«شامخ» خرداد نزدیک ۱۴درصد افت کرد
سایه سنگین بی‌برقی بر صنایع
نزول صنعت در گزارش شامخ خرداد1400 عینا منعکس شده و از تا‌ثیر سوء کمبود برق بر بخش تولید و بنگاه‌های صنعتی حکایت دارد. شواهد موجود نشان می‌دهد که طیف وسیعی از صنایع در نتیجه بی‌برقی از سه ناحیه «تولید کالا»، «تحویل سفارش‌ها» و «دریافت سفارش‌ها» متضرر شده‌اند، ضمن اینکه صنعت در این ماه با افت جدی موجودی انبار روبه‌رو شده است. سایه سنگین بی‌برقی بر فراز بخش تولید در حالی گسترده شده که شامخ کل اقتصاد نیز با 5/ 2واحد افت، وضعیتی نزولی را سپری کرده؛ هرچند افت آن به اندازه بخش صنعت نبوده است. شامخ صنعت و اقتصاد که هر ماه توسط مرکز پژوهش‌های اتا‌ق بازرگانی ایران تهیه می‌شود، به ترتیب در خرداد1400، 21/ 54 و 27/ 51 بوده است.
نکته‌ای که در گزارش اتا‌ق بازرگانی ایران وجود دارد و نباید از کنار آن به‌سادگی گذشت، افزایش محسوس انتظارات مثبت نسبت به آینده صنعت است که در قالب شاخص مدیران خرید منعکس شده است. سطح این انتظارات در خردادماه1400 اندکی بهتر از اردیبهشت بوده و به ورای عدد 63 رسیده، اما این رشد همچنان با نرخ اعلام‌شده در فروردین1400 که در محدوده 79 بود، فاصله فاحشی دارد. از آنجا که در گزارش‌های شامخ، برآورد مدیران خرید در ابتدای هر ماه اتخاذ می‌شود، به‌نظر می‌رسد این انتظارات مثبت از مساله بی‌برقی و خاموشی‌های خردادماه و سپس تیرماه تا‌ثیر کمی پذیرفته است. از آنجا که تصمیمات دولت در روز گذشته درباره تا‌مین برق مصرفی خانوارها، لزوم کاهش مصرف برق در بخش صنعت را یادآوری می‌کند، احتمالا این سطح از انتظارات در گزارش آتی شامخ افتی جدی خواهد داشت یا اینکه خود را با وضعیت جدید تعدیل خواهد کرد. در نامه متولیان بخش نیرو به صنایع، ابتدا صنعت فولاد و سیمان و سپس باقی صنایع به‌جز صنایع غذایی در فهرست کاهش مصرف برق قرار گرفتند؛ موضوعی که احتمالا به جز انتظارات، تا‌ثیر خود را روی سطح تولید و میزان تحویل سفارش‌های بنگاه‌ها می‌گذارد. تصویر اقتصاد ایران از آینه شامخ خرداد1400 نشان می‌دهد که تا حدی انتظارات و خوش‌بینی‌های اولیه نسبت به بروز توافق هسته‌ای کم شده و از آن سو مشکلاتی مثل موجودی انبار پررنگ می‌شود. مساله افزایش صادرات در شاخص مدیران خرید صنعتی طی خرداد1400 احتمالا به‌دلیل تداوم جاذبه صادرات برای صنایع داخلی و وضعیت کنونی قیمت ارز است که فروش کالا به خریداران خارجی را جذاب کرده است.
شامخ اقتصاد؛ تعدیل انتظارات
نمره 27/ 51 شامخ کل اقتصاد در خرداد نسبت به فروردین1400 حدود 5/ 11 واحد افزایش نشان می‌دهد، ولی کماکان با عدد اردیبهشت‌ماه یعنی نمره 84/ 53 فاصله دارد. بخشی از این موضوع به معضلاتی برمی‌گردد که خارج از محیط اقتصاد قرار دارند. به‌طورکلی، طبق پژوهش انجام‌شده در خردادماه که با مشارکت فعالان اقتصادی نهایی شده، پیش‌بینی شامخ اقتصاد این است که با تعیین وضعیت انتخابات و کاهش معضلات سیاسی، اقتصاد احیا شده و سطح فعالیت افزایش می‌یابد. عبور عدد شاخص «انتظارات در ارتباط با فعالیت اقتصادی در آینده» از سطح 96/ 58 به 78/ 63 گویای فضایی است که بر اذهان فعالان اقتصادی حاکم است. تصور این است که در تیرماه تقاضا به حالت عادی خود بازگردد. در عین حال احتمال می‌رود به‌دلیل رشد شدید قیمت مواد اولیه، در ماه‌های آتی شاهد افزایش قیمت محصولات و به‌دنبال آن کاهش تقاضای مشتریان باشیم. عقیده برخی از اهالی بازار این است که بلاتکلیفی سیاسی تا شهریورماه 1400 ادامه خواهد داشت. نظرسنجی انجام‌شده از بنگاه‌های اقتصادی کشور نشان می‌دهد که در خردادماه زیرشاخص‌های «میزان سفارش‌های جدید مشتریان» و «موجودی مواد اولیه» عددی زیر 50 را ثبت کرده که هشدارآمیز است. تحلیل برخی از کارشناسان این است که فعلا تقاضای مشتریان متا‌ثر از بلاتکلیفی بعد از انتخابات روندی نزولی دارد. شاخص میزان فعالیت‌های کسب‌وکار در خردادماه به عدد 46/ 52 رسیده که به نسبت اردیبهشت‌ماه که عدد اعلامی حدود 64/ 58 بود کاهشی ملموس را تجربه کرده است. با وجود وضعیت معمول و مثبت این شاخص، نباید شرایط آن را در مقایسه با پنج ماه گذشته حدفاصل بهمن99 تا ماه کنونی از یاد برد؛ چراکه به جز فروردین، کمترین میزان رشد در این ماه تجربه شده است.
نزول شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان به زیر 50 و رسیدن به سطح 52/ 49 هم هشداردهنده است. سومین ماه پیاپی است که این عدد در محدوده‌ای کمتر از 50 ثبت شده است. به‌نظر می‌رسد ادامه روند کاهش تقاضا ناشی از شرایط سیاسی بعد از انتخابات و بلاتکلیفی طرف تقاضا در تصمیم برای خرید و شرایط قیمتی بازار است.
شاخص موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری‌شده که اهمیت بالایی در آرامش خاطر بنگاه‌ها دارد، در سطح 73/ 45 قرار گرفته و نسبت به ماه قبل کاهش یافته است. اینکه شدت کاهش متغیر مورد اشاره افزایش یافته موضوعی است که باید به شکل دقیق‌تری درباره آن بررسی کرد و دقت نظر به خرج داد. شاخص میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی فعلا بالاتر از مرز50 و در سطح 5/ 51 است که نسبت به اردیبهشت‌ماه کمی کاهش داشته است.
شاخص قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری‌شده هم که نرخ بالایی در سطح 19/ 77 را تجربه کرده، نشان‌دهنده ادامه روند افزایشی قیمت‌هاست که همچنان ادامه دارد. براساس آخرین آمار مرکز آمار ایران از شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوار، این شاخص در خردادماه نسبت به اردیبهشت‌ماه 5/ 2درصد افزایش داشته است. بنابراین پیش‌بینی افزایش قیمت‌ها طی ماه‌های آتی را باید در ارزیابی‌های اقتصادی لحاظ کرد.
شاخص انتظارات در ارتباط با میزان فعالیت اقتصادی در ماه آینده نرخ 78/ 63 بوده که یکی از بیشترین مقادیر خود را از ابتدای 21دوره شامخ از سر گذرانده است. از ابتدای شروع طرح، خوش‌بینی فعالان اقتصادی نسبت به بهبود فعالیت‌ها و خارج شدن از شرایط رکودی در آینه شامخ اقتصاد ملموس است. اینکه این خوش‌بینی رخ دهد یا نه موضوعی است که با ملاحظه شامخ تیرماه می‌توان با دقت بیشتری به آن پرداخت. البته اینکه صادرات در نرخی بالاتر از همیشه زیر محدوده 50 قرار گرفته نشان از صحت آمارهای صادراتی کشور از ابتدای بهار تا پایان خرداد 1400 دارد.
شامخ صنعت؛ ورق برگشت؟
نمی‌توان به ضرس قاطع این گزاره را تا‌یید کرد که بعد از یک دوره خوش‌بینی به توافق هسته‌ای که در سطح صنعتگران پدید آمده، فعالان اقتصادی و مدیران خرید صنعت از احیای برجام ناامید شده‌اند. با این حال روند انتظارات در سطحی بسیار کمتر از گذشته قرار گرفته است. کلیت شامخ صنعت جزئیات جالبی دارد که گزاره «ضربه خاموشی به صنعت» را تا‌یید می‌کنند. بررسی سطح شاخص و عقبگرد آن نسبت به اردیبهشت 1400 به خوبی گویای این موضوع است که خاموشی‌ها بدترین تا‌ثیر را بر سطح تولید در کشور طی سومین ماه سال داشته‌اند. کاهش محسوس در «مقدار تولید»، «میزان دریافت سفارش‌ها»، «سرعت تحویل سفارش‌ها» و «میزان استخدام» همه از افت رونق تولید در ماه خرداد حکایت دارند.
توجه به نماگر «موجودی مواد اولیه» که دوباره به نرخی پایین‌تر از عدد 50 تنزل یافته، دیگر شاهد وضعیت نامتعادل صنعت در خردادماه است. از آن سو افت نماگر تولید شامخ نیز نشان از کاهش رمق بنگاه‌های صنعتی نسبت به ماه قبل دارد. شواهد موجود نشان می‌دهد شاخص میزان فروش محصولات در شامخ خرداد1400 کاهش یافته و به سطح 31/ 53 رسیده است. شاخص مقدار تولید محصولات شامخ که در اردیبهشت‌ماه جهش ملموسی داشت، در خرداد 1400 افت قابل توجهی را از سر گذرانده است. سطح کنونی این نماگر 64/ 53 است که البته همچنان بالاتر از مرز 50 قرار دارد. با این‌حال ضربه بی‌برقی موجب شده تا صعود این بخش تقریبا متوقف شده و شدت رشد نیز نسبت به همه پنج ماه اخیر به جز فروردین کم شود. عدم حل مساله خاموشی یکی از مواردی است که می‌تواند چشم‌انداز شامخ صنعت را به مقادیری کمتر از همیشه تنزل دهد.
طبق اعلام فعالان تولید، ادامه روند فعلی قطعی‌های مکرر برق در خردادماه در بعضی مناطق بر کسب‌وکارها اثر گذاشته و منجر به ایجاد اختلال در فرآیند تولید و کند شدن روند آن شده، به‌طوری‌که شرکت‌ها با ظرفیت پایین‌تر از توان خود تولید می‌کنند و جهت کاهش هزینه‌های تولید در بعضی از صنایع منجر به تعدیل نیروی کار شده است و صنایع شیمیایی، صنایع کانی غیرفلزی، ماشین‌سازی و لوازم‌خانگی، صنایع غذایی و برخی دیگر از بخش‌ها قربانیان اصلی خاموشی‌ها بوده‌اند.
به‌طور کلی شاخص مدیران خرید صنعت در خرداد، روی عدد 21/ 54 ثبت شده است که هرچند کماکان در وضعیت رونق قرار دارد، ولی نسبت به اردیبهشت‌ماه که عدد روی 63 قرار داشت، شاخص به شدت کاهش داشته است. خوشبختا‌نه کماکان در خرداد1400 همه زیرشاخص‌های شامخ صنعت به غیر از شاخص موجودی مواد اولیه عدد بالای 50 را به ثبت رسانده‌اند که وضعیتی نسبتا پایدار را نشان می‌دهد. ضمن اینکه شامخ کل صنعت در اکثر صنایع غیر از صنایع نساجی، صنایع چوب، مبلمان و صنعت کاغذ نسبت به ماه قبل افزایش محسوسی را تجربه کرده است. اینکه سطح قیمت‌ها از منظر مدیران خرید صنعت تعدیل شده نکته قابل توجهی است. در هر دو بخش شامخ صنعت مرتبط با تورم یعنی «قیمت خرید مواد اولیه» و «قیمت محصولات تولیدشده» افتی محسوس قابل مشاهده است. نرخی که برای «قیمت خرید مواد اولیه» در خرداد 1400 گزارش شده 83/ 73 بوده که نسبت به اردیبهشت بیش از 2واحد افت کرده و این در حالی است که «قیمت محصولات تولیدشده» روی عدد 61/ 54 قرار گرفته که نزولی 5 واحدی را نشان می‌دهد. اینکه فروش محصولات با نزولی 9 واحدی به عدد 31/ 53 رسیده هم ابدا خبر خوشایندی نیست. این یعنی در کنار افزایش تقاضای خارجی برای محصولات صنعت، تقاضای داخلی منقبض شده است. ضمنا افت حدودا 8واحدی مصرف حامل‌های انرژی در خرداد 1400 به نسبت اردیبهشت گذشته گویای تا‌ثیر بی‌برقی بر تولید است که احتمالا در تیرماه تشدید خواهد شد.
کدام صنایع شرایط بهتری دارند؟
لوازم خانگی قوت خود را حفظ کرده است و پوشاک و چرم نیز شرایط مناسبی دارند. شامخ عمده بخش‌های «گروه صنایع منتخب» کماکان بالای 50 قرار دارد. البته وضعیت صنایع نساجی یا چوب و کاغذ و مبلمان کماکان نامناسب و پایین‌تر از 50 است. همچنین سطح سه صنعت «لاستیک و پلاستیک»، «کانی‌های غیرفلزی» و «سایر صنایع» در محدوده 50 باقی مانده است. بهترین عملکرد را در بین صنایع مختلف، بخش «پوشاک و چرم» داشته و سپس «ماشین‌آلات و لوازم خانگی» که به ترتیب شاخص آنها برای خرداد 1400روی اعداد 60 و 20/ 59 قرار گرفته‌اند. ضمن اینکه وضعیت «وسایل نقلیه و قطعه» و «صنایع فرآورده‌های نفت و گاز» نیز تا حدی مناسب است.
