فاز جدید رفع تعهد ارزی صادرکنندگان بازارهای عراق و افغانستان کلید خورد
آوانس سوم به صادرات ریالی
بنای رفع تعهد ارزی از سال گذشته نهاده شد. زمانی که بازار ارز دچار نوسانات شدید بود و تحریم‌ها نیز مزید بر علت شد تا کنترل و نظارت بر بازار ارز دوچندان شود. سیاست‌گذار ارزی به منظور رصد ورود و خروج کالاها، ضوابطی را تعیین کرد که صادرکنندگان براساس آن ملزم به رفع تعهد ارزی می‌شدند.
اما مشکل از آنجا آغاز شد که تجارت با دو کشور همجوار یعنی عراق و افغانستان سال‌ها به‌صورت سنتی و ریالی انجام می‌شد. همزمان با الزام دولت درخصوص رفع تعهد ارزی، صادرکنندگان به عراق و افغانستان که پیش از آن به‌صورت ریالی با طرف مقابل، معامله می‌کردند، دچار مشکل شدند. از این رو، پدیده صادرات ریالی به عراق و افغانستان محل مناقشه جدیدی میان سیاست‌گذار و صادرکنندگان شد. سیاست‌گذار اصل موضوع را انکار می‌کرد و صادرکننده از آن به‌عنوان یک روش تجارت نام می‌برد.
این اختلاف‌نظر تا جایی پیش رفت که عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک‌مرکزی از صادرات ریالی به‌شدت انتقاد کرد و حتی عنوان شد که باید با این شیوه صادرات، برخورد شدید قضایی صورت پذیرد؛ چراکه صادرات ریالی، به نوعی خروج سرمایه از کشور است. اما نادیده گرفتن صادرات ریالی با توجه به حجم تجارت ایران با این دو کشور، امکان‌پذیر نبود و ارزهایی مانند دلار و یورو هم در معاملات با این دو کشور جایی نداشتند. البته برخی از شرکت‌ها به‌صورت دلاری با طرف افغانستانی یا عراقی کار می‌کردند، اما غالبا صادرکنندگان در قبال فروش کالاهای ایرانی به عراق و افغانستان، ریال دریافت می‌کردند. حال آنکه تاکید بانک‌مرکزی همواره بر رفع تعهد صادرکنندگان به‌صورت ارزی بود. پس از رایزنی‌های فراوان فعالان بخش‌خصوصی در این باره، بالاخره بانک‌مرکزی از موضع خود کوتاه آمد و در تیرماه امسال اعلام شد: بانک‌مرکزی به منظور بازگشت ارز حاصل از صادرات به کشور، از صادرکنندگان به کشورهای عراق و افغانستان که معادل ریالی ارز متعلقه را براساس اسناد و مدارک مثبته دریافت کرده‌اند درخواست کرد نسبت به ثبت شماره پروانه صادراتی خود اقدام کنند.
بر این اساس عنوان شد که صادرکنندگان مشمول بند (۷) تصویب‌نامه مورخ دوم اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ به کشورهای عراق و افغانستان که معادل ریالی ارز متعلقه را براساس اسناد و مدارک مثبته دریافت کرده‌اند از تاریخ نهم تیر ماه تا بیستم تیر ماه ۱۳۹۸ ضمن مراجعه به سامانه جامع تجارت، بخش «درگاه ثبت اطلاعات پروانه‌های صادراتی افغانستان و عراق»، نسبت به ثبت شماره کوتاژ (پروانه‌های) صادراتی ذکر شده خود اقدام کنند. همچنین در این بخشنامه تاکید شده بود که تاریخ اعلام شده قابل تمدید نیست و رفع تعهد ارزی پروانه‌های مزبور صرفا در صورت پذیرش بانک‌مرکزی انجام می‌گیرد. همچنین در بخشنامه آمده بود که پروانه‌های صادراتی مربوط به دوره ذکر شده نیز که توسط صادرکنندگان به‌منظور واردات خود و غیر، فروش در سامانه‌های «نیما» و «سنا» مورد استفاده قرار گرفته باشد، مورد پذیرش این بانک برای تسویه تعهدات دوره مزبور نخواهد بود. اما در صورت ثبت اطلاعات آن در سامانه‌های ذی‌ربط به‌صورت سیستمی جزو تعهدات صادرکنندگان لحاظ شده است.
این نخستین مهلت بانک‌مرکزی به صادرکنندگان ریالی بود و حکایت از آن داشت که رایزنی‌ها بالاخره به نتیجه رسیده و صادرکنندگان توانسته‌اند سیاست‌گذار پولی کشور را مجاب به پذیرش صادرات ریالی کنند. اگرچه در این بخشنامه اعلام شده بود که مهلت اعلام شده، قابل تمدید نیست، اما بار دیگر در شهریور ماه بانک‌مرکزی در اطلاعیه‌ای مهلت ثبت اطلاعات اظهارنامه‌های صادراتی صادرکنندگان به عراق و افغانستان را در بازه زمانی دهم تا ۲۵ شهریور سال‌جاری تمدید کرد. براساس اطلاعیه شهریورماه بانک‌مرکزی برخی از صادرکنندگان به کشورهای عراق و افغانستان در تیرماه موفق به ثبت اسناد و مدارک صادرات ریالی خود نشده بودند. از این رو مهلتی دیگر به آنها داده شد تا بتوانند رفع تعهد کنند. همچنین این گروه از صادرکنندگان که از طریق بازارچه‌های مرزی در مقطع مورد نظر (۲۲ فروردین ۹۷ تا ۱۶ مرداد ۹۷) نسبت به صادرات اقدام کرده بودند نیز با مراجعه به «سامانه جامع تجارت- درگاه ثبت اطلاعات اظهارنامه‌های صادراتی افغانستان و عراق» از تاریخ ۱۰ شهریور ۹۸ تا ۲۵ شهریور ۹۸ مهلت داشتند تا نسبت به ثبت اطلاعات اظهارنامه‌های صادراتی از محل تمامی بازارچه‌های مرزی خود در تاریخ موردنظر اقدام کنند.
اما به‌نظر می‌رسد هنوز برخی از صادرکنندگان به عراق و افغانستان نتوانسته‌اند نسبت به رفع تعهد خود اقدام کنند. بنابراین مهلت سوم به صادرکنندگان ریالی نیز از سوی بانک‌مرکزی اعلام شده است. این خبر را رئیس‌کنفدراسیون صادرات ایران اعلام کرد. او از تمدید مهلت بانک‌مرکزی برای رفع تعهد ارزی صادرکنندگان به عراق و افغانستان خبر داد و گفت: قبلا طی دو مرحله در تیرماه و شهریورماه امکان ثبت اطلاعات صادرات ریالی در سامانه جامع تجارت مهیا شد، اما به دلیل اینکه برخی صادرکنندگان موفق به این کار نشدند دوباره امکان ثبت اطلاعات صادرات ریالی در این سامانه از ۱۰ آذر امکان‌پذیر خواهد بود.
محمد لاهوتی با اشاره به تعامل بانک‌مرکزی با صادرکنندگان کالا به عراق و افغانستان گفت: بنا به اعلام کتبی بانک‌مرکزی، طی دو مرحله در روزهای ششم تیر و نهم شهریورماه ۹۸، این بانک ضمن آماده‌سازی سامانه‌های مرتبط و ایجاد درگاه ثبت اطلاعات این دسته از صادرکنندگان در سامانه جامع تجارت، شیوه‌نامه نحوه ثبت اطلاعات را منتشر کرده و نسبت به اخذ و پالایش اطلاعات اظهارنامه‌های ثبت شده صادرکنندگان به عراق و افغانستان اقدام کرده است. او در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر افزود: نظر به اینکه گروهی از صادرکنندگان به عراق و افغانستان، تاکنون موفق به ثبت اظهارنامه‌های خود در سامانه یاد شده و متعاقبا رفع تعهد ارزی مربوطه نشده‌اند، امکان ثبت اطلاعات مربوط توسط صادرکنندگان کالا به این کشورها، از تاریخ ۱۰ آذر ۹۸ در سامانه جامع تجارت برقرار خواهد بود.
عضو کمیته ارزی اتاق ایران تصریح کرد: در این میان، با توجه به تعامل بانک‌مرکزی با صادرکنندگان و تلاش در جهت رفع مشکلات موجود صادرکنندگان عراق و افغانستان که بعد از وضع تعهد ارزی با برخی چالش‌ها مواجه شده بودند، بانک‌مرکزی سیاست تعامل بیشتر را با صادرکنندگان پی گرفته است و در نتیجه بازه‌های زمانی مشخصی را برای صادرکنندگان تعیین کرده تا بتوانند اسناد خود را ثبت کرده و بانک‌مرکزی نیز به آنها رسیدگی کند. به گفته لاهوتی، چنانچه این اسناد مورد تایید بانک‌مرکزی قرار گیرد، رفع تعهد ارزی برای صادرکنندگان به عراق و افغانستان انجام خواهد شد؛ این در حالی است که براساس آخرین آمار، بانک‌مرکزی تقریبا ۲ میلیارد یورو صادرات ریالی صادرکنندگان به عراق و افغانستان را در مرحله قبل که ثبت سامانه شده، پذیرفته و رفع تعهد ارزی کرده است.
رئیس‌کنفدراسیون صادرات ایران اظهار کرد: از آنجا‌که برخی از صادرکنندگان، از شیوه این اقدام یا انجام مراحل ثبت اظهارنامه‌های صادراتی خود بی‌اطلاع بوده و آمادگی لازم برای این کار را نداشته و اطلاعات را در سامانه ثبت نکرده بودند، مشکلات کماکان وجود داشت و به‌رغم آنکه بانک‌مرکزی آخرین مهلت دوره قبل را آخرین زمان اعلام کرده و آن مهلت هم سررسید شده بود، اما مسائل حل نشده باقی ماند.او اظهار کرد: هم‌اکنون به جهت تعامل بانک‌مرکزی، مجدد این زمان تمدید شده و افرادی که صادرات ریالی به عراق و افغانستان داشته و موفق به رفع تعهد ارزی نشده‌اند، باید حتما اطلاعات صادراتی خود و کوتاژهای صادراتی و مدارک مورد درخواست را در سامانه اعلام شده بانک‌مرکزی به ثبت برسانند تا پس از بررسی از سوی بانک‌مرکزی، در صورت تایید نهایی، رفع تعهد ارزی شوند.
