ظهور بازار بین‌المللی کرمانشاه در سده سیزدهم
اراده آنها بر روابط تجاری با جهان به‌ویژه مستعمرات بود. بنابراین در سده۱۳ خورشیدی «اقتصاد ایران با ابتکار سرمایه‌گذاران غربی و تجار ایرانی با اقتصاد نوپای جهانی و بازارهای بین‌المللی وابستگی پیدا کرد» ایران صادرکننده فرآورده‌های کشاورزی و دیگر مواد خام و واردکننده پارچه‌های اروپایی و سایر کالاهای تولیدی بود. مناسبات بازرگانی کرمانشاه تحت تاثیر انگلستان، روسیه، عثمانی و آلمان قرار داشت. مسیر بصره- بغداد - کرمانشاه به‌دلیل هموار بودن کشتیرانی و خط آهن به مسیر مناسبی برای تجارت تبدیل شد. دورششوار در سال۱۲۴۱ می‌نویسد: کرمانشاه فرودگاه همه کالاهایی است که از بغداد می‌رسند، انگلستان و عثمانی همواره در تامین امنیت این مسیر با حکام محلی همکاری می‌کردند.
تمایل کشورهای اروپایی به بازرگانی، با روی کار آمدن محمدعلی میرزای دولتشاه، فرزند بزرگ فتحعلی‌شاه و تلاش وی برای آرامش نسبی و رونق بازرگانی همزمان است. به مدت ۱۰۰سال (۱۲۸۵-۱۱۸۶) خورشیدی در منطقه صلح و امنیت برقرار شد درگیری با کشور عثمانی کم شد و به صلح ۱۰۰ساله دست یافتند. ایلات و طوایف به‌رغم درگیری‌های کوچک و پراکنده تا شورش سالارالدوله در پایان سده۱۳ درگیر هیچ مشکل بزرگ و دوره‌ای نشدند، راهزنان و شورشیان سرکوب شدند و در هنگام فترت دوره محبعلی ماکویی ۱۳۲۷-۱۳۲۳ خورشیدی نتوانستند مشکل جدی برای بازرگانی به‌وجود آورند. زیرساخت‌های لازم نظیر کاروانسراهای بین راهی ماموران امنیتی، جاده‌ها قوانین عادلانه گمرکی اراده حکام برای تجارت و کنسولگری بریتانیا، کنسولگری روسیه و اراده عثمانی بر دایر بودن این تجارت جملگی در شکوفایی تجارت کرمانشاه نقش داشتند. علاوه بر «اینها آن چیزی که کرمانشاه را به‌عنوان یک مکان جابه‌جایی کالا جذب می‌کرد، موقعیت استراتژیک آن بود که به‌طور یکسان با فاصله ۴۰۰ تا ۵۰۰ کیلومتر از شهرهای بغداد، تهران، اصفهان، رشت و تبریز قرار داشت که برای رفتن به این جاها راه‌های مستقیم موجود بود.» در عهد قاجار پنج مسیر جابه‌جایی کالا وجود داشت:
۱. ترابوزان-تبریز
۲. قفقاز-پوتی-تبریز
۳. بندرعباس-کرمان-یزد
۴. بوشهر- شیراز-اصفهان
۵. بصره- بغداد-کرمانشاه
دو مسیر (کراچی قندهار-مشهد-نیشابور) و ولگا (خزر-رشت) در سده۱۳ خورشیدی خیلی اهمیتی نداشتند. در دهه‌های نخست این سده مسیر نخست مهم‌ترین مسیر بازرگانی بود. به مرور این راه کم‌رونق شد. دو دلیل کاهش اهمیت آن عبارتند از: نخست کاهش محصول ابریشم ایران به‌دلیل گسترش بیماری کرم‌ابریشم (مرض ماسکاردین در سال۱۲۳۹) در نتیجه قدرت خرید مردم کم شد و بهای حملونقل چارپایان به‌دلیل جنگ ارتش روسیه و عثمانی بالا رفت. دوم، گشایش کانال سوئز در سال۱۲۴۸ و کشتیرانی با کشتی‌های بخار در دجله و فرات است که حمل کالاهای اروپایی به‌ویژه انگلستان به بغداد را کم کرد؛ در نتیجه این تحولات «راه بغداد-کرمانشاه-همدان تهران به یکی از پنج راه تجارت ایران در دوره قاجار تبدیل شد.» کنسول بریتانیا گزارش می‌دهد به‌طور عملی این تنها راه موجود برای دسترسی به ایران غربی است.
راه کرمانشاه تامین‌کننده مناطقی مانند کردستان همدان و اراک است و حتی به‌طور جدی با بازرگانی اروپا در اصفهان رقابت می‌کند. یک زمانی بخش خاصی از بازرگانی از تبریز هدایت می‌شد؛ اما الان مقدار اندکی از آن شهر وارد می‌شود. مانند نفت، ظروف شیشه‌ای و ابزار‌آلات که در بازارها به فروش می‌رسند از رشت و کالاهای روسی از طریق همدان وارد می‌شوند» مسیر بمبئی خرمشهر و خرمشهر بغداد کشتی بخار به همراه کشتی‌های بادبانی قدیم در دجله و فرات توسط سیستم حملونقل برادران لینچ و از بغداد تا کرمانشاه با چارپایان اسب قاطر و شتر جابه‌جا می‌شد. مسیر بغداد-تهران ۳۲۰ کیلومتر کمتر از بوشهر تهران بود.
کشتی‌های بخار فاصله خلیج فارس تا بغداد را از ۴۰ تا ۶۰ روز به ۵روز کاهش دادند. «کالاها از بغداد از راه قصرشیرین در کرمانشاه به مسافت ۵۲۰مایل در عرض روز منتقل می‌شوند.» طولانی بودن جاده بوشهر تهران و کسادی مسیر تبریز و ناامن بودن مسیرهای فرعی دیگر کرمانشاه را تبدیل به مسیر مناسبی کرد که امکان بازرگانی بغداد با فلات ایران را ممکن می‌ساخت «در سال ۱۲۴۳-۱۲۴۴ خورشیدی ارزش متوسط کل صادرات ولایت بغداد ۸/ ۵میلیون پیاستر عثمانی یا معادل ۵۲۰۰۰دینار بود. به‌طور معمول دو سوم صادرات به ایران ارسال می‌شد.» «کل» واردات سالانه بغداد حدود ۲۰میلیون پیاستر عثمانی یا حدود ۱۸۲۰۰۰دینار رایج در سال۱۲۴۶ هجری شمسی بود. بیش از نصف این مقدار یعنی ۷/ ۱۱میلیون پیاستر از ایران می‌آمد. «در سال ۱۲۸۰ کل واردات از بغداد ۴۶۷۴۹۹۷۹ قران و صادرات ۹۸۶۷۴۷۷ قران بوده.»
سال۱۲۸۵ ارزش کل ۲۶میلیون‌مارک، سال ۱۲۸۶، ۲۹میلیون مارک و سال۱۲۸۷ حدود ۳۴میلیون مارک بود.» جکسون در سال۱۲۸۲ گزارش می‌دهد در بازارهای کرمانشاه تجارت و دادوستد محصولات و فرآورده های محلی از قبیل، غلات، گندم، جو، میوه صمغ و تریاک با رونق تمام جریان دارد و علاوه بر آن صدور کالاهایی که از طریق آنجا صادر می‌شود و مقداری نیز کالای خارجی نیز در زمره آنهاست بازار گرمی دارد. رابینو می‌نویسد: «در ایران امروز کمتر شهری می‌توان یافت که با وجود ظلم و تعدی حکام محلی و بدی و ناامنی جاده‌ها از لحاظ تجارت به رونق و شکوفایی کرمانشاه باشد. کرمانشاه دروازه ورود همه کالاهایی است که از راه بغداد از انگلستان هند و خلیج فارس به ایران وارد می‌شوند.» کالاهای خارجی که در بازار حوزه کرمانشاه مبادله می‌شدند، عبارت بودند از: پارچه‌های نخی انگلیسی یا هندی، قند فرانسوی، سیگارهای دخانیات ترکیه و نوشیدنی‌های دانمارکی، چیت بریتانیا و قند مارسی. منسوجات ۲۲درصد کل واردات را تشکیل می‌داد.
نیمی از واردات بریتانیا به ایران از طریق کرمانشاه بود. عمده سهم تجارت کرمانشاه توسط بریتانیا انجام می‌شد تا سال۱۲۸۹ سهم روسیه از بازار کرمانشاه ۲۰درصد ارزیابی می‌شد. صادارات کرمانشاه مانند پنبه صمغ ابریشم خام، فرش، تنباکو، پشم تریاک میوه خشک‌شده به بغداد و از آنجا به اروپا و عمدتا بریتانیا و بازار عثمانی ارسال می‌شد. هر دو کشور تلاش کردند که با ایجاد کنسولگری در کرمانشاه سهم خود را بیشتر و شبکه مالی خود را تقویت و مبادله را تسهیل کنند. راه بازرگانی بغداد کرمانشاه پس از ۱۲۵۹ به‌عنوان مرکز مایحتاج ایران اهمیت زیادی کسب کرد و تاثیرات زیادی بر ایران و شهر کرمانشاه داشت.
