پوتین به دنبال قطع صادرات گاز است؟
بایدن روز پنج‌شنبه تحریمهایی علیه روسیه اعمال کرد و هشدار داد که این تحریمها به اقتصاد آمریکا لطمه وارد می‌کند. از پیش افزایش قیمت بنزین سبب شده بود، مصرف‌کنندگان آمریکایی تحت فشار قرار گیرند و این فشار بر رای آنها در انتخابات میان‌دوره‌‌‌ای کنگره در ماه نوامبر تاثیر خواهد گذاشت. همه‌گیری کرونا سبب شده است، دو نقطه آسیب‌پذیری در اقتصاد جهان به وجود آید: نرخ‌های بالای تورم و بی‌ثباتی در بازارهای مالی؛ جنگ در اوکراین بر شدت هر دو خواهد افزود. البته روند بهبود شرایط اقتصاد جهان نیز لطمه خواهد خورد. خانوادهها به دلیل رشد قیمت انرژی مجبورند بخش بیشتری از درآمد خود را صرف سوخت کنند؛ در نتیجه پول کمتری برای مصرف کالاهای دیگر خواهند داشت. بی‌ثباتی در بازارهای مالی به اعتماد سرمایه‌گذاران و ثروت آنها لطمه میزند و شرکت‌ها سخت‌تر می‌توانند برای حضور سرمایه‌گذاران حساب باز کنند.
موضوع بعدی این است که برای بانک‌های مرکزی، انجام دو وظیفه، یعنی مهار تورم و حفظ رونق اقتصاد دشوارتر خواهد شد. بانک‌های‌مرکزی آمریکا و اروپا قصد دارند برنامه‌های حمایتی خود را محدود کنند و حالا بحران اوکراین ممکن است سبب شود که آنها نتوانند طبق برنامه‌های قبلی، اقدام کنند. شدت تحریمهای غرب، واکنش روسیه به این تحریمها، مدت ادامه جنگ و گستردگی آن عواملی هستند که میزان خسارت این جنگ به اقتصاد جهان را تعیین می‌کنند. از سوی دیگر، احتمال انجام حملات سایبری از سوی روسیه علیه اهدافی در غرب و به وجود آمدن بحران مهاجران در اروپا نیز وجود دارد و تحقق این دو، بر اقتصاد جهان تاثیر خواهد گذاشت.
بلومبرگ اکونومیکس این اثرات را در قالب سه سناریو بررسی کرده و اثرات هر سناریو بر تورم، رشد اقتصاد جهان و سیاست‌‌‌های پولی بررسی شده است. در سناریوی نخست، جنگ زود به پایان می‌رسد و در این حالت، تاثیر آن بر بازار مواد خام بزرگ نخواهد بود و اقتصادهای غربی در مسیر بهبود به حرکت خود ادامه خواهند داد. در دومین سناریو، جنگ طولانی است، تحریمهای فراگیر علیه روسیه اعمال می‌شود و اختلال‌های بزرگی در صادرات نفت و گاز به وجود می‌‌‌آید که به بازار انرژی شوک وارد خواهد کرد. در این حالت، بانک‌مرکزی اروپا برنامه بالا بردن نرخ‌های بهره را کنار می‌‌‌گذارد و بانک‌مرکزی آمریکا مجبور می‌شود با سرعت کمتری نرخ‌های بهره را بالا ببرد. در سومین سناریو که بدترین سناریوست، صادرات گاز روسیه به اروپا متوقف می‌شود، رکود در اقتصاد این قاره به وجود می‌‌‌آید و در آمریکا نرخ‌های بهره با سرعت بسیار کمی بالا می‌رود. همچنین به اقتصاد این کشور لطمه جدی وارد خواهد شد. جنگ‌ها ذاتا غیرقابل پیش‌بینی هستند و اثرات آنها معمولا بدتر و مبهم‌تر از حدی است که در ابتدا تصور می‌شود. با این حال، سناریوهای یادشده می‌تواند تا اندازه‌ای وضعیت آینده را مشخص کند. در ادامه توضیحات بیشتری درباره هر یک از این سناریوها ارائه می‌شود.
در سناریوی نخست، جریان نفت و گاز مختل نمی‌شود. این یک سناریوی خوش‌بینانه است که با تحقق آن، قیمت‌ها در سطح کنونی باقی خواهند ماند. برخی تحولات در بازارهای مالی رخ می‌دهد؛ اما شدت آنها اندک است. این خوش‌بینی حاصل محتوای تحریمهایی است که آمریکا و هم‌‌‌پیمانان‌های غربی این کشور علیه روسیه اعمال کردهاند. چند روز پیش بایدن گفت: «تحریمهایی که اعمال کرده‌ایم، فراگیرتر از تحریمهایی است که تاکنون وجود داشته است. این تحریمها شامل جریمه پنج‌بانک روسیه از جمله «اسبربانک» بزرگ‌ترین بانک این کشور است. کنترل صادرات، دسترسی روسیه به محصولات با فناوری بالا را محدود می‌کند.» مشاهده می‌شود که عرضه نفت روسیه هدف قرار نگرفته است. در واکنش به تحریمهای اعمال‌شده که شامل بخش انرژی روسیه نیست، قیمت نفت کاهش یافت. قیمت انرژی مهم‌ترین کانالی است که از طریق آن جنگ اوکراین تاثیرات بزرگی در بر دارد و به‌ویژه برای اروپا ریسک دارد؛ زیرا روسیه تامین‌کننده اصلی انرژی اروپاست.
ماه قبل، رشد قیمت انرژی بیش از نیمی از نرخ تورم منطقه یورو را تشکیل داد. در این سناریو اقتصاد منطقه یورو با رکود مواجه نمی‌شود و در ماه پایانی سال، بانک‌مرکزی اروپا یک‌بار نرخ‌های بهره را بالا خواهد برد. در آمریکا، رشد قیمت بنزین و کاهش تدریجی برنامه‌های حمایتی به رشد اقتصاد لطمه میزند. اگر آمریکا گاز طبیعی بیشتری به اروپا بفرستد، در داخل قیمت‌ها بالا خواهد رفت و ممکن است ماه جاری نرخ تورم در این کشود ۸درصد باشد و در پایان سال این رقم ۵درصد خواهد بود. بانک‌مرکزی نرخ‌های بهره را ماه آینده بالا خواهد برد.
در سناریوی دوم، عرضه انرژی دچار اختلال می‌شود. برخی مالکان نفتکش‌‌‌ها از حمل نفت‌خام روسیه اجتناب کردهاند؛ زیرا از اعمال احتمالی تحریم علیه بخش انرژی روسیه نگران هستند. خطوط لوله انتقال گاز از خاک اوکراین می‌گذرد و ممکن است در جنگ آسیب ببیند. حتی اختلال اندک در عرضه نفت به بازار شوک وارد می‌کند. رشد قیمت گاز به ۱۸۰یورو به ازای هر مگاوات ساعت، یعنی رقمی که ماه دسامبر مشاهده شد و رشد قیمت نفت به ۱۲۰دلار سبب می‌شود تورم در منطقه یورو در پایان سال ۴درصد باشد؛ این یعنی فشار بیشتری به قدرت خرید خانوادهها وارد می‌شود. در این سناریو نرخ رشد اقتصاد کاهش می‌یابد و بانک‌مرکزی اروپا نرخ‌های بهره را تا پایان سال بالا نخواهد برد. در ایالات‌متحده، تحقق این سناریو به رشد نرخ تورم به ۹درصد در ماه آینده منجر می‌شود و تا پایان سال نرخ تورم در محدوده ۶درصد خواهد بود. از سوی دیگر، آشوب مالی و کاهش نرخ رشد اقتصادی تحت‌تاثیر وضعیت بد اقتصاد اروپا سبب می‌شود که بانک‌مرکزی آمریکا برای تصمیم‌گیری درباره سیاست‌‌‌های پولی دچار مشکل شود. احتمال دارد این نهاد به جای تمرکز بر مهار تورم، به حمایت از رشد اقتصاد توجه کند و در این حالت، طی سال‌جاری موارد بالا بردن نرخ‌های بهره بسیار کم خواهد بود.
در سناریوی سوم، عرضه گاز طبیعی روسیه به اروپا قطع می‌شود. ممکن است روسیه تحت تحریمهای شدید اقتصادی قرار گیرد؛ برای مثال، ارتباط این کشور با سیستم سوئیفت قطع شود؛ در این حالت ممکن است این کشور، عرضه گاز خود به اروپا را به تلافی تحریمها متوقف کند و در این حالت، نرخ رشد اقتصاد منطقه یورو به‌شدت کاهش خواهد یافت؛ زیرا بسیاری از صنایع در اروپا از گاز طبیعی به عنوان انرژی استفاده می‌کنند. اگر این سناریو تحقق یابد، اقتصاد منطقه یورو دچار رکود می‌شود و افزایش نرخ‌های بهره برای مدتی نامعلوم به تعویق خواهد افتاد. این سناریو برای آمریکا هم زیانبار خواهد بود؛ زیرا ممکن است سیستم مالی آمریکا تحت‌تاثیر قرار گیرد. در این حالت بانک‌مرکزی بر رونق اقتصاد تمرکز می‌کند؛ اما اگر رشد نرخ تورم ادامه یابد، بانک‌مرکزی مجبور می‌شود به‌رغم ضعف در اقتصاد، نرخ‌های بهره را بالا ببرد.
سناریوهایی که بیان شد به اقتصادهای بزرگ مربوط بود؛ اما بسیاری از اقتصادهای دیگر جهان نیز از تحولات اخیر لطمه خواهند دید. البته برخی کشورها نظیر عربستان، از رشد قیمت انرژی سود می‌‌‌برند؛ اما اکثر اقتصادهای نوظهور از پیش دچار ضعف اقتصاد هستند و تحولات یادشده برای آنها بسیار زیانبار است. به‌عنوان مثال، ترکیه که مصرف‌کننده انرژی است و از قبل با کاهش ارزش پول ملی و رشد نرخ تورم مواجه بوده، از بحران اوکراین زیان‌های فراوانی می‌بیند. ریسک بعدی که اهمیت زیادی دارد؛ ریسک حملات سایبری روسیه علیه کشورهای غربی است. قبلا این حملات در ابعاد مختلف به سیستم مالی و زیرساختهای غربی انجام شده است. درباره این موضوع هیچ تردیدی وجود ندارد که روسیه از شروع جنگ با اوکراین و هر سه سناریویی که بیان شد، لطمه خواهد دید.
