«دنیای اقتصاد» جایگاه چین در مناسبات انرژی در جهان امروز را بررسی کرد
اژدهای زرد؛ برنده بحران انرژی؟
مناسبات انرژی جهان عوض شده و اروپا با توجه به بحران انرژی خواستار قیمت‌های پایین نفت است؛ درحالی‌که روسیه به عنوان کشوری تحریم‌شده از سوی اتحادیه اروپا به دنبال حمایت از قیمت‌ها و صعود بهای نفت است؛ دقیقا ریلی که عربستان بر آن قرار دارد. اما مناسبات در اینجا تغییر کوچکی کرده است. چین به‌عنوان بزرگترین واردکننده نفت جهان، خواهان قیمت پایین برای آن است. این در حالی است که استراتژی روسیه امر دیگری می‌طلبد. در عین‌حال شرایط قرنطینه‌ای چین بازتر شده و تقاضای پالایشگاه‌ها در حال افزایش است؛ امری که باعث شده چین، عربستان سعودی را به بزرگترین صادرکننده نفت تبدیل کند. از طرفی برای افزایش جریان گاز طبیعی روسیه به چین برنامه‌های تازه‌ای برای خط لوله «قدرت سیبری ۲» که از مغولستان می‌گذرد، تدوین شده است.
دوستی عمیق شرقی
به گزارش اویل‌پرایس، در آخرین نشست سازمان همکاری شانگهای، رئیس‌جمهور چین بر روابط دوستانه با روسیه تاکید کرد. درست است که چین میزبان تنها ۹/ ۲درصد از صادرات روسیه است؛ اما زمانی‌که در سال ۲۰۲۱ چین با بحران انرژی روبه‌رو شد، این دوستی عمق بیشتری پیدا کرد. در نتیجه در حال حاضر چین ۲۰درصد از واردات زغال سنگ خود را از طریق روسیه تامین می‌کند و واردات نفت از روسیه از ۱۱درصد در سال ۲۰۱۴ به ۶/ ۱۵درصد در سال ۲۰۲۱ رسید. دوستی استراتژیک این دو کشور حول منابع استراتژیک انرژی شکل گرفته است. نمی‌توان قرارداد ۳۰ساله روسیه برای تامین گاز از طریق خط لوله جدید به شرق را که مقصد آن چین است نادیده گرفت؛ این در حالی است که پیش از این خط لوله قدرت سیبری ۱ (Power of Siberia-۱) برای رساندن گاز به چین احداث شده است و احتمال دارد با شماره دو همین خط لوله (قدرت سیبری ۲) از مغولستان و سپس چین این جریان گاز افزایش قابل‌توجهی داشته باشد.
اوخناگیین خورلسوخ، رئیس‌جمهور مغولستان، هم از احداث این خط لوله حمایت کرده است. سیمون واتکینز، یکی از تحلیلگران بازار سرمایه، معتقد است چین و روسیه در یک طرف سکه مناسبات قرار دارند و خواهان سبقت اقتصادی از آمریکا هستند. این در حالی است که آمریکا بیش از ۱۰ سال به عنوان بزرگترین اقتصاد جهان در تولید ناخالص دنیا حضور داشته است. در این موقعیت چین بیش از روسیه قدرت چانه‌زنی دارد، چرا که تولید ناخالص این کشور ۱۰برابر روسیه و هزینه نظامی آن سالانه ۴ برابر مسکو است (۲۹۳میلیارد دلار چین در سال گذشته در مقابل ۶۶میلیارد دلار روسیه). ابزاری که چین برای مسلط شدن به شرایط ندارد منابع انرژی است، امری که روسیه از آن سرشار است و برای پوشیدن ردای اقتصاد شماره‌یک جهانی برای چین، معیار بسیار مهمی است.
چین و بازار بین‌المللی نفت
چین واردات نفت خام از روسیه و عربستان را در ماه گذشته میلادی افزایش داد و در حال حاضر عربستان باز هم از بزرگترین صادرکنندگان نفت به این کشور است. اطلاعات گمرک چین نشان می‌دهد واردات نفت چین از عربستان ۵درصد افزایش یافته و به حدود ۲میلیون بشکه در روز رسیده است. یکی دیگر از نکات کلیدی، نقطه اشتراک چین و آمریکا در قیمت نفت است. این دو کشور خواهان نفت ارزان هستند؛ اما روسیه با توجه به تحریم‌هایی که اتحادیه اروپا وضع کرده‌است، از قیمت‌ها حمایت می‌کند. رویترز در گزارشی مدعی شده است روسیه در ریل عربستان قرار گرفته است و به عنوان رهبران غیررسمی اوپک‌پلاس با کاهش عرضه از قیمت‌ها حمایت می‌کند. در چنین موقعیتی چین در برابر ایالات متحده امریکا حساسیت به خرج داده و با احتیاط بیشتری قدم برمی‌دارد.
رویترز با نگاهی به بازار جهانی نفت نوشت: به‌‌رغم تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران، چین همچنان نفت ایران را خریداری و مصرف می‌کند. میزان واردات این محصول استراتژیک از ایران تقریبا معادل ۸درصد کل واردات نفت خام چین است. حجم واردات کلی نفت خام چین در ماه مه تقریبا ۱۲درصد نسبت به رقم پایه در سال قبل و برابر با حدود ۲میلیون بشکه در روز افزایش را نشان می‌دهد. میزان واردات نفت خام این کشور در سال ۲۰۲۱ به طور میانگین ۵/ ۱۰میلیون بشکه در روز بود. آمار گمرک چین نشان می‌دهد واردات نفت خام این کشوراز ونزوئلا صفر بوده است و شرکت‌های دولتی نفت چین به‌دلیل تحریم‌های ثانویه آمریکا از اواخر سال
۲۰۱۹ از خرید نفت این کشور اجتناب کرده‌اند. همچنین واردات نفت چین از مالزی، که در دو سال گذشته به گفته رویترز به عنوان مرکز ترانزیت نفت ایران و ونزوئلا نقش‌آفرینی کرده است، به ۲/ ۲میلیون تن افزایش یافت که هرچند در مقایسه با ماه آوریل روند یکنواختی داشته، اما در برابر سطح یک سال قبل خود، دو برابر شده است. چین در ماه گذشته میلادی ۴۷درصد نفت کمتری از برزیل وارد کرده و واردات نفت این کشور از آنگولا هم ۳۴درصد کاهش یافته است. در همین خصوص یک تحلیلگر به اویل‌پرایس گفت: «از نظر مقایسه مستقیم تولید ناخالص داخلی، ایالات متحده در سال گذشته مجموعا ۲۳تریلیون دلار تولید ناخالص داشته و چین حدود ۷/ ۱۷تریلیون دلار. البته چین به‌خوبی می‌داند آمریکا بیش از ۱۰۰سال ابرقدرت بوده که به معنی آن است که واشنگتن پول و منابع بیشتری برای طرح‌های نظامی، فناوری و ارتباطات سیاسی دارد و مسلما بیشتر از پکن تاکنون هزینه کرده است. حتی در حال حاضر، هزینه‌های نظامی ایالات متحده در سال بیش از دو برابر هزینه‌های نظامی چین است، یعنی چیزی بیش از ۸۰۰میلیارد دلار که در سال گذشته توسط واشنگتن هزینه شده است؛ در حالی که این رقم برای پکن کمتر از ۳۰۰میلیارد دلار است.»
چین در برابر ایالات متحده
واتکینز معتقد است در صورت یک رویارویی غیرهسته‌ای بین چین و امریکا پکن شکست می‌خورد و به‌سرعت می‌بازد. به همین دلیل چین می‌داند باید با احتیاط حرکت کند و در موقعیت قوی‌تری برای به چالش کشیدن ایالات متحده اقدام کند. در همین حال به عقیده او روسیه قصد دارد تا ماه اکتبر ظرفیت صادرات نفت خام در بندر کوزمینو در خاور دور را بیش از ۷میلیون تن در سال (mtpy) افزایش دهد تا به این ظرفیت اضافه کند. اپراتور خط لوله روسی، ترانس نفت، اخیرا اعلام کرد پایانه و خط لوله نفتی ESPO به ظرفیت کامل ۸۰میلیون تن در روز (حدود ۶/ ۱میلیون بشکه در روز) در هفت‌ماهه اول سال جاری رسیده است. روسیه همچنین در حال کار روی توسعه زیرساخت‌های جدید صادرات نفت و گاز در بنادر در امتداد مسیر دریای شمال است که از طریق قلمرو دریایی روسیه در قطب شمال می‌گذرد و زمان تحویل کوتاه‌تر و هزینه کمتری نسبت به سایر مسیرهای موجود دارد.
در آن سوی میدان، کشور عربستان سعودی به عنوان دومین تامین‌کننده نفت چین قرار دارد که تنها در ماه ژوئیه ۵/ ۷میلیون تن نفت خام مورد نیاز چین را تامین کرده است. واقعیت دیگر اینکه عواملی همچون مصرف پایین پالایشگاه‌ها، تقاضای اندک داخلی و صادرات محدود سوخت پالایش‌‌شده نیز به افزایش ذخایر چین کمک کرده است. به عنوان مثال، ذخایر نفتی بازرگانی یا راهبردی چین در چهارماهه نخست سال ۲۰۲۲، به ۹۵۰هزار بشکه در روز رسیده است. هم‌زمان گزارش‌هایی از مذاکره چین با روسیه برای خرید نفت خام به منظور تقویت ذخایر راهبردی نفت، با بهره‌مندی از تخفیف‌های چشمگیر این کشور هم‌زمان با رویگردانی مشتریان غربی از واردات نفت روسیه در پی اعمال تحریم‌های غرب منتشر می‌شود. شرکت‌های بزرگ نفتی چین مانند سینوپک و ژنهوا اویل خرید و واردات نفت از روسیه را افزایش داده‌اند.
داده‌ها چه می‌گویند؟
رویترز با استفاده از اطلاعات گمرک پکن گزارش داده محموله‌های نفت روسیه در ماه اوت ۲۸درصد نسبت به سال گذشته افزایش یافته است؛ این گزاره به معنی ۹۶/ ۱میلیون بشکه واردات چین از روسیه است. این کشور با بالا بردن واردات و افزایش ذخایر انرژی، علاوه بر نفت ارزان روسی، ۲میلیون بشکه در روز یعنی ۵درصد بیشتر از عربستان نفت وارد کرده است و این کشور را به اولین عرضه‌کننده نفت جهان تبدیل کرد. اوایل سال جاری تخفیف‌هایی که روسیه بر بشکه‌های نفت اعمال کرد باعث شد چین بیشترین واردات را از این کشور داشته باشد و بزرگترین کشور صادرکننده نفت این کشور بود. در سال گذشته سهم عربستان در سبد انرژی چین ۳/ ۰درصد بوده، درحالی‌که این رقم برای روسیه ۳/ ۷درصد است. این نزول واردات به‌سبب شرایط قرنطینه‌ای چین بود و با کاهش تقاضای پالایشگاه‌ها واردات چین ۴/ ۹درصد نسبت به سال گذشته به ۵/ ۹میلیون بشکه در روز رسید. به نظر می‌رسد با بهتر شدن شرایط، افزایش واردات را از کانال عربستان ادامه خواهد داد.
میانگین واردات اوت چین از ماه ژوئیه ۷۹/ ۸میلیون بشکه در روز افزایش داشته است. همچنین داده‌ها حاکی از میانگین ۹۲/ ۹میلیون بشکه‌ای در روز کشور چین در ۸ماهه ابتدایی سال دارد. چین در یک دهه اخیر رکورددار رشد تقاضای جهانی نفت بوده و حدود ۴۴درصد مجموع رشد جهانی واردات نفت از سال ۲۰۱۵، یعنی زمانی که چین واردات نفت پالایشگاه‌های خصوصی و مستقل را سهمیه‌بندی کرد، تاکنون متعلق به این کشور است. افزایش واردات نفت چین از روسیه باعث جایگزین شدن آن با عربستان به عنوان تامین‌کننده اصلی نفت این کشور شده است. عرضه نفت روسیه با تخفیف به واسطه تحریم‌های غرب علیه مسکو باعث شده گرایش تجار نفت به سمت روسیه بیشتر شود. آمار اداره کل گمرگ چین نشان می‌دهد واردات نفت از روسیه مانند عرضه نفت از طریق خط لوله سیبری شرقی در اقیانوس آرام و محموله‌های دریایی از طریق بنادر اروپا و خاور دور در ماه گذشته، در مجموع به حدود ۵/ ۸میلیون تن رسیده است. این مقدار تقریبا برابر با ۲میلیون بشکه در روز است که در مقایسه با ۶/ ۱میلیون بشکه در روز در ماه آوریل، حدود ۲۵درصد افزایش را نشان می‌دهد.
