«دنیای‌اقتصاد» گزارش می‌دهد
حساب‌کتاب یارانه برای دولت و خانوارها
این یارانه بین ۶۰ میلیون نفر تقسیم می‌شود و مقدار ماهانه آن به ازای هر نفر نزدیک به مقدار یارانه ۴۵ هزار تومانی فعلی است. به‌علاوه، تخمین‌ها حکایت از آن دارند که هر چه از سمت خانوارهای فقیر به سمت خانوارهای طبقه هفتم حرکت کنیم، مقدار یارانه پرداختی افزایش می‌یابد؛ اما سهم یارانه از درآمد کاهش می‌یابد. خانوارهای طبقه پایین جامعه حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان در سال یارانه می‌گیرند که این یارانه حدود ۴/ ۸ درصد از کل درآمد آن‌هاست. در سوی مقابل، خانوار نمونه دهک هفتم حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار تومان یارانه دریافت می‌کند که این یارانه حدود ۴درصد از کل درآمد آنها را شامل می‌شود.
۴ پرسش مهم
بامداد جمعه به‌صورت ناگهانی تابلوی قیمت بنزین معمولی در پمپ‌های بنزین کشور از هزار تومان به ۳ هزار تومان افزایش یافت. البته ساعت‌ها قبل از شروع بامداد صف‌های طولانی خودروها جلوی برخی از ایستگاه‌های بنزین تشکیل شده بود؛ صف افرادی که می‌خواستند قبل از افزایش قیمت باک بنزین خود را پر کنند. حدود ۳۰ دقیقه بامداد اولین خبر رسمی تغییر قیمت بنزین را رئیس‌کل سازمان برنامه و بودجه داد. نوبخت اعلام کرد که در ازای افزایش ۳ برابری قیمت بنزین خانوارهای ۷ طبقه اول جامعه بسته به بعد خانوار یارانه دریافت می‌کنند؛ به گفته نوبخت خانوارها بین ۵۵ تا ۲۰۵ هزار تومان در ماه یارانه دریافت می‌کنند. بعد از آن به تدریج جزئیات افزایش قیمت بنزین در فضای رسانه‌ای منتشر شد. جزئیاتی از قبیل اینکه خانوارهای با ابعاد مختلف چقدر یارانه می‌گیرند. براساس گزارش‌های منتشر شده جزئیات یارانه هر خانوار به این طریق خواهد بود: «خانوارهای ۱ نفره ۵۵ هزار تومان»، «خانوارهای ۲ نفره ۱۰۳ هزار تومان»، «خانوارهای ۳ نفره ۱۳۸ هزار تومان»، «خانوارهای ۴ نفره ۱۷۲ هزار تومان» و «خانوارهای ۵ نفره و بیشتر ۲۰۵ هزار تومان» در ماه یارانه می‌گیرند. مساله اصلاح قیمت بنزین در مقطع فعلی سوال‌های مختلفی را در ذهن افراد ایجاد کرده است. این سوالات را در ۴ محور مختلف می‌توان دسته‌بندی کرد. مجموعه‌ای از این سوالات حول کارآیی رویکرد دولت است. مجموعه‌ای دیگر از ابهامات حول مصرف بنزین و تغییرات بودجه دولت است. مجموعه سوم، حول چگونگی اعلام سیاست و زمان‌بندی اجرای آن است. محور چهارم سوالات به توزیع یارانه خانوارها در طبقات مختلف درآمدی می‌پردازد. این گزارش سعی کرده تا جزئیات محور چهارم را واکاوی کند. به این طریق به این سوال‌ها پاسخ داده می‌شود؛ «کل یارانه تخصیص داده شده به جامعه ناشی از افزایش قیمت بنزین چقدر است؟»، «طبقات مختلف درآمدی چقدر یارانه دریافت می‌کنند؟» و «یارانه تخصیص داده شده درآمد طبقات مختلف درآمدی را چند درصد افزایش می‌دهد؟»
۳۰ هزار میلیارد تومان یارانه در سال
براساس گزارش‌های مرکز آمار ایران کل تعداد خانوارهای موجود در هفت دهک اول حدود ۵/ ۱۷ میلیون خانوار است. بقیه خانوارها در ۳ دهک پر درآمد جامعه قرار دارند که مشمول اخذ مالیات قرار می‌گیرند. میزان اعطای یارانه تابعی از تعداد افراد خانوار است؛ به همین دلیل برای محاسبه کل یارانه اعطا شده ابتدا باید یارانه پرداخت شده به خانوار را در ۵ بعد مختلف محاسبه کرده و در نهایت با هم جمع کرد. اولین بعد «خانوارهای تک‌نفره» است. بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود ۴/ ۱ میلیون خانوار از کل خانوارهایی که یارانه دریافت می‌کنند، خانوارهای تک‌نفره هستند؛ به این معنا که ۴/ ۱ میلیون از خانوارهای تک‌نفره کشور ماهانه معادل ۵۵ هزار تومان یارانه دریافت می‌کنند. مجموع کل یارانه اعطا شده به این خانوارها در هر ماه حدود ۷۷ میلیارد تومان خواهد بود. بعد دوم، خانوارهای با جمعیت ۲ نفر است. بررسی‌ها نشان می‌دهد تعداد کل خانوارهای ۲ نفره موجود در ۷ طبقه اول جامعه حدود ۶/ ۳ میلیون خانوار است. از طرفی هر خانوار در این بعد ۱۰۳ هزار تومان در ماه یارانه دریافت می‌کند. بنابراین کل یارانه اعطا شده به خانوارهای ۲ نفره حدود ۳۷۰ میلیارد تومان در ماه خواهد بود. بعد سوم، خانوارهای ۳ نفره است. براساس گزارش‌های مرکز آمار تعداد خانوارهای ۳نفره موجود در ۷ دهک پایین جامعه حدود ۸/ ۴ میلیون خانوار است. به‌علاوه، در طرح اصلاح قیمت بنزین هر خانوار ۳ نفره معادل ۱۳۸ هزار تومان در هر ماه یارانه دریافت می‌کند. بنابراین کل یارانه اعطا شده به خانوارهای ۳ نفره حدود ۶۶۳ میلیارد تومان خواهد بود.
گروه چهارم، خانوارهای ۴ نفره است. تعداد کل خانوارهای ۴ نفره ۷ طبقه پایین حدود ۵ میلیون خانوار است. از طرفی، هر خانوار ۴ نفره در طرح اصلاح قیمت بنزین در هر ماه ۱۷۲ هزار تومان یارانه دریافت می‌کند. بنابراین کل یارانه اعطا شده به مجموعه خانوارهای ۴ نفره حدود ۸۶۰ میلیارد تومان در ماه خواهد بود. گروه آخر خانوارهای ۵ نفره و بیشتر است. بررسی‌ها نشان می‌دهد جمعیت مشمول یارانه این گروه حدود ۷/ ۲ میلیون خانوار است. افزون بر این، این خانوارها در هر ماه ۲۰۵ هزار تومان یارانه نقدی دریافت خواهند کرد. بنابراین، کل یارانه ماهانه اعطا شده به خانوارهای این بعد حدود ۵۵۲ میلیارد تومان خواهد بود. مجموع کل یارانه جدید اعطا شده در هر ماه از سوی دولت حاصل جمع کل یارانه پرداخت شده به این ۵ گروه خواهد بود؛ این عدد به‌طور تقریبی ۵/ ۲ هزار میلیارد تومان به‌دست آمده است. معادل سالانه آن حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان خواهد بود. به این معنا که دولت از درآمدی که به‌دلیل افزایش قیمت بنزین کسب می‌کند، در هر سال حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان یارانه پرداخت می‌کند. این عدد اگر چه در مراحل مختلف با تخمین محاسبه شده اما به‌نظر نمی‌رسد اختلاف معناداری از واقعیت داشته باشد. شنیده‌ها حکایت از آن دارند که مجموع یارانه نقدی و غیرنقدی پرداختی از سوی دولت در بودجه سال آینده حداکثر حدود ۸۰ هزار میلیارد تومان خواهد بود. این درحالی است که کل یارانه نقدی و غیرنقدی یارانه در بودجه سال‌جاری حدود ۴۲ هزار میلیارد تومان بوده است. به این معنا که دولت سقف مقدار یارانه اعطایی در سال آتی را چیزی حدود ۳۸ هزار میلیارد تومان محاسبه کرده است. تخمین‌های صورت‌گرفته کمتر از ۸ هزار میلیارد تومان با یارانه احتمالی درج‌شده در بودجه سال آتی تفاوت دارد. بخشی از این تفاوت به این موضوع برمی‌گردد که دولت احتمالا به بخشی از دهک هشتم درآمدی نیز یارانه اعطا خواهد کرد؛ چراکه به گفته نوبخت، یارانه جدید به ۶۰ میلیون نفر تعلق می‌گیرد. این درحالی است که کل جمعیت ۷ دهک اول کمتر از این مقدار است. از طرفی با لحاظ میزان مصرف بنزین می‌توان مقدار درآمد دولت از محل افزایش قیمت بنزین را تعیین کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که کل مصرف سالانه بنزین حدود ۳۱ میلیارد لیتر در سال است. دولت در طرح جدید روی هر لیتر بنزین ۵۰۰ یا ۲۰۰۰ تومان درآمد کسب می‌کند،تخمین‌ها نشان می‌دهد میانگین وزنی افزایش قیمت هر لیتر بنزین ۱۰۰۰ تومان خواهد بود. بنابراین از زاویه مصرف، مقدار افزایش درآمد دولت حدود ۳۱ هزار میلیارد تومان خواهد بود. به‌طور کلی می‌توان گفت درآمد دولت از محل افزایش قیمت بنزین در هر سال عددی است بین ۳۰ تا ۳۸ هزار میلیارد تومان؛ عدد اول تخمین‌ها از سمت درآمد و هزینه بوده و عدد دوم نیز از گمانه‌زنی‌ها درخصوص میزان یارانه در نظر گرفته شده در بودجه سال آتی به دست آمده است.
منتفعان و متضرران احتمالی
افزایش قیمت بنزین برای خانوارهای ۷ دهک اول مقداری هزینه و مقداری درآمد ایجاد کرده است. هزینه مشهود هر خانوار افزایش مستقیم قیمت بنزین و افزایش سایر کالاهای و خدمات ناشی از اثر غیرمستقیم افزایش قیمت بنزین است. از طرفی، منفعت خانوار از این طرح مقدار یارانه‌ای است که به‌صورت مستقیم دریافت خواهد شد. در نهایت خانواری که منفعتش بیشتر از هزینه‌اش بوده از این طرح برد کرده است. اگر چه به‌دست آوردن اثر تورمی اصلاح قیمت بنزین نیاز به گذشت زمان دارد؛ اما مقدار درآمد خانوار طبقات مختلف را می‌توان محاسبه کرد. می‌توان ابتدا میزان یارانه اعطاشده به هر طبقه و سپس سهم این یارانه از درآمد طبقات مختلف را محاسبه کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد به لحاظ «مقدار یارانه»، خانوارهای طبقه اول کمترین و خانوار طبقه هفتم بیشترین یارانه را دریافت می‌کنند. اما اگر محاسبات به‌صورت درصدی از درآمد صورت گیرند، این روند کاملا بر عکس خواهد بود؛ یعنی خانوارهای فقیر درصد بیشتری از درآمدشان را در این طرح یارانه دریافت می‌کنند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد خانوار نمونه در دهک ابتدایی جامعه (یعنی فقیرترین دهک جامعه) در هر سال حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان یارانه دریافت می‌کند که این مقدار یارانه حدود ۴/ ۸ درصد از کل درآمد سالانه این خانوار است، بنابراین فقیرترین خانوارها در صورتی برنده این طرح خواهند بود که میزان هزینه ناشی از افزایش قیمت بنزین برای آنها کمتر از ۴/ ۸ درصد باشد. خانوارهای دهک دوم در هر سال حدود یک میلیون و ۵۶۰ هزار میلیارد تومان یارانه ناشی از افزایش قیمت بنزین دریافت می‌کنند که بیشتر از میزان یارانه سالانه دریافتی خانوارهای طبقه اول است. اما سهم این یارانه از کل درآمد خانوارهای این طبقه حدود ۷ درصد است. به همین ترتیب هر چه به سمت طبقات بالاتر حرکت کنیم، میزان یارانه دریافتی افزایش می‌یابد؛ اما نسبت یارانه به درآمد کاهش می‌یابد. به‌طوری‌که کل یارانه اعطاشده به طبقه هفتم در هر سال حدود یک میلیون و ۷۹۰ هزار تومان اما سهم آن از درآمد این طبقه حدود ۴ درصد خواهد بود. به این ترتیب در صورتی که هزینه ناشی از افزایش قیمت بنزین برای این طبقه کمتر از ۴ درصد باشد، این گروه نیز متضرران طرح مذکور خواهند بود.
