ویژه نامه سراسری روز جهانی گمرک

• چشم برزخی گُمرک

  

  فرشید غضنفرپور: ۲۵ بهمن سال ۱۳۹۹ حدود ساعت ۱۲:۳۰ بعد از ظهر پس از انفجار یک تانکر حمل گاز، گویی جهنم دهان گشود و از حدود ۱۰۰ راننده و ۵۰۰ دستگاه تانکر حمل سوخت و کامیون منتظر در گمرک اسلام قلعه مُشتی خاکستر و بیابانی از تانکرهای سوخته برجای گذاشت.

• دو دهه تلاش برای شفافیت و مدرن‌سازی در گمرک ایران

  

  دستگاه‌های ایکس‌ری کامیونی از ابتدای دهه ۱۳۸۰برای کنترل مبادی ورودی و خروجی گمرک مورد استفاده قرار گرفته‎‌اند. دستگاه‌هایی که ابتدا از شرکتی آلمانی تامین می‌شد اما خیلی زود چینی‌ها جای آلمان را گرفتند. گمرک جمهوری اسلامی از آن زمان تاکنون راه طولانی و دشواری را برای تجهیز مرزها به سامانه‌های ایکس‌ری کامیونی طی کرده، سامانه‌هایی که به گفته رئیس پیشین گمرکات کشور نه تنها درآمد گمرک را افزایش دادند بلکه در تثبیت حاکمیت ملی بر مرزها و تجارت داخلی و خارجی هم نقش انکار ناپذیری داشتند. اما چه شد که شرکت‌های دانش بنیان ایرانی جای چینی‌ها را در صنعت تولید دستگاه‌های ایکس‌ری گرفتند و چه کسانی این نقش تاریخی را بر دوش کشیدند؟

• جای خالی اجرای استانداردهای بین‌المللی SAFE در گمرک ایران

  تجارت بین‌المللی قانونی، یک محرک اساسی برای رونق اقتصادی است. گمرک‌ها، در کشورهای مختلف، به عنوان سازمان‌های دولتی که جابه‌جایی بین‌المللی کالاها را کنترل و مدیریت می‌کنند، در موقعیت منحصر به ‌فردی قرار دارند تا امنیت بیشتری را برای زنجیره تامین جهانی فراهم آورند و از طریق وصول درآمد و تسهیل تجارت، به توسعه اجتماعی- اقتصادی کمک کنند.

• ایکس‌ری و تجربیات بین‌المللی

  گمرک نقش اساسی در حفاظت از مرزهای یک کشور، تنظیم جریان کالا و جلوگیری از ورود کالاهای غیرقانونی دارد. طی سال‌ها، کشورهای سراسر جهان از فناوری‌های مختلفی برای ارتقای رویه‌های گمرکی خود استفاده کرده‌اند و یکی از این فناوری‌ها که اینک ضرورت استفاده از آن ثابت شده است، استفاده از دستگاه‌های اشعه ایکس است. تجارب استرالیا و کانادا در استفاده از دستگاه‌های اشعه ایکس در تاسیسات گمرکی و توجه این کشورها بر پروتکل‌های ایمنی، موفقیت‌ها و تاثیرقابل توجه بر شفافیت و کاهش فساد داشته است.

• از بلاک چین تا مِگاایکس‌ری

  

  دنیای اقتصاد: همسایگی ایران با افغانستان، کشوری که مطابق آمارهای سازمان ملل متحد به تنهایی ۸۰ درصد مواد مخدر جهان را در سال ۲۰۲۲ تولید کرده است و نیز حدود ۹ هزار کیلومتر مرز، گمرک ایران را با چالش‌های بزرگی در زمینه بازرسی و رصد محموله‌های کانتینری مواجه کرده است. موضوع دیگر فهرست ۲ هزار و ۵۰۰ قلم کالایی ممنوعه برای ورود به کشور است که تفکیک آن از کالاهای تجاری مجاز می‌تواند باعث تشکیل صف طویلی از کامیون‌ها در مبادی مرزی ایران شود. به گفته روح الله لطیفی سخنگوی سابق گمرک از اوائل دهه ۱۳۹۰ استفاده گسترده از دستگاه‌های ایکس ری کامیون برای غلبه بر این چالش‌ها در دستور کار قرار گرفت. اما استفاده از این راهکار نیز خود با چالش‌هایی مواجه بود که دست و پنجه نرم کردن با آن روایتی خواندنی و برگی از تاریخ گمرکات ایران است.

• حساسیت امنیتی ایکس ری‌های وارداتی را درک نمی‌کردند

  

  طراحی سامانه‌های ایکس ری کامیونی و برون سپاری ساخت آن به دیگر شرکت‌ها سیاستی است که شرکت صاپا با موفقیت آن را به انجام رسانده. شرکتی دانش بنیان که با اتکا به توانمندی متخصصان داخلی خود هم نیاز کشور را برطرف کرده و هم توانسته است شمار زیادی از شرکت‌ها و کارگاه‌های خصوصی را درگیر فرآیند ساخت کند. صاپا به عنوان عضوی تاثیرگذار در زنجیره تولید سامانه‌های ایکس ری کامیونی بر اجرای دقیق استانداردهای ساخت نظارت می‌کند و با در نظر گرفتن حساسیت‌های امنیتی در برنامه‌نویسی نرم‌افزار دستگاه‌ها توانسته ‌است یکی از خلاء‌های مهم امنیتی در مبادی ورودی کشور را برطرف کند.

• پروتکل‌های ایمنی در اسکن اشعه ایکس

  درک پروتکل‌های ایمنی اجرا شده در هنگام استفاده از دستگاه‌های اشعه ایکس برای بازرسی گمرکی اهمیت بالایی دارد. اسکن اشعه ایکس شامل استفاده از پرتوهای یونیزان برای ایجاد تصاویر دقیق از محتویات کانتینرها، وسایل نقلیه یا چمدان‌های حمل و نقل است. برای اطمینان از ایمنی پرسنل و اقلام بازرسی شده، اقدامات ایمنی سختگیرانه ضروری است. کشورهایی که از فناوری اشعه ایکس در رویه‌های گمرکی استفاده می‌کنند، از استانداردها و دستورالعمل‌های بین‌المللی سازمان‌هایی مانند آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ‌(IAEA) و سازمان بهداشت جهانی (WHO) ، پیروی می‌کنند. این دستورالعمل‌ها بر محدودیت‌های دوز، تضمین کیفیت و نظارت مستمر برای کاهش خطرات بالقوه سلامت مرتبط با قرار گرفتن در معرض پرتوهای یونیزان تمرکز دارند. برنامه‌های آموزشی منظم برای افسران گمرک نیز برای اطمینان از درک و پایبندی آنها به پروتکل‌های ایمنی بسیار مهم است و در نتیجه خطرات موجود را به حداقل می‌رساند.

• راه دشوار دانش بنیان‌ها

  شرکت بهیار صنعت سپاهان از سال ۱۳۷۸ فعالیت خود را در زمینه تولیدات تجهیزات پزشکی آغاز کرد. از حدود سال ۹۱ ابر پروژه ساخت یکی از پیشرفته ترین دستگاه‌های پزشکی یعنی دستگاه شتاب‌دهنده خطی (رادیوتراپی) که در درمان سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرد، مطرح شد اما شتابدهنده‌ها در ساخت دستگاه دیگری هم کاربری داشتند. دستگاه‌های ایکس ری کامیونی که در شرکت پرتوسازان سلامت سپاهان از شرکت‌‌های زیر مجموعه بهیار صنعت تولید شد. سجادهمتی مدیر اجرایی شرکت می‌گوید، پرتوسازان از سال ۱۳۹۷ نخستین قراردادش را برای تولید تجهیزات گمرکی امضا کرده ‌است. از آن زمان تاکنون پرتوسازان در ردیف مهم‌ترین شرکت‌های دانش بنیان در طراحی و تولید دستگاه‌های ایکس ری کامیونی قرار گرفته است.

• تاریخ مختصر گمرکات در ایران