پانزدهمین مرحله حراج اوراق بدهی دولت برگزار شد

عقب‌‌نشینی بورسی‌‌ها در خرید اوراق

دنیای‌اقتصاد : بانک مرکزی در گزارشی جزئیات آخرین حراج اوراق مالی دولت را اعلام کرد. براساس آمارهای رسمی، در پانزدهمین مرحله حراج اوراق که در تاریخ هشتم شهریور برگزار شد، درمجموع ۲هزار و ۳۰۰میلیارد تومان اوراق به فروش رسید. بانک‌‌ها در حراج اخیر تنها ۸۷۰میلیارد تومان اوراق خریداری کردند. حضور بانک‌‌ها در حراج‌‌های امسال افت‌وخیز فراوان داشت و حتی در دفعاتی هیچ‌‌گونه خریدی توسط آنها صورت نگرفت. این حضور پر افت‌‌وخیز بانک‌‌ها در حراج‌‌ها نشان ‌‌می‌‌دهد که بانک‌‌ها به‌دلیل کمبود نقدینگی و صرفا به‌‌صورت دستوری، اقدام به خرید اوراق می‌‌کنند. بر این اساس عمده اوراق عرضه‌‌شده همانند اکثر حراج‌‌های قبل توسط بورسی‌‌ها خریداری شد. البته میزان اوراق خریداری‌شده توسط بورسی‌‌ها هم نسبت به دو حراج قبل کاهش قابل تاملی داشته است. خریداران حقیقی و حقوقی در بازار سرمایه در این حراج یک‌‌هزار و ۴۳۰میلیارد تومان اوراق خریدند که به حدود نصف حراج قبلی کاهش یافته است.

روند حراج در سال1401

از ابتدای سال1401 تاکنون 15مرحله حراج اوراق انجام شده است. در این 15مرحله 36هزار و 177 میلیارد تومان اوراق فروخته شده است. از این میزان، 12هزار و 800میلیارد تومان توسط بانک‌‌ها و 21هزار و177میلیارد تومان توسط سایر خریداران حقیقی و حقوقی در بازار سرمایه خریداری شده است. 2هزار و 200میلیارد تومان نیز به صورت پذیره‌‌نویسی خریداری شده است. پس از برگزاری اولین حراج سال1401 در سوم خردادماه و فروش اوراقی مجموعا با ارزش 3هزار و 270میلیارد تومان، فروش اوراق روندی نزولی به خود گرفت؛ به‌طوری‌که در حراج 31خردادماه که آخرین حراج برگزارشده در فصل بهار بود، میزان فروش اوراق به عدد یک‌هزار و 960میلیارد تومان رسید که پایین‌‌ترین رقم فروش اوراق در سال جاری تا آن زمان بود.

پس از آن اما در اولین حراج تابستان که در تاریخ هفتم تیرماه برگزار شد، فروش اوراق دوباره افزایش یافت و به رقم 2هزار و 870میلیارد تومان رسید. در حراج پانزدهم تیر، فروش اوراق روند صعودی حراج پیشین را ادامه داد و رقم 3هزار و 250میلیارد تومان را ثبت کرد. در حراج‌‌های هشتم، نهم و دهم بانک‌‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی برای خرید اوراق هیچ سفارشی در سامانه بازار بین بانکی ثبت نکردند و عملا اوراق تنها توسط خریداران حقیقی و حقوقی بازار سرمایه خریداری شد. در حراج هشتم برای بار اول در سال جاری، بخشی از اوراق مالی دولت به‌صورت پذیره‌نویسی به فروش رسید. پذیره‌نویسی به معنای فرآیند خرید اوراق بهادار از ناشر یا نماینده قانونی او و پرداخت یا تعهد پرداخت وجه کامل آن طبق قرارداد است. درواقع مفهوم پذیره‌نویسی عمدتا بسیار نزدیک و مشابه فرآیند عرضه اولیه در بازار سرمایه است. اوراقی که در حراج هشتم به‌صورت پذیره نویسی فروخته‌‌شد از نوع «اراد 108» با سررسید 58ماهه بوده است. متقاضیان این اوراق درمجموع 2هزار و 200میلیارد تومان اوراق را به‌صورت پذیره‌نویسی خریداری کردند.

بررسی آمارهای حراج های پیشین نشان می‌‌دهددر حراج نهم که در تاریخ 28تیرماه برگزار شد، فروش اوراق کمتر از یک‌‌هزار میلیارد تومان بوده و مجموعا 830میلیارد تومان اوراق فروخته شده است. در دهمین مرحله حراج نیز فروش اوراق زیر یک‌‌هزار میلیارد تومان بوده و در مجموع 460میلیارد تومان اوراق فروخته شده است. بر اساس آمارهای رسمی، در حراج یازدهم که در 11مردادماه برگزار شد، میزان فروش اوراق دوباره به بالای 3هزار میلیارد تومان رسید؛ چراکه بانک‌‌ها پس از غیبت 3هفته‌‌ای دوباره اقدام به خرید اوراق مالی دولت کردند. در این حراج مجموعا به میزان 3هزار و 200میلیارد تومان اوراق فروخته شد. پس از حضور پررنگ بانک‌‌ها در این حراج، در حراج 19مردادماه، علاوه‌‌ بر غیبت مجدد بانک‌‌ها، بورسی‌‌ها نیز استقبال چندانی از این حراج به عمل نیاوردند؛ به‌طوری‌که مجموع اوراق فروخته‌شده در این حراج با ثبت کمترین رکورد در سال1401، به 167میلیارد تومان رسید.

حراج سیزدهم اما دوباره مورد استقبال بانکی‌‌ها قرار گرفت و فروش اوراق در مجموع به بالای 3هزار و 600میلیارد تومان رسید. در حراج چهاردهم هم 3هزار و 660میلیارد تومان اوراق فروخته شد. نکته قابل توجه درباره این حراج این است که سهم بانک‌‌ها در این حراج به نسبت حراج قبلی کاهشی بوده و بانک‌‌ها 510میلیارد تومان اوراق خریداری کردند. درمقابل سهم بورسی‌‌ها درمقایسه با حراج قبل افزایشی بود و عمده اوراق در این حراج توسط بورسی‌‌ها خریداری شد. خریداران حقیقی و حقوقی در بازار سرمایه در این حراج 3هزار و 150میلیارد تومان اوراق خریدند. در آخرین حراج اوراق بدهی دولت که در 8شهریور ماه برگزار شد، میزان کلی فروش اوراق نسبت به حراج قبلی دوباره کاهش یافت. در 3حراج پیشین فروش اوراق روندی صعودی داشت؛ اما با کاهش سهم بورسی‎‌‌‌‌ها در خرید اوراق و درمقابل افزایش اندک خرید اوراق توسط بانک‌‌ها، بازار فروش اوراق بدهی دولت دوباره وارد فاز نزولی شد.

جزئیات حراج پانزدهم

براساس گزارش بانک مرکزی، در پانزدهمین مرحله از حراج اوراق مالی دولت که در 8شهریور برگزار شد، مجموعا 2هزار و 300میلیارد تومان اوراق فروخته شد. اوراق «اراد107» با نرخ بازدهی 22درصد، اوراق «اراد109» با نرخ بازدهی 58/ 21درصد، اوراق «اراد111» با نرخ بازدهی 59/ 21درصد و اوراق «اراد112» با نرخ بازدهی29/ 22درصد به فروش رسید. بانک‌‌ها در این حراج 870میلیارد تومان اوراق خریدند که نسبت به حراج قبل، 360میلیارد تومان افزایش داشته است. ازطرفی خرید اوراق توسط بورسی‌‌ها به حدود نصف حراج قبل کاهش یافت و به میزان یک‌‌هزار و 430میلیارد تومان رسید. بانک مرکزی در ادامه این گزارش تاریخ و جزئیات برگزاری مرحله شانزدهم حراج اوراق مالی دولتی را اعلام کرد. بر این اساس حراج آینده در تاریخ 15شهریور1401 برگزار خواهد شد.

اوراق عرضه‌شده در این حراج اوراق «اراد107» با مبلغ عرضه یک‌‌هزار و 890میلیارد تومان، «اراد111» با مبلغ عرضه 2هزار میلیارد تومان و «اراد112» با مبلغ عرضه 4هزار میلیارد تومان خواهد بود. این اوراق از نوع اوراق مرابحه عام، کوپن‌‌دار و با تواتر سود شش‌ماهه و پرداخت کوپن دوبار در سال هستند. بانک مرکزی بر اساس بند «ن» تبصره (5) قانون بودجه سال1401 صرفا مجاز به خرید و فروش اوراق مالی اسلامی دولت در بازار ثانویه اوراق است. کارگزاری این بانک ضمن تامین‌‌ زیرساخت معاملات و برگزاری حراج، تعهدی نسبت به حجم و قیمت اوراق مالی اسلامی دولتی فروش‌‌رفته ندارد و این اوراق را در بازار اولیه برای تامین مالی دولت خریداری نمی‌‌کند.

آنالیز بازار اوراق

عملکرد کلی بانکی‌‌ها در حراج‌‌های برگزارشده در سال1401 ضعیف و پرنوسان‌‌ بوده است. از این‌‌رو بار خرید اوراق مالی دولت بیشتر روی دوش بورسی‌‌ها بوده است. این عملکرد ضعیف بانک‌‌ها در حراج اوراق می‌‌تواند چند دلیل داشته‌‌باشد. مهم‌ترین علت این است که در شرایط فعلی، بانک‌‌ها به‌‌شدت با کمبود نقدینگی مواجهند و درواقع با این حجم از اضافه‌برداشت، عملا منابع لازم برای خرید اوراق و سرمایه‌‌گذاری در این بازار را ندارند. بنابراین بانک‌‌ها در شرایط فعلی اقتصادی ترجیح می‌‌دهند که منابع موجود خود را حفظ کنند؛ به عبارت دیگر خریدن اوراقی با این نرخ بازدهی برای بانک‌‌ها صرفه اقتصادی ندارد و اولویت بانک‌‌ها، حفظ منابع فعلی با توجه به پیش‌بینی ناپذیر بودن شرایط اقتصادی کشور است. البته این رفتار بانک‌‌ها که به‌‌صورت جسته و گریخته در حراج ‌‌ها شرکت می‌‌کنند و پس از چند غیبت به یکباره اقدام به خرید اوراق می‌‌کنند، علاوه بر موضوع کمبود منابع، می‌‌تواند نشانه نوعی سیاست دستوری از نهادهای سیاستگذاری پولی بالادستی باشد. یعنی بانک‌‌ها هر از گاهی اجبارا اقدام به خرید اوراق می‌‌کنند و عملا سرمایه‌‌گذاری بانک‌‌ها در چنین بازاری منفعتی به دنبال ندارد؛ اما دولت می‌‌تواند بخشی از کسری بودجه‌‌اش را هرچند کم تامین کند.