دادهمحور شدن معادن آغاز شده است؟
معدن‌کاری دیجیتال؛ از خوش‌بینی تا واقعیت
هنوز در بسیاری از مناطق ایران زیرساخت لازم برای شروع این دست فعالیت‌ها فراهم نشده است. ماشین‌‌‌آلات خودران یا نیمه هوشمند، اینترنت نسل پنج، اپراتورهای ماهر برای کنترل اوضاع و حتی آنالیزورهای لازم برای آنالیز داده‌‌‌های جمع‌‌‌آوری شده در کشور وجود ندارد یا به صورت محدود وارد شده‌‌‌اند. از طرف دیگر دانشگاه‌‌‌ها نیز ارتباط موثری با صنایع نداشتند که طی سال‌های گذشته این ارتباط در حال شکل‌‌‌گیری است. مدیران صنایع باید به نیروی جوان، تازه نفس و با انگیزه و همچنین مجهز به علم روز دنیا که در دانشگاه‌‌‌ها آموزش داده می‌شود اعتماد کنند تا بتوانند پروژه‌‌‌های توسعه‌‌‌ای خود را در کمترین زمان ممکن، با کمترین هزینه و بیشترین بازدهی اجرا کنند. دانشگاه‌‌‌ها نیز باید علوم را به صورت کاربردی آموزش داده و نیاز‌‌‌های صنعت کشور و جهان را در آموزش‌‌‌های خود در نظر بگیرند. همچنین با برگزاری دوره‌‌‌های عملی و انتخاب کردن نخبه‌‌‌های هر مبحث آنها را برای ورود به صنایع آماده کنند. همچنین به نظر می‌رسد تغییر زاویه دید مدیران معدنی از بزرگ‌ترین چالش‌های ورود تکنولوژیهای نسل انقلاب صنعتی۴ به معادن کشور است. رسیدن به این نتیجه که هزینه‌‌‌های کوتاه‌مدت برای معدن‌کاری دیجیتال با سود‌‌‌آوری این تکنولوژی جبران خواهد شد و در نهایت به تراز مثبت مالی نیز منجر می‌شود، می‌تواند یک نقطه شروع برای این مسیر باشد.
ایران در مسیر معدن‌کاری دیجیتال
بزرگمهر غفرانی مدیر تکنولوژی و توسعه شرکت معدنی و صنعتی چادرملو در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» به چالش‌های دیجیتالی کردن معادن کشور اشاره کرد و گفت: به دلیل اعمال قیمت‌های دستوری، معادن را نمی‌توان یک بنگاه اقتصادی در نظر گرفت. زمانی یک بنگاه اقتصادی می‌تواند به رقابت در بازار و تلاطم‌‌‌های بازار واکنش نشان دهد و برای بقا تلاش کند که قیمت‌ها نیز رقابتی باشند. حال باید ببینیم که آیا به سمت معدن‌کاری دیجیتال در حرکت هستیم یا نه؟ به عقیده من ما حتی وارد این مسیر هم نشده‌‌‌ایم و انجام امور مربوط به این موضوع را شروع نکرده‌‌‌ایم. معمولا اجبار در صنایع از یک کمبود اقتصادی نشأت می‌گیرد. اگر نیاز به افزایش بهره‌‌‌وری، کاهش زیان، افزایش سود و دیگر بحث‌‌‌های اقتصادی در پیش باشد، آنگاه شرکت یا صنعت مجبور به اجرای برخی برنامه‌‌‌ها می‌شود.
وی وجود رانت انرژی درکشور را یکی از موانع مسیر فن‌‌‌آور محور کردن معادن وصنایع معدنی کشور دانست و عنوان کرد: ما امروزه رانت‌‌‌هایی مانند رانت انرژی داریم و همین رانت‌‌‌ها موجب سود‌‌‌آوری می‌شود. این سود‌‌‌آوری باعث می‌شود که نیازی برای رفع مشکلات اقتصادی احساس نشود. به همین دلیل تکنولوژیهای نوین معمولا دیرتر وارد کشور‌‌‌هایی می‌شود که رانت انرژی یا منابع انسانی یا دیگر رانت‌‌‌های خدادادی را دریافت کرده‌‌‌اند. در ایران با فناوری‌‌‌ای که بیش از نیم قرن از آنها می‌‌‌گذرد و در مس سرچشمه استفاده می‌‌‌شد، در سایر معادن نیز بهره می‌‌‌بریم. پیت‌‌‌های بزرگ روباز در معادن ایجاد می‌‌‌کنیم، برای خروج مواد معدنی با تراک مسیر درست می‌شود. تکنولوژی‌‌‌ها به سختی می‌توانند با این نوع از معادن همگام‌‌‌سازی شوند. در حالی که دنیای مدرن معادن به سمت انجام بخشی از امور معدن در داخل معدن گام برمی‌‌‌دارند. در معادن ما انرژی بسیار زیادی هدر می‌رود که به دلیل ارزان بودن آن، دیگر به دنبال روش‌های نوین با مصرف سوخت کمتر نیستیم. غفرانی در پاسخ به این سوال که بهترین مسیر برای دسترسی به اهداف مدنظر درمعدن‌کاری دیجیتال چیست؟ گفت: بهترین مسیر در معدن‌کاری دیجیتال این است که ما باید معادن کوچک را در بحث معدن‌کاری دیجیتال فعال کنیم. به آنها این امکان را از طریق اعطای تسهیلات یا در اختیار قراردادن تجهیزات و فناوری، دهیم تا فعالیتشان را آغاز کنند. این اتفاق اگر رخ دهد خوراک معادن بزرگ تامین خواهد شد. این خوراک می‌تواند تجربه، پختگی و دانش نیروی کار باشد یا تجربیات فن‌‌‌آور محور که طی سال‌ها کسب شده است. من فکر می‌‌‌کنم اگر قرار است معدن‌کاری دیجیتال در ایران پا بگیرد، باید از معادن کوچک آغاز کنیم.
اهمیت نیروی انسانی در معادن هوشمند
وی ادامه داد: دید نیروی انسانی در معدن‌کاری دیجیتال بسیار مهم و حیاتی است. بعضی‌‌‌ها بر این باورند که به دلیل ورود هوش مصنوعی به معادن، معدنکاران و مهندسان از مدار خارج شده و بیکار می‌‌‌شوند، در حالی که این‌‌‌گونه نیست. نیروی انسانی که از بین نمی‌‌‌روند. هرگاه یک بخش از معادن و صنایع به هوش مصنوعی و روبات تجهیز می‌شود، نیروی انسانی آن بخش به یک بخش بالاتر و با تکنولوژی خاص‌‌‌تر منتقل می‌‌‌شوند. این کارکنان با رشد و نمو معدن‌کاری دیجیتال، رشد می‌کنند. امروزه تمام رانندگان تراک که در معدن چادرملو فعال هستند را با کارکرد اولیه کامپیوتر آشنا کرده‌‌‌ایم، چون یک شبکه توزیع کاملا دیجیتال را در این معدن پیاده کرده‌‌‌ایم و در حال بهره‌‌‌برداری از این سیستم هستیم. به همین دلیل مهارت‌‌‌های کارکنان این معدن افزایش یافته است و رشد کرده‌‌‌اند. اگر معدن‌کاری دیجیتال وارد کشور شود، کسی بیکار نمی‌شود، بلکه باعث رشد معدنکاران خواهد شد. به همین دلیل زمانی که یک تکنسین به یک مهندس و کاردان به یک لیسانس تبدیل می‌شود، طبیعتا سطح شغل و درآمد و مزایای آن نیز افزایش می‌‌‌یابد. مدیر تکنولوژی و توسعه شرکت معدنی و صنعتی چادرملو در ادامه به لزوم ایجاد ارتباط موثر بین دانشگاه و صنعت اشاره و اظهار کرد: من طی ۲۳ سال فعالیت در حوزه معدن و صنایع معدنی یک واقعیت را متوجه شده‌‌‌ام، واقعیت این است که دستیابی به تکنولوژیهای نوین و اجرای امور مربوط به آنها، بیش از هر چیز به نیروی تازه نفس نیاز دارد. مدیران معدنی که تجربه بالایی هم دارند باید فضا را برای ورود این نیروهای تازه نفس که از دانشگاه‌‌‌ها می‌‌‌آیند فراهم کنند. دانشگاه‌‌‌ها هم باید در همین فضا فعالیت کنند. اساتید دانشگاه در بعضی موارد نقش اجرایی بر عهده می‌‌‌گیرند، در صورتی که اساتید باید نقش لیدر، منتور (راهبر) یا چنین اموری را بازی کنند و یک عنصر شتابدهنده باشند.
لزوم بهبود روابط دانشگاه و صنعت
وی افزود: دانشجویان و فارغ‌‌‌التحصیلان دانشگاهی هستند که باید امور ایجادی و اجرایی را انجام دهند. ارتباط صنعت با دانشگاه‌‌‌ها بسیار بهبود یافته است. رابطه شرکت چادرملو با دانشگاه امیرکبیر (پلی تکنیک) در بیشتر مواقع روابط موفقیت‌‌‌آمیزی بوده و ثمراتی داشته است. تجربه نشان داده اگر در این رابطه کاستی وجود داشته دو علت داشته است: ۱) فضا برای ورود دانشجویان آماده نشده است،۲) برای انجام امور به اساتید دانشگاهی مراجعه کرده‌‌‌ایم. غفرانی از جابه‌جایی نقش دانشجو و استاد در تیم‌‌‌های دانشگاهی که وظیفه اجرای پروژه‌‌‌های صنعتی را برعهده دارند گفت و خاطرنشان کرد: در صنایع کشور، معمولا وقتی یک تیم دانشگاهی برای انجام یک پروژه تشکیل می‌شود، ۸۰درصد اعضای تیم را اساتید دانشگاه تشکیل می‌دهند. در حالی که اساتید بزرگان ما هستند و جایگاه آنها بالاتر از این است که بخواهیم ایشان را وارد یک صنعت خاص کنیم و یک چارچوب کوچک برایشان تعریف کنیم تا یک تکنولوژی خاص را برای ما پیاده‌سازی کنند. این کار باید توسط دانشجویان و فارغ‌‌‌التحصیلان و نخبگان انجام شود. اساتید صرفا باید پروژه را رهبری کنند و راهنمایی‌‌‌های لازم را ارائه دهند. در صورت رعایت این دو نکته می‌توان روزهای روشن را برای معدن‌کاری دیجیتال کشور و ارتباط مفید و سازنده دانشگاه‌‌‌ها با صنایع متصور بود. وی در ادامه یادآور شد: مدیران معدنی و صنایع معدنی ورود تکنولوژی به این صنعت را به چشم یک هزینه نگاه می‌کنند. هیچ‌گاه در صنایع کشور دید بلندمدت وجود نداشته است. این دید کوتاه‌مدت باعث عقب ماندگی از سایر کشور‌‌‌ها می‌شود. در تمام دنیا ثابت شده است که ورود فن‌‌‌آوری به حوزه معدن و صنایع معدنی، می‌تواند باعث افزایش بهره‌‌‌وری و سود شود. قطعا تمامی هزینه‌‌‌های دیجیتالی کردن معادن جبران خواهد شد و همچنین سود مضاعف بر آن نیز نصیب شرکت‌ها می‌شود. غفرانی در پایان به گام‌‌‌های بلند چادرملو در مسیر دستیابی به تکنولوژیهای انقلاب صنعتی ۴ اشاره کرد و گفت: چادرملو روابط خوبی با دانشگاه امیرکبیر، دانشگاه تهران و یونیدو دارد. از طرف دیگر چالش‌های فن‌‌‌آورانه خود را اعلام کرده است و از ایده‌‌‌های جدید و مفید استقبال می‌کند. در معدن اصلی چادرملو یک شبکه توزیع وجود دارد که کاملا دیجیتال است و این شبکه امکان کنترل عوامل موجود در معدن را به ما می‌دهد. در هر لحظه این امکان وجود دارد که بدانیم یک تراک کجای معدن است، چقدر بار حمل می‌کند و نوع آن بار چیست، این تراک در کدام مرحله از دوره تعمیرات به سر می‌‌‌برد و وضعیت کلی ماشین چیست. همه این اطلاعات به صورت برخط در اختیار شرکت قرار می‌گیرد. در فولادسازی چادرملو نیز یک شرکت که از شرکت‌های اقماری چادرملو است به ما کمک می‌کند تا یک برنامه بومی فولادسازی تدوین کنیم. در حال حاضر تحریم‌های زیادی علیه ایران اعمال شده است پس برنامه‌‌‌های فولادسازی به سختی به دست می‌‌‌آیند و از طرف دیگر مسائل امنیت سایبری نیز مطرح هستند که با تدوین یک برنامه بومی، تمام این مشکلات از بین خواهند رفت.
