدود ۴میلیون تن زغال‌سنگ مصرف می‌شود و این به‌معنای هوشمند نبودن این حوزه در کشور است. دست‌کم می‌‌‌توانم بگویم که در حوزه سنگ‌آهن و زغال‌سنگ، به هیچ وجه با مقوله هوشمندسازی و دیجیتالی شدن جلو نمی‌‌‌رویم. در بحث هوشمندسازی متاسفانه نگرش سلیقه‌‌‌ای در کشور ما غلبه مدیریتی دارد. نتوانستیم به بهرهوری مطلوب برسیم اما چاره‌‌‌ای نداریم جز اینکه به این سمت و سو برویم.
ایرج تاج‌‌‌الدین، دیگر سخنران این نشست، نیز ضمن تاکید بر لزوم فهم فوری اهمیت تحولات فناورانه در جهان توسط مسوولان کشور، گفت: ما بر این باوریم که یک تغییر پارادایم در همه سطوح زیست بشر عصر حاضر رخ داده است و انسان امروز به طور واضحی به این نکته خودآگاهی دارد که به چه عصر و عرصه‌‌‌ای در آینده پا می‌‌‌گذارد. در اعصار گذشته، مثلا پیش از انقلاب صنعتی یا انقلاب نخست دیجیتال، بشر به‌وضوح نمی‌‌‌دانست که به چه عصری پا می‌‌‌گذارد اما امروز و در پس گذشت زمان در کنار موج چهارم انقلاب ارتباطات، بشر به‌خوبی می‌‌‌داند که به کدام سمت‌وسو خواهد رفت.
وی افزود: در واقع از آن مقدمه میخواهم این نتیجه را بگیرم که در عصر غلبه پارادایم هوشمندسازی دیجیتالی اقتصاد، مهم نیست که در چه پارادایم معنایی می‌‌‌زیستید، یا باید خودتان را با شرایط به‌خوبی تطبیق بدهید یا باید به تاریخ بپیوندید. اگر موفق شوید در تمامی شئون دیجیتالی موفق می‌شوید زیرساخت‌‌‌های خود را تطبیق دهید یا درنهایت نخواهید توانست گامی به جلو بردارید. ما همواره در حوزه معدن از نگاه سنتی برخوردار بودیم و نگرشمان این بود که معدن جایی است که ذخایری دارد و باید آن ذخایر را با بیل و کلنگ و ماشینآلات بیرون کشید و فروخت. این نگره یک خطای استراتژیک بود و تداومش بی‌اندازه مضر است. از سه، چهار سال پیش کوشیدیم پایش مناسبی از تحولات بین‌المللی فناوریهای این حوزه داشته باشیم. چهار سال پیش نخستین شتاب‌‌‌دهنده معدنی در کشور را کنار یک آکادمی آموزشی ایجاد کردیم و تاکنون بیش از ۱۰۰استارت‌آپ مختلف را مورد بررسی قرار داده‌ایم. در شرایط فعلی نیز با ۹ استارت‌آپ در این زمینه همکاری می‌‌‌کنیم. با این حال تمامی تلاش‌‌‌های ما در این زمینه به یک صخره سخت می‌‌‌خورد و آن، بی‌‌‌تفاوتی دولت است. متاسفانه دولت چنین دغدغه‌‌‌ای ندارد که بخواهد فعالیت در این زمینه را تسهیل کند و بتوانیم زمینه نیازهای دیجیتالی شدن را بهینه کنیم و در نهایت در این مسیر با چالش‌‌‌های دشوارتری نیز مواجه خواهیم شد.
این فعال اقتصادی همچنین در پاسخ به پرسشی مبنی بر نقش حکمرانی دولتی در تسهیل زمینه دیجیتالی شدن معادن، عنوان کرد: نقش حاکمیت در این زمینه بسیار اساسی و حیاتی است. شرکت‌های فعال در بخش معدن، عمدتا خصولتی هستند و وقتی دولت در این زمینه دغدغه نداشته باشد، زیرمجموعه‌‌‌ها و مدیران منصوب‌شده در این مجموعه‌‌‌ها نیز تمایل چندانی به تن دادن به لوازم تحول ندارند و برعکس اگر دولت در این زمینه عزم تحول کند، مدیران خصولتی نیز مجبورند خودشان را با الزامات بالادستی هماهنگ کنند. این موضوع تاکنون، صرفا به یک دغدغه معمولی در بخش خصوصی فروکاسته شده و کسی به حرفهای ما توجه لازم را ندارد. بخش خصوصی بدون وجود زیرساخت‌‌‌های زیربنایی و مقرراتی، کار خاصی در این زمینه از پیش نخواهد برد. دیگر سخنران حاضر در پنل نخست همایش معدنکاری دیجیتال، محمد عزیزاللهی، مدیر شرکت همکاران‌سیستم بود. وی که جزو فعالان صنعت ارتباطات و فناوری اطلاعات است، با اشاره به فعالیت‌‌‌هایی که طی سال‌های اخیر در زمینه هوشمندسازی معادن توسط شرکت متبوعش صورت گرفته است، تاکید کرد: بالاتر از درک و اراده مدیران دولتی و حاکمیت این اراده و عزم بخش خصوصی است که میتواند به تحول در هوشمندسازی معادن داخلی کمک کند. شروع تغییرات همواره از بنگاه است و اگر شرکت تغییر کند، میتواند اثر زیادی بر فضای حاکم بر بخش معدن کشور داشته باشد.
عزیزاللهی با انتقاد از فضای حاکم بر بخش معدن ایران گفت: روند حاکم بر بخش معدن در ایران از منظر هوشمندسازی فاصله بسیاری با تحولات دیجیتال در جهان دارد. البته هوشمندسازی به سوال و دغدغه معدن‌کاران ایرانی تبدیل شده است اما این باید جنبه عملیاتی به خود بگیرد. تجربه من نشان می‌دهد تحول دیجیتال یک فرآیند مرحله‌‌‌ای است که در گام اول، سازمان را مجاب به فهم اهمیت اطلاعات و نحوه دسترسی به داده‌‌‌ها می‌کند. در این مرحله این پرسش مطرح می‌شود که آیا بنگاه از پلتفرمی یکپارچه برخوردار است که امکان استفاده از داده‌‌‌ها را فراهم آورد.
عزیزاللهی تاکید کرد: تحول دیجیتال بیش از اجرا، یک تفکر است که سازمان را متحول می‌‌‌سازد. این دغدغه و عزم مدیریت بنگاه است که به شکل شفاف اعلام شده و تحول دیجیتال را می‌‌‌خواهد و بستر آن را فراهم می‌کند. در ایران تجربه پیوستن صنایع دارو یا خرده‌‌‌فروشی به هوشمند شدن گویای اهمیت اراده مدیران بنگاه‌‌‌ها برای تحقق اهداف است. صنایع مادر و سنگین اما هنوز هم در مرحله تحلیل داده و گردآوری اطلاعات مانده و به نقطه مناسب نرسیده‌‌‌اند.
راز ناکامی ایران در معدنکاری هوشمند
