با افزایش نرخ سود بانکی، شکاف بازدهی میان سپرده‌گذاری در بانک و سرمایه‌گذاری در صندوق کاهش‌یافته است
همسویی سود «سپرده» و «صندوق»
بررسی بازدهی صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت و نرخ سود سپرده بانکی (پس از افزایش نرخ سود بانکی توسط بانک مرکزی)، نشان می‌دهد تفاوت آنها به کمترین مقدار رسیده است. به عبارت دیگر در حال حاضر بانک‌ها دیگر مشتریان خود را به بازار سهام واگذار نمی‌‌‌کنند و با افزایش قانونی نرخ سود بانکی، بانک‌های کشور در رقابتی نسبتا منصفانه با صندوق‌های درآمد ثابت ظاهر شده‌اند. به گفته کارشناسان باید دید این رقابت به صورت منصفانه ادامه پیدا می‌کند یا تعیین دستوری نرخ سود به روند خروج سپرده‌ها از بانک‌ها دامن می‌‌‌زند.
هفته گذشته بانک مرکزی از تغییر نرخ سود سالانه سپردههای بانکی به ۲۰درصد خبر داد. چند روز قبل از آن هم از نرخ سود ۲۳درصد برای اوراق گواهی سپرده عام سالانه بانکی پرده برداری کرده بود. با وجود سود ۲۳درصدی سالانه در بانک‌ها به نظر میرسد در رقابت تنگاتنگ بازدهی بانکی و بازدهی سرمایه در صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت، بانک‌ها حداقل در کوتاه‌مدت مورد اقبال بیشتری قرار خواهند گرفت. بررسی بازدهی‌های سه‌ماهه، ۶ماهه و یکساله صندوق‌های سرمایه‌گذاری درآمد ثابت مشخص می‌کند که این صندوق‌ها هنوز نتوانسته‌اند نسبت به افزایش قانونی نرخ سود بانکی و افزایش شاخص بازار بورس واکنشی درخور توجه نشان دهند. البته به احتمال بالا تا پایان سال به دلیل ترکیب دارایی صندوق‌های درآمد ثابت شاهد افزایش نرخ بازدهی آنها نیز خواهیم بود.
انواع صندوق سرمایه‌گذاری
صندوق‌ها بر اساس نوع فعالیت، ترکیب دارایی‌‌‌ها و در نتیجه میزان ریسک و بازده به انواع مختلفی تقسیم می‌‌‌شوند. در حال حاضر بر اساس اطلاعات منتشر شده در مرکز پردازش اطلاعات مالی ایران در ۲۶ دی ماه، ۳۶۷ صندوق سرمایه‌گذاری وجود دارد که جمع ارزش خالص دارایی آنها بیش از ۶۵۰هزار و ۲۵۳ میلیارد تومان ثبت شده است. در میان این ۳۶۷ صندوق ۱۱۹ صندوق در اوراق بهادار با درآمد ثابت، ۱۱ صندوق مبتنی بر سپرده کالایی، ۹۹ صندوق در سهام، ۲۳ صندوق مختلط، ۸۸ صندوق اختصاصی بازار‌‌‌‌‌‌گردانی، ۱۴ صندوق جسورانه، یک صندوق پروژه‌‌‌ای، ۴ صندوق زمین و ساختمان، ۴ صندوق خصوصی، ۳ صندوق صندوق در صندوق (فراصندوق) و یک صندوق املاک و مستغلات (که به تازگی به مجموعه صندوق‌های موجود اضافه شده است) وجود دارد. از میان انواع صندوق‌ها ۳ نوع (صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت، صندوق سرمایه‌گذاری در سهام، صندوق سرمایه‌گذاری مختلط)بیشتر مورد توجه سرمایه‌گذاران حقیقی قرار دارد.
صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت چیست؟
صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت به نوعی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری گفته می‌شود که بازدهی آنها نوسان زیادی نداشته و دارای نرخ سود قابل پیش‌بینی است. این صندوق‌ها معمولا به صندوق‌های بدون ریسک هم معروف هستند. علت این موضوع، نوع سرمایه‌گذاری آنهاست. در صندوق‌های با درآمد ثابت،درصد بالایی از کل وجوه جمع‌آوری شده از سرمایه‌گذاران در دارایی‌‌‌های بدون ریسک از جمله اوراق مشارکت، سپرده بانکی و سایر اوراق با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌شود. مدیریت این نوع از صندوق صرفا اجازه دارد سهم کمتری از سبد تحت مدیریت خود را در دارایی‌‌‌های دارای ریسک سرمایه‌گذاری کند. بنابراین، احتمال متضرر شدن در این صندوق‌ها نزدیک به صفر است؛ ولی همین موضوع باعث می‌شود که سود صندوق نیز از حد مشخصی بالاتر نرود و از سود‌های بالا در بازار سهام جا بماند.
بازدهی صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت در یک سال گذشته (منتهی به ۲۳ دی ۱۴۰۱) کاملا ثابت نبوده است. به عنوان مثال از میان ۱۱۹ صندوق درآمد ثابت، بازدهی سالانه ۲۳ صندوق اعلام نشده و بازدهی سه صندوق کمتر از ۱۵درصد اعلام شده است. بازدهی سالانه ۲۵ صندوق از صندوق‌های با درآمد ثابت بین ۱۵ تا ۱۹درصد اعلام شده است. همچنین در دوره یکساله منتهی به ۲۳ دی ماه سال‌جاری ۱۵ صندوق با درآمد ثابت بالای ۲۳درصد بازدهی داشته‌‌‌اند. همچنین ۱۷ صندوق بین ۱۹ تا ۲۰ و تعداد ۳۶ صندوق بین ۲۰ تا ۲۳درصد بازدهی سالانه ثبت کرده‌‌‌اند. این نرخ‌ها در حالی رقم خورده که بازدهی سالانه اوراق گواهی سپرده بانکی نیز ۲۳درصد است.
صندوق‌هایی که در دسته صندوق سرمایه‌گذاری در سهام قرار می‌‌‌گیرند،درصد زیادی از دارایی خود را در سهام سرمایه‌گذاری می‌کنند. از آنجا که ریسک سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها بالاتر از صندوق‌های با درآمد ثابت است، سرمایه‌گذاری در آنها به افرادی توصیه می‌شود که ریسک‌‌‌پذیری بالایی دارند. در این صندوق‌ها حداقل سود تضمین شده وجود ندارد. طی دو ماه اخیر وضعیت بازدهی صندوق‌های در سهام بهبود چشمگیری داشته به طوری که در حال حاضر از بین ۹۹ صندوق سرمایه‌گذاری در سهام، ۷۴ صندوق دارای بازدهی بیش از ۲۰درصد سالانه هستند.
البته برخی افراد صندوق‌های مختلط را برای سرمایه‌گذاری ترجیح می‌دهند (ترکیبی از دو نوع صندوق‌های درآمد ثابت و سهامی). این صندوق‌ها درصدی از دارایی خود را در سهام سرمایه‌گذاری کرده و مابقی آن را نیز به اوراق با درآمد ثابت (اوراق مشارکت و سپردههای بانکی) اختصاص می‌دهند. با توجه به ترکیب دارایی این صندوق‌ها ریسک و بازدهی صندوق‌های مختلط، بین صندوق‌های با درآمد ثابت و سهامی قرار می‌گیرد. به گفته کارشناسان این نوع از صندوق‌ها مزایای سهام و اوراق درآمد ثابت را دارند.
وضعیت تجمیعی صندوق‌ها
اطلاعات تجمیعی انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد صندوق‌های با درآمد ثابت دارای بالاترین مجموع ارزش خالص دارایی‌‌‌ها به نسبت سایر انواع صندوق‌ها هستند. مجموع ارزش خالص دارایی‌‌‌های صندوق‌های با درآمد ثابت، با رقم حدود ۴۴۴هزار و ۹۶۵ میلیارد تومان حدود ۴/ ۶۸درصد کل ارزش خالص دارایی‌‌‌های انواع صندوق‌هاست. این در حالی است که صندوق‌های در سهام نزدیک به ۶۸هزار میلیارد تومان و صندوق‌های مختلط حدود۶/ ۳هزار میلیارد تومان ارزش خالص دارایی دارند. همچنین بررسی میانگین بازدهی یکساله صندوق‌ها نشان می‌دهد: صندوق‌های با درآمد ثابت ۳/ ۱۶ درصد، صندوق‌های سهامی۵/ ۲۶ درصد و صندوق‌های مختلط بازدهی یکساله ۹/ ۲۱درصد را ثبت کرده‌‌‌اند. در حال حاضر ۲۳ صندوق سرمایه‌گذاری مختلط وجود دارد که از میان آنها ۱۶ صندوق بازدهی یکساله بین ۲۲ تا ۴۵درصد را ثبت کرده‌‌‌اند.
توضیحات بیشتر در مورد صندوق‌های درآمد ثابت
صندوق‌های درآمد ثابت به دو نوع صندوق‌های قابل‌‌‌معامله در بورس (ETF) و صندوق‌های خارج بورسی (صدور و ابطالی) تقسیم می‌‌‌شوند. درواقع تفاوت این دو نوع صندوق در نحوه سوددهی‌‌‌شان است. صندوق‌های صدور و ابطال، صندوق‌های غیرقابل‌‌‌معامله در بورس هستند که سرمایه‌گذار به طور مستقیم در آن سرمایه‌گذاری می‌کند و در دوره‌‌‌های تعیین‌‌‌شده یک ماهه، ۶ ماهه یا یک ساله، سود صندوق در بین تمامی سرمایه‌گذاران تقسیم می‌شود. زمانی هم که سرمایه‌گذار بخواهد پول خود را از صندوق خارج کند، تقریبا همان مبلغی را که واریز کرده بود، پس از ابطال واحدها دریافت خواهد کرد. برای سرمایه‌گذاری در این صندوق درآمد ثابت صدور و ابطالی، نیازی به دریافت کد بورسی نیست. بلکه فرد لازم است از طریق یکی از شرکت‌هایی که این صندوق‌ها را ارائه می‌دهند، اقدام کند. به این ترتیب که ابتدا در سایت صندوق درآمد ثابت مورد نظر خود ثبت‌نام کرده و احراز هویت شود.
اما در صندوق‌های قابل‌‌‌معامله در بورس، سرمایه‌گذار به طور مستقیم در صندوق سرمایه‌گذاری نمی‌‌‌کند و در اصل، مانند خرید و فروش سهام، با خرید و فروش واحدهای این صندوق‌ها سود می‌کند. یعنی دارای نمادی در بورس هستند و سرمایه‌گذار با خرید و فروش این نمادها به سود میرسد. هر لحظه هم که سرمایه‌گذاری تصمیم بگیرد صندوق خود را بفروشد، به نسبت رشد قیمت نماد آن، سود خواهد کرد. مثلا اگر قرار باشد که یک صندوق در سال حدود ۲۰درصد سود بدهد و سرمایه‌گذار ۶ ماه صندوق را نگه دارد، حدودا ۱۰درصد سود دریافت خواهد کرد.
تفاوت سود صندوق‌های با درآمد ثابت و سود بانکی
نحوه سوددهی بانک‌ها و صندوق‌های با درآمد ثابت شباهت‌‌‌ها و تفاوت‌‌‌هایی با هم دارند. سوددهی هر دو به صورت پرداخت سود نقدی در بازه‌‌‌های زمانی مشخص است. موعد دریافت سود در بانک‌ها با توجه به نوع حساب متفاوت است. با ورود به صندوق‌های با درآمد ثابت و پیش‌بینی سود، می‌توان از سود بدون نرخ شکست و متناسب با روزهای حضور در صندوق بهره‌‌‌مند شد. اما در سپرده بانکی سررسید بلندمدت تعریف شده و برداشت پول قبل از سررسید منجر به کاهش سود سرمایه‌گذار می‌شود. در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سود کامل به مبالغی که در بازه تعریف‌‌‌شده (معمولا یک یا سه ماه) در صندوق حضور دارند، تعلق می‌گیرد و در صورت حضور کمتر از بازه نیز به نسبت روزهای حضور، سود پرداخت می‌شود.
اما آیا همیشه سرمایه‌گذاری در صندوق‌های با درآمد ثابت در مقایسه با دیگر صندوق‌ها به‌‌‌صرفه‌‌‌تر است؟
برای پاسخ به این سوال ابتدا باید تاکید کرد که انتخاب صندوق مناسب به ویژگی‌های فردی افراد بستگی دارد و اگر کسی به دنبال پایین‌ترین ریسک موجود در بازار سرمایه استْ صندوق‌های با درآمد ثابت بهترین گزینه برای او خواهد بود. با این حال در شرایطی از بازار این نوع صندوق‌ها بهترین انتخاب برای دیگر افراد نیز هستند. در زمان نوسانات شدید بازار سرمایه و مواقع بحرانی چون سال ۱۳۹۹ که تحلیلگران بازار سرمایه تا حد زیادی از تحلیل بازار درمانده بودند، صندوق درآمد ثابت بهترین گزینه سرمایه‌گذاری برای ورود افراد به بازار سرمایه محسوب می‌‌‌شد. اما در شرایط عادی هم این روش بسیار ایمن و کم‌‌‌ریسک بوده و برای سرمایه‌گذاری مناسب هستند. با این حال طی هفته‌‌‌های اخیر وضعیت بازدهی صندوق‌های در سهام و مختلط بهتر از صندوق‌های با درآمد ثابت بوده که این موضوع توجه بسیاری از سرمایه‌گذاران را به سایر صندوق‌ها جلب کرده است.
