«دنیای‌اقتصاد» اثرات بحران انرژی در صنعت پالایشگاهی را بررسی کرد
فرصت پالایشی بحران جهانی گاز
این فرصت، شامل پالایشگران ایرانی نیز می‌شود که به نفت و گاز ارزان و سهل‌الوصول دسترسی دارند و در صورت حل مشکل تحریمها، این صنعت با جذب سرمایه‌های تازه و فناوری‌‌های جدید می‌تواند به منبعی قابل‌اتکا برای مشتریان اروپایی و آسیایی در آینده بدل شود. مسیری که رقبای منطقه‌‌ای ایران نیز نیم‌نگاهی به آن دارند و امیدوارند بتوانند نقش فعالانه‌‌ای در دیگر بازارها برای خود قائل شوند.
رکوردشکنی گاز و رونق پالایشی‌‌ها
جدا از کاهش سرعت و میزان تولید فولاد، محصولات شیمیایی و کود در اروپا، رکوردشکنی بهای گاز طبیعی به شکل قابل‌توجهی هزینه‌های عملیاتی پالایشگاه‌ها را هم افزایش داده است. دلیل این رشد در هزینه‌های عملیاتی، استفاده از گاز طبیعی برای تولید هیدروژن در واحدهای هیدروکراکر (Hydrocracker) و هیدروتریتر (Hydrotreater) است. واحدهای هیدروکراکر، از هیدروژن تولید شده از گاز طبیعی برای ارتقای اجزای سنگین‌‌تر به محصولات سبک‌‌تر و باارزش‌‌تر استفاده می‌کنند و واحدهای هیدروتریتر نیز با استفاده هیدروژن تولید شده، گوگرد را از نفت‌خام پالایشی و مقطرها حذف می‌کنند.
در چنین شرایطی پالایشگاه‌های آمریکایی به دلیل قیمت بسیار پایین گاز طبیعی در این کشور، مزیت رقابتی چشمگیری نسبت به رقبای خود در آسیا و اروپا دارند. اگر قیمت شاخص هنری هاب ایالات‌متحده از ابتدای سال‌جاری میلادی تاکنون بیش از ۲ برابر شده است، اما قیمت‌های گاز طبیعی در آمریکا کماکان بسیار پایین‌تر از قیمت‌ها در سایر بازارهای رقیب آنهاست. در مقایسه بین قیمت‌ها باید گفت که بهای گاز طبیعی آمریکا اکنون در حدود ۵ دلار در هر میلیون واحد حرارتی بریتانیا (mmBtu) است، در حالی که قیمت گاز طبیعی در بازارهای اروپایی و آسیایی به رقمی بین ۲۵ تا ۳۵ دلار در هر میلیون واحد حرارتی بریتانیا رسیده است.
آرگوس مدیا در گزارش اخیر خود درباره وضعیت صنعت پالایشی می‌گوید؛ بر اساس برآوردهای آژانس بین‌‌المللی انرژی (IEA)، در هفته‌های اخیر هزینه‌های عملیاتی پالایشگاه‌های نفت برای تولید هیدروژن در هر بشکه نفت‌خام فرآوری‌شده در مقایسه با هزینه تولید هیدروژن در سال۲۰۱۹ تقریبا افزایشی ۱۰برابری داشته است.
در حال‌حاضر، هزینه تولید هیدروژن در هر بشکه نفت‌خام فرآوری شده به حدود ۶ دلار رسیده است، در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۹ تنها ۶۰ سنت در هر بشکه نفت فرآوری شده بود.
بهرغم تمام این مسائل، به دلیل موجودی کم ذخایر محصولات پالایشی در سطح جهان و با وجود افزایش چشمگیر قیمت نفت‌خام، حاشیه سود پالایشی‌‌ها در ۳ ماهه سوم سال ۲۰۲۱ به شکل قابل‌توجهی بهبود یافته است. بازیابی تقاضا برای سوخت از یک‌طرف و در طرف مقابل افزایش بی‌سابقه قیمت زغال‌سنگ و گاز طبیعی که تقاضا اضافه بزرگی را برای محصولات فرآورده نفتی به‌وجود آورد، منجر به رسیدن سطح حاشیه سود پالایشگران در سراسر جهان به سطوح پیش از همهگیری کووید-۱۹ شده است.
آژانس بین‌‌المللی انرژی در آخرین گزارش ماهانه خود در هفته گذشته به کاهش گسترده موجودی ذخایر فرآورده‌های نفتی در جهان اشاره داشت و عنوان کرد: «تراز ضمنی محصولات پالایشی در ۳ ماهه سوم نشان می‌دهد که بیشترین میزان کاهش در ذخایر طی ۸ سال گذشته را در این برهه زمانی داشته‌‌ایم. با کمک همین نکته می‌توان دلیل افزایش شدید حاشیه سود پالایشگاه‌ها در ماه سپتامبر را بهرغم افزایش قابل‌توجه قیمت‌های نفت‌خام توضیح داد.»
چالش‌‌های پالایشگران اروپایی
در این وضعیت، با فرا رسیدن فصل زمستان که به بحران گازی دامن خواهد زد و تقاضا را برای محصولات فرآورده نفتی افزایش می‌دهد؛ ممکن است برخی از پالایشگران آسیایی و اروپایی نتوانند به دلیل رشد افسارگسیخته بهای گاز طبیعی، حجم فرآوری نفت‌خام خود را افزایش دهند. گفتنی است که هم‌اکنون نیز پالایشگاه‌ها در سراسر اروپا شروع به کالیبراسیون مجدد ورقه‌های مخازن و تاسیسات فرآوری خود کرده‌‌اند تا شاید از این طریق بتوانند اثر هزینه‌های بسیار بالای گاز طبیعی که برای تولید هیدروژن در جهت تصفیه گریدهای نفتی با گوگرد بالا ضروری است را محدود کنند. سخنگوی شرکت پالایشی وارو انرژی (VaroEnergy) در شمال‌غربی اروپا در هفته جاری به خبر‌گزاری رویترز درباره افزایش هزینه‌های انرژی گفت: «ما نیز مانند هر مصرف‌کننده دیگری که از گاز طبیعی و برق بهره می‌‌برد، تحت‌تاثیر قیمت‌های بالای کنونی انرژی قرار گرفته‌‌ایم.»
سخنگوی این شرکت که یکی از سهامداران آن غول تجارت کالایی ویتول است، در ادامه به راهکار آنها برای مواجهه با این بحران پرداخت و گفت: «برای حصول اطمینان از اینکه می‌‌توانیم به عرضه محصولات خود برای مشتریان ادامه دهیم، بخش عملیاتی خود را به گونه‌‌ای تنظیم کرده‌‌ایم که مصرف گاز طبیعی آن را تا حد امکان کاهش دهیم و در عین حال توانایی خود را برای عرضه محصولات حفظ کنیم.»
کالوم مکفرسون، رئیس بخش کامودیتی شرکت اینوستک (Investec) نیز در مورد هزینه‌های گاز طبیعی برای پالایشگران به بلومبرگ گفت: «اگر شما پالایشگری در اروپا یا آسیا باشید، هزینه گاز برای شما بسیار بسیار گران خواهد بود و به همین دلیل بی‌تردید قیمت‌های بالاتر گاز تاثیر جدی‌‌تری به عملکرد شما خواهد داشت.»
آمریکا و خاورمیانه؛ برندگان بحران
در این میان با وجود آنکه شرکت‌های اروپایی و آسیایی فعال در حوزه پالایشی با افزایش شدید هزینه‌های عملیاتی روبهرو شده‌‌اند، اما شرکت‌های آمریکایی افزایش هزینه کمتری داشته‌‌اند. شرکت آمریکایی والرو انرژی (ValeroEnergy) در روزهای اخیر گزارش فصلی خود را منتشر کرد و نشان داد که در ۳ ماهه سوم سال‌جاری به درآمد خالص مثبت دست یافته است، در حالی که در مدت زمان مشابه در سال گذشته خبر از زیان‌دهی داده بود. این شرکت می‌گوید با وجود سوددهی مطلوب، هزینه‌های نقدی عملیاتی پالایشگاهی این شرکت در ۳ ماهه سوم سال‌جاری ۲۷ سنت در ازای هر بشکه نسبت به مدت مشابه در سال گذشته افزایش یافته که عمدتا به دلیل افزایش قیمت گاز طبیعی بوده است. گری سیمونز، قائم‌مقام و مدیر ارشد بازرگانی شرکت والرو انرژی می‌گوید: «وقتی به نقاطی در جهان نگاه می‌کنید که برای گاز طبیعی ۳۰ دلار به ازای هر میلیون واحد حرارتی بریتانیا پرداخت می‌کنند، این امر باعث فشار بیشتر به ظرفیت پالایشی می‌شود و نوعی افزایش در کرک‌اسپرد که برای بخش عملیاتی مورد‌نیاز است را به‌همراه دارد که حاشیه سود را نیز بالاتر می‌‌برد.»
با توجه به قیمت‌های پایین‌تر گاز طبیعی در آمریکا و خاورمیانه، پالایش گریدهای نفتی با میزان گوگرد بالاتر در پالایشگاه‌های این مناطق در مقایسه با رقبای اروپایی و آسیایی با محدودیت خاصی مواجه نیست. در چنین شرایطی که تقاضا از سوی پالایشگران آسیا و اروپا برای این گریدهای گوگردی‌‌تر کاهش یافته، تولیدکنندگان اخیرا تخفیف‌ها گسترده‌‌تری را برای این گریدها نسبت به گریدهای سبک و شیرین نفت‌خام در نظر گرفته‌‌اند که این امر هم به سود پالایشگران آمریکایی و خاورمیانه‌‌ای است. آنها اکنون می‌توانند با استفاده از این تخفیف‌ها خوراک نفتی ارزان‌‌تری برای پالایشگاه‌های خود تهیه کنند و با توجه به قیمت پایین‌تر گاز در این مناطق، به شکل قابل‌توجهی حاشیه سود پالایشی خود را افزایش دهند. البته باید گفت که این مزیت، مخصوص پالایشگاه‌های است که امکان فرآوری گریدهای پُر گوگرد نفت‌خام را دارند و فناوری و زیرساخت لازم برای کاهش گوگرد را هم در اختیار دارند.
تاجران آمریکایی به خبر‌گزاری بلومبرگ گفته‌‌اند که با توجه به این تحولات، ممکن است حجم بیشتری از نفت‌خام شیرین و سبک آمریکا برای صادرات به اروپا و آسیا در دسترس باشد.
فرصت‌‌های پالایشگران ایرانی
اما این فرصت تنها مختص پالایشگران آمریکایی نیست و با توجه به آنکه به‌نظر می‌رسد بحران گازی اروپا و آسیا امری زودگذر نباشد، فرصت بی‌نظیری در اختیار پالایشگران خاورمیانه‌‌ای که به گاز ارزان دسترسی دارند هم قرار گرفته است. اروپایی‌‌ها و بسیاری از پالایشگران آسیایی با توجه به افزایش چشمگیر قیمت نفت‌خام و گاز طبیعی در آینده با مشکلات بیشتری در زمینه حاشیه سود مواجهه خواهند شد و افزایش هزینه‌های عملیاتی بسیاری از آنان را به‌سوی تولید کمتر و تعطیلی سوق خواهد داد. به این مسائل، باید تعهدات اقلیمی اروپایی‌‌ها را هم افزود که فشار دوچندانی بر صنعت پالایشی این قاره وارد خواهد کرد و این بازار فرآورده‌های نفتی این منطقه را به دیگر نقاط جهان وابسته خواهد کرد. همچنین افزایش قیمت گاز، تقاضا برای فرآورده‌های نفت‌خام به‌عنوان خوراک جایگزین صنایع و نیروگاه‌ها را افزایش می‌دهد.
چنین شرایطی فرصتی مهم را در اختیار تولیدکنندگان نفت خاورمیانه مانند ایران، عربستان‌سعودی، امارات و عراق که با داشتن منابع غنی هیدروکوربوری و امکان استخراج ارزان از نظر خوراک نفتی پالایشگاه‌ها در شرایط بهتری قرار دارند، می‌‌گذارد. از سوی دیگر این کشورها از نظر تولید گاز طبیعی نیز در شرایط خوبی به‌سر می‌‌برند و با بحران قیمتی که اروپا و شرق آسیا با آن روبهرو است، مواجهه نیستند. این امر فرصتی طلایی در اختیار صنعت پالایشی کشورهای منطقه و ایران برای توسعه قرار می‌دهد.
عربستان‌سعودی و امارات‌متحده‌عربی توانسته‌‌اند در بخش پالایشی با افزایش ظرفیت و استفاده از فناوری‌‌های جدید خود را برای این چالش آماده کنند و عراق نیز اخیرا با جذب سرمایه‌های جدید در حال حرکت به سمت توسعه سریع صنعت پالایشی خود است. حتی مصری‌‌ها نیز تصمیم گرفته‌‌اند با سرمایه‌‌‌گذاری ۷ میلیارد دلاری، هفت پالایشگاه جدید نفت‌خام بسازند و نفت وارداتی را در کشور خود پالایش کنند. مصری‌‌ها نیم‌نگاهی هم به آینده و احتمال نفوذ به بازار جنوب اروپا در این زمینه دارند.
در این میان، ایران با توجه به پتانسیل گسترده‌‌ای که از نظر ذخایر گازی و نفتی دارد و استخراج آنها هم ارزان است، می‌تواند به نفوذ در بازارهای تازه‌‌ای در آینده امیدوار باشد. صنایع پالایشی ایران در صورت جذب سرمایه‌‌‌گذاری‌‌های گسترده و به‌روز‌رسانی بخش عملیاتی آنها و اضافه‌شدن فناوری‌‌های تازه و امکان گوگردزدایی گسترده از نفت پالایشی خود می‌توانند به منبعی برای تولید ارزش‌افزوده و افزایش صادرات کشور تبدیل شوند. البته پیش‌شرط رخ دادن چنین شرایطی، بازگشت ایران به برجام و عادی‌سازی روابط اقتصادی با اروپا و جهان است. در چنین شرایطی و با توجه به پتانسیل موجود در صنعت نفت و پالایشی ایران، جذب سرمایه‌‌گذاران خارجی از ۴ گوشه جهان برای پروژه‌های پالایشی نیز دشوار نخواهد بود. فرصت توسعه صنعت پالایشی و نفوذ محصولات فرآورده نفتی ایران در بازارهای اروپایی و آسیایی می‌تواند فرصتی واقعی باشد، البته در صورتی‌که مساله لغو تحریمها به نتیجه برسد و با حضور سرمایه‌‌گذاران خارجی، فناوری‌‌های پالایشی و زیرساخت‌های این صنعت در کشور تقویت و به‌‌روز شوند.
