براساس مدل کملز بررسی شد
چک‌آپ شش ماهه سلامت هفت بانک
در پژوهش حاضر، بانک‌های فعال در بازار سرمایه بر اساس سیستم رتبه‌بندی CAMELS و با استفاده از روش تصمیم‌گیری چند معیاره مجموع ساده موزون (SAW) مورد ارزیابی و رتبه‌بندی قرار گرفتند. از بین بانک‌های فعال در بازار سرمایه، بانک‌های ملت، پاسارگاد، تجارت، صادرات، کارآفرین، اقتصادنوین و پست بانک، شرایط کافی را به منظور تحلیل حاضر دارا بوده و در صورت‌های مالی ۶ماهه ۱۴۰۱، تسهیلات و سپردهها را به تفکیک روی سامانه کدال افشا کرده‌اند. بانک‌های پارسیان، ایران زمین، سامان و گردشگری نیز به دلیل عدم‌افشای اطلاعات به تفکیک و با جزئیات، از مطالعه حاضر حذف شدند. پس از تجمیع امتیازات و رتبه‌بندی بر اساس معیارها، بانک‌های پاسارگاد، کارآفرین و ملت به ترتیب رتبه‌های اول تا سوم را به خود اختصاص دادند.
شاخص کملز(CAMELS)
کمیته بازل مرکب از تعدادی از نمایندگان ارشد بانک‌های مرکزی ۱۰ کشور بزرگ اقتصادی موسوم به G۱۰ در سال ۱۹۷۴ به دنبال ورشکستگی چند بانک بزرگ بین‌المللی تشکیل شد. در سال ۱۹۹۸ تحت عنوان بازل ۱ مقررات و توصیه‌هایی برای سیستم بانکی با تمرکز بر حد کفایت سرمایه ۸درصدی منتشر شد. کمیته بازل در سال ۲۰۰۴ با هدف ارتقای سلامت عملکرد بانک‌ها، با انتشار بیانیه بازل۲ استاندارد‌گذاری بر مبنای سه عامل سرمایه، نظارت و شفافیت عملکرد را در دستور کار قرار داد. در سال ۲۰۰۸ و در پی بحران مالی جهانی و جهت جلوگیری از شروع بحران‌های مشابه، بیانیه بازل ۳ را ارائه کرد که از مهم‌ترین نکات برجسته این بیانیه وضع قوانین سخت گیرانه برای سرمایه‌گذاری پر ریسک و همچنین محاسبه وجه نقد در معرض خطر و کیفیت تسهیلات اعطایی بانک‌ها بود.
یکی از روش‌های مرسوم برای ارزیابی سلامت و نظارت بر بانک‌ها شاخص کملز است که به عنوان یک ابزار سودمند جهت رتبه‌بندی بانک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. زیرمجموعه‌های این شاخص که از صورت‌های مالی بانک‌ها استخراج می‌شود می‌تواند نقاط آسیب‌پذیر سیستم بانکی را به خوبی شناسایی کند. سیستم رتبه‌بندی کملز برای اولین بار در سال ۱۹۷۹ توسط شورای نظارت بر موسسات مالی فدرال در ایالات متحده آمریکا به تصویب رسید. واژه کملز (CAMELS) برگرفته از حروف کلمات: کفایت سرمایه (Capital Adequacy)، کیفیت داریی‌ها (Asset Quality)، توانایی مدیریت (Management Capability)، سودآوری (Earnings)، نقدینگی (Liquidity) و حساسیت به ریسک بازار (Sensivity to Market Risks) است. در ذیل به تشریح هر یک از معیارها می‌پردازیم:
• کفایت سرمایه
این نسبت نشان می‌دهد که انعطاف‌پذیری بانک در برابر بحران‌های احتمالی به چه میزان است. با توجه به آن می‌توان متوجه شد که داراییهای بانک تا چه حد در سبد مناسبی سرمایه‌گذاری شده و از لحاظ ریسک و به کارگیری سرمایه در داراییهای مختلف از وضعیت مناسبی برخوردار است.
• کیفیت دارایی‌ها
از مهم‌ترین داراییهای بانک‌ها میزان تسهیلات اعطایی آنهاست. چرخه وام‌دهی نشان‌دهنده استفاده کارآ از سپرده‌های دریافتی است و با بررسی آن می‌توان به این نتیجه رسید که بانک‌ها چقدر در زمینه عملیات بانکی خود موفقیت کسب کرده‌اند. برای سنجش کیفیت دارایی‌ها در مطالعه حاضر، میزان نسبت تسهیلات به کل دارایی‌ها و میزان نسبت تسهیلات غیرجاری (NPL) به کل تسهیلات مورد ارزیابی قرار گرفت.
*نسبت تسهیلات به کل دارایی‌ها یکی از شاخص‌های ریسک اعتباری است و میزان استفاده بهینه از منابع موجود و در اختیار را نشان می‌دهد که از حاصل تقسیم جمع تسهیلات اعطایی در بخش دولتی و غیردولتی به جمع کل دارایی‌ها به دست می‌آید.
*همچنین نسبت تسهیلات غیرجاری به کل تسهیلات نیز میزان عدم‌موفقیت بانک در وصول تسهیلات اعطایی را نمایش می‌دهد و جهت اعتبارسنجی مشتریان کاربرد دارد.
• توانایی مدیریت
توانایی مدیریت با بررسی نسبت‌هایی چون کارآیی کارکنان، سرانه هزینه کارکنان، سرانه جذب سپرده توسط کارکنان و سرانه جذب سپرده توسط شعب سنجیده می‌شود.
• نسبت کارآیی کارکنان از حاصل تقسیم خالص درآمد تسهیلات به تعداد کارکنان محاسبه شد. این نسبت نشان می‌دهد که هر یک از کارکنان، به طور متوسط چه مقدار درآمد برای بانک ایجاد کرده‌اند.
• نسبت سرانه هزینه کارکنان از تقسیم هزینه‌های کارکنان بر تعداد آنها به دست می‌آید که هر کارمند به طور متوسط چه هزینه‌ای را برای بانک در بر داشته است.
• نسبت سرانه جذب سپرده کارکنان نشان می‌دهد که به ازای هر یک از کارکنان چه میزان سپرده جذب شده است.
• نسبت سرانه جذب سپرده شعب نیز نشان می‌دهد که به طور متوسط هر شعبه بانک چه میزان سپرده جذب کرده است.
• سودآوری
کسب سود از مهم‌ترین اهداف هر بانک به عنوان یک واحد اقتصادی است. میزان سودآوری نشان‌دهنده توانایی مدیریت جهت استفاده از منابع موجود است.
• نسبت درآمد تسهیلات به هزینه سود سپرده از اصلی‌ترین عوامل بررسی سودآور یا زیان‌ده بودن بانک‌هاست. این نسبت به نوعی نشان‌دهنده خالص عملیات بانکی است که از محل جذب سپرده و اعطای تسهیلات به چه میزان سود دست یافته است.
• نسبت درآمد کارمزد به تسهیلات اعطایی میزان موفقیت بانک در سودآوری از محل فعالیت‌های کارمزدی را نشان می‌دهد.
• نسبت سود خالص به کل دارایی‌ها میزان سود خالص به دست آمده از هر واحد دارایی را نشان می‌دهد.
• نقدینگی
نقدینگی از حساس‌ترین ابعادی است که بر سلامت و ثبات بانک‌ها تاثیر بسزایی دارد و توانایی بانک‌ها در پاسخ به نیازهای نقدی کوتاه‌مدت را نشان می‌دهد.
• نسبت وجه نقد به سپرده کوتاه‌مدت: با توجه به ماندگاری کمتر سپرده‌های کوتاه‌مدت، این نسبت میزان ریسک نقدینگی و توان بانک در بازپرداخت سپرده‌های کوتاه‌مدت را نشان می‌دهد.
• نسبت تسهیلات به کل سپردهها نشان می‌دهد که از کل سپرده‌های دریافتی چه میزان تسهیلات ارائه شده است. لازم به ذکر است که بخشی از سپرده‌های دریافتی در قالب سپرده قانونی نزد بانک مرکزی نگهداری می‌شود. در آبان سال‌جاری نسبت تسهیلات به سپردهها بعد از کسر سپرده قانونی ۷/ ۸۱درصد بوده است.
• حساسیت به ریسک بازار
با توجه به سرمایه‌گذاری‌های بانک و نوسانات بازار، میزان سرمایه بانک تحت‌تاثیر قرار خواهد گرفت. از این رو میزان سرمایه‌ای که درگیر نوسانات است برای بانک حائز اهمیت است.
• ارزش در معرض خطر سهام به سرمایه بانک: ریسک زیان احتمالی ناشی از تغییرات قیمت سهام پرتفوی سرمایه‌گذاری بانک را نشان می‌دهد.
• نسبت وضعیت باز ارزی به سرمایه بانک: ریسک زیان احتمالی ناشی از تغییرات نرخ ارز را نشان می‌دهد.
به منظور رتبه‌بندی بانک‌ها در پژوهش حاضر از روش تصمیم‌گیری چندمعیاره مجموع ساده موزون (SAW) استفاده شد. وزن هریک از شاخص‌ها بر اساس پژوهش‌های قبلی و همچنین با استناد به نظر خبرگان صنعت بانکداری به شرح ذیل تعیین شد که کفایت سرمایه ۲۰درصد، کیفیت دارایی‌ها ۲۰درصد، توانایی مدیریت ۲۵درصد، سودآوری ۱۵درصد، نقدینگی ۱۰درصد و حساسیت به ریسک بازار ۱۰درصد را به خود اختصاص دادند. با توجه به این موضوع بانک پاسارگاد در رتبه اول، کارآفرین در رتبه دوم و بانک ملت در رتبه سوم قرار می‌گیرد.
در خصوص رتبه‌بندی فوق نکات زیر قابل ذکر است:
نسبت کفایت سرمایه از صورت‌های مالی حسابرسی شده ۱۴۰۰ شرکت‌ها اتخاذ شده است. در این خصوص نسبت کفایت سرمایه ۸۶/ ۱۰درصدی بانک پاسارگاد به عنوان بیشترین و نسبت کفایت سرمایه بانک صادرات با ۲۳/ ۱درصد کمترین میزان در صنعت بانکداری بوده است. در این مورد نظارت و کنترل بیشتر بانک مرکزی، جهت رعایت کفایت سرمایه طبق ماده ۶ دستورالعمل محاسبه سرمایه نظارتی وکفایت سرمایه موسسات اعتباری مصوب شورای پول و اعتبار مورخ ۲۳/ ۳/ ۱۳۹۶ که باید حداقل ۸درصد باشد؛مورد انتظار است.
یکی از دلایل ضعف شاخص‌های سرانه مرتبط با کارکنان و تعداد شعب در بانک‌های دولتی، الزامات و سیاست‌های دولت مبنی بر حمایت از مناطق کمتر برخوردار در طول سال‌های متوالی، تاسیس شعب متعدد و نگهداری نیروی انسانی مازاد بدون توجیه اقتصادی بوده است. بر مبنای صورت‌های مالی شرکت‌های مذکور، نسبت تسهیلات غیرجاری به مجموع تسهیلات اعطایی از سال ۱۳۹۹ تا ۶ماهه ۱۴۰۱ به طور میانگین روند نزولی داشته است. در این میان بانک صادرات با ۲۰درصد بیشترین و پست بانک با ۴۴/ ۳درصد کمترین‌درصد NPL را به خود تخصیص داده‌اند.
بر مبنای صورت‌های مالی ۶ماهه ۱۴۰۱ بانک تجارت از نظر نسبت تسهیلات اعطایی به کل دارایی‌ها با ۶/ ۵۹درصد، کمترین و بانک اقتصادنوین با ۵/ ۸۶درصد بیشترین میزان را به خود اختصاص داده‌اند. نسبت سود تسهیلات به هزینه سپرده یکی از مهم‌ترین معیارهای سنجش عملکرد بانکی است که به نوعی اسپرد عملیاتی بانک را از محل اعطای تسهیلات و جذب سپرده نشان می‌دهد. در این مورد پست بانک و ملت بیشترین نسبت را دارا بوده‌اند.
