صرفه مقیاس؛ کلید موفقیت در صنعت
صنعت خودروی هند به‌مثابه یک صنعت پویا
صنعت خودرو یکی از مهم‌ترین محرک‌های رشد اقتصادی هند و با مشارکت بالا در زنجیره‌های ارزش جهانی است. ویژگی خاص این صنعت آن است که توانسته به‌خوبی نیاز مصرف‌کنندگان از اقشار کم‌درآمد و متوسط را به صورت گسترده پاسخ دهد. طبق گزارش سازمان بین‌المللی تولیدکنندگان وسایل نقلیه موتوری، صنعت خودروی هند پس از چین، ایالات متحده و ژاپن، در جایگاه چهارم جهانی ایستاده است. طبق آمار منتشره از سوی جامعه تولیدکنندگان خودروی هند، صنعت وسیله نقلیه هند در بازه زمانی آوریل ۲۰۲۱ الی مارس ۲۰۲۲، در مجموع ۲۲میلیون و ۹۳۳هزار و ۲۳۰ دستگاه وسیله نقلیه شامل وسایل نقلیه سواری و تجاری و سه‌چرخ، دوچرخ و چهارچرخ تولید کرد. همچنین در این بازه زمانی، ۵۷۷هزار و ۸۷۵ دستگاه وسیله نقلیه سواری، ۹۲هزار و ۲۹۷ دستگاه وسیله نقلیه تجاری، ۴۹۹هزار و ۷۳۰ دستگاه وسیله نقلیه سه‌چرخ و ۴میلیون و ۴۴۳هزار و ۱۸ دستگاه وسیله نقلیه دوچرخ صادر شد. اما هند چگونه توانسته به این موفقیت در حوزه صنعت خودرو دست پیدا کند؟
پیشینه و ادوار صنعت خودرو در هند
صنعت خودروی هند از زمان بنیان‌گذاری آن در دهه ۱۹۴۰، که مقارن با تاسیس دو شرکت هندوستان موتورز و پریمیر اتومبیلز لیمیتد بود، تا دهه ۱۹۸۰ رشدی بسیار آهسته را تجربه کرد. این صنعت با تعرفه‌های وارداتی بالا محافظت می‌شد و تولید مطابق با خواسته‌های خودروسازان محلی بود. تولید خودرو نیاز به مجوز داشت و محدودیت‌های کمّی برای واردات خودرو و قطعات خودرو وجود داشت. با‌این‌حال، با شروع رشد جمعیت و درآمد سرانه کشور، تقاضای قابل‌توجهی برای خودروهای سواری در حال ظهور بود. دولت نیاز به معرفی خودروهای مدرن و کم‌هزینه‌ای را احساس کرد که بتوانند برای مردم عادی نیز مقرون‌به‌صرفه باشند. این فضا باعث شد صنعت خودروی هند از سال ۱۹۸۱ وارد مرحله دوم تکوین خود شود. ورود سرمایه مستقیم خارجی در این دوره مجاز اعلام شد. در فوریه ۱۹۸۱، یک شرکت هندی به نام ماروتی اودیونگ لیمیتد به عنوان یک شرکت دولتی با شرکت سوزوکی موتور به عنوان شریکی برای ساخت خودروی مردمی کارآمد برای طبقه متوسط درآمد در کشور تاسیس شد.
در اکتبر ۱۹۸۲، این شرکت مجوز و قرارداد سرمایه‌گذاری مشترک را با سوزوکی امضا کرد. سوزوکی ۲۶درصد از سهام شرکت را در اختیار گرفت و ۲۶۰میلیون دلار سرمایه‌گذاری کرد. ماروتی با عرضه اولین وسیله نقلیه خود در ۱۳ ماه، ماروتی ۸۰۰ در سال ۱۹۸۴، گامی تاریخی در صنعت خودروی هند برداشت. این محصول، اولین خودروی تولید داخلی در کشور با فناوری کاملا مدرن بود. ماروتی سپس اقدامات راهبردی قابل‌توجهی از جمله ایجاد یک شبکه فروش جانبی گسترده و قدرتمند انجام داد و به ظرفیت تولید یک‌میلیون واحد دست یافت که حدود ۶۲درصد از سهم بازار را در یک دهه به خود اختصاص داد. با‌این‌حال، هنوز هم مشارکت بخش خصوصی در بخش خودروهای سواری با تنها سه بازیگر اصلی محدود بود: ماروتی، هندوستان موتورز، و پریمیر اتوموبیلز لیمیتد.
در همین زمان، دولت همچنین یک برنامه تولید مرحله‌ای را برای بومی‌سازی قطعات اجرا کرد که براساس آن، تولیدکنندگان قطعات اصلی داخلی باید نسبت ورودی‌های داخلی مورداستفاده در خروجی خود را در یک دوره خاص افزایش دهند. شرکت‌های هندی به همکاری از طریق سرمایه‌گذاری مشترک با چندین OEM ژاپنی و خارجی ادامه دادند. این امر شرکت‌های هندی را قادر ساخت تا از جریان‌های ورودی سهام و انتقال فناوری بهره‌مند شوند. در نهایت از اواسط سال ۱۹۹۱ به این سو، دولت هند راهبرد آزادسازی بازار را برگزید و ورود برندهای مختلف صنعت خودرو به بازار هند تا حد زیادی تسهیل شد. مجوزهای مربوط به صنعت خودرو در سال ۱۹۹۱ لغو شد و میانگین تعرفه‌ها از ۸۷درصد به ۳/ ۲۰درصد در سال ۱۹۹۷ کاهش یافت.
در سال‌های اخیر، تعرفه واردات قطعات خودرو صفر درصد اعلام شده که منجر به حضور گسترده برندهای معتبر بین‌المللی و افزایش فشار قطعه‌سازان برای ارتقای کیفیت فرآیند تولید و استانداردهای فناوری شده است. البته هنوز هم شرکت‌های قطعه‌ساز هندی توانسته‌اند مزیت رقابتی سنتی خود را حفظ کنند و آن صرفه مقیاس در حوزه‌های ریخته‌گری، آهنگری و ماشین‌کاری و ساخت (جوشکاری، سنگ‌زنی و پرداخت) است. با سیاستگذاری صنعتی هدفمند دولت هند و آزادسازی بازار مرحله‌ای، آن‌ها به موفقیت قابل‌توجهی در به دست آوردن قابلیت‌های مهندسی دست یافتند و از طریق طراحی بومی، با نیازهای خودروسازان محلی سازگار شدند.
پیشنهادهای سیاستی برای صنعت ایران
صنعت خودروی هند به‌خوبی نمایانگر فرآیند گذار از صنعتی محلی و محدود با مشتریان خاص به صنعتی بزرگ و فعال با مشتریان در سطوح مختلف درآمدی است. باید توجه داشت بهره‌گیری از اهرم صرفه مقیاس، نقش مهمی در این گذار ایفا کرده است. اما راهبرد صرفه مقیاس این صنعت چه پیشنهادهای سیاستی‌ای برای صنعت در ایران امروز می‌تواند داشته باشد؟
لزوم توجه به صنایع جانبی در کنار محصول نهایی: رسیدن به صرفه مقیاس در آن دسته از محصولات صنعتی که متشکل از انبوهی از قطعات هستند (همچون وسایل الکترونیکی، لوازم خانگی و خودرو)، نیازمند وجود واحدهای قطعه‌سازی است که بتوانند در حوزه‌های مشخص همچون ریخته‌گری و ماشین‌کاری، محصول موردنیاز را در تیراژ بالا، سرعت زیاد و هزینه پایین به بنگاه‌های تولیدکننده محصول نهایی تحویل دهند. این بنگاه‌ها در مراحل اولیه خود محافظت می‌شوند، اما زمانی که توانستند به سطح قابل‌قبولی از مهارت و مزیت هزینه‌ای برسند، با ورود برندهای معتبر خارجی و افزایش رقابت می‌توانند سطح فناوری خود را ارتقا دهند.
اهمیت جذب تدریجی سرمایه‌گذاری خارجی: سوزوکی برای هند در حکم برندی بود که وضعیت صنعت خودرو را وارد شرایط انحصار چندجانبه کرد. این برند توانست نخستین خودروی تولید انبوه با فناوری مدرن را عرضه کند. سپس سیاستگذار صنعتی چند سال زمان برای سنجش نخستین تجربه تولید انبوه در اختیار داشت تا توانست ارزیابی مناسبی از این سیاست به دست دهد و راه برای ورود دیگر برندها باز شود. برای افزایش صرفه مقیاس در صنعت، نیاز است الگویی از همکاری مشترک با یک برند خارجی مشتاق حضور در بازار داخلی انجام شود تا زمینه برای ورود دیگر برندها فراهم شود. این برند باید بتواند سطحی از فناوری را به صنعت بومی وارد کند.
لزوم تعریف جامعه مخاطب: هند مدت‌هاست که در بازار جهانی خودرو با خودروهای ارزان‌قیمت و کاربردی برای اقشار کم‌درآمد شناخته می‌شود؛ خودروهایی که در سال‌های اخیر توانسته‌اند نمرات بهتری نسبت به گذشته در آزمون‌های ایمنی دریافت کنند. مساله مهم این است که صنعت خودروی هند در اواخر دهه ۱۹۷۰ تصمیم گرفت منابع خود را در بخش مشخصی از بازار سرمایه‌گذاری کند و از پراکنده ساختن آن‌ها در بخش‌های مختلف اجتناب ورزد. این تصمیم نقشی حیاتی در بهبود صرفه مقیاس صنعت خودروی هند ایفا کرد.
۱. Monospony: وضعیتی در بازار که در آن تنها یک خریدار برای محصول وجود دارد.
