آیا گذار جهانی از بازار زغالسنگ امکان‌پذیر است؟
زغالسنگ؛ زیانبار اما ضروری
تولیدکنندگان زغالسنگ به‌‌‌دنبال تامین مالی
سال میلادی جاری بسته به اینکه افراد در چه بازاری فعالیت دارند می‌‌‌تواند بهترین یا بدترین سال در دهه اخیر باشد. بازار زغالسنگ جزو بازارهایی است که در سال ۲۰۲۲ روزهای روشنی را سپری می‌کند. زغالسنگ بین سوخت‌‌‌های فسیلی بیشترین میزان انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای را دارد، به همین دلیل در سال‌های اخیر، اکثر کشورهای توسعه‌یافته برنامه‌‌‌ریزی برای حذف استفاده از این سوخت کثیف را در دستور کار خود قرار دادند؛ در نتیجه تقاضا برای زغالسنگ حرارتی روند کاهشی را در پیش گرفت. حال با رخداد بحران انرژی در دنیا، ورق برگشته است. در حالی که اروپایی‌‌‌ها در تلاش هستند تا گاز روسیه را با زغالسنگ جایگزین کنند، معدنچیان نیز سودهای کلان به‌دست می‌‌‌آورند. به‌‌‌طور معمول زمانی‌‌‌که ارزش کالایی بالا می‌رود، شرکت نیز کسب‌وکار خود را توسعه می‌دهد؛ اما این اتفاق تاکنون برای این سوخت کثیف رخ نداده است. به گزارش رویترز، در حالی که بسیاری از شرکت‌های معدنی درخواست وام برای توسعه بنگاه خود دارند، بانک‌ها از دادن وام به این واحد‌‌‌ها امتناع میکنند. به گفته بسیاری از سرمایه‌گذاران و مدیران اجرایی، بانک‌ها به‌‌‌دلیل حمایت از سیاست‌‌‌های زیست‌محیطی به این شرکت‌ها وام نمی‌‌‌دهند.
جرهارد زیم، رئیس مالی معدن زغالسنگ کورنادو گلوبال ریسورس میگوید، اگر صاحب تجارتی هستید که موسسه مالی در زیرمجموعه خود دارد می‌توانید معدن زغالسنگ خود را توسعه دهید؛ اما اگر به‌‌‌دنبال تاسیس معدن جدید بدون منابع مالی هستید بهتر است آن را فراموش کنید.
اما تقاضا برای سوخت‌‌‌های فسیلی در ماه‌‌‌های اخیر بسیار رشد کرده است، به‌‌‌صورتی که بعضی معدنچیان زغالسنگ کک را که مورد استفاده فولاد‌سازان است به واحد‌‌‌های تولید برق می‌‌‌فروشند، در حالی که در این واحد‌‌‌ها از زغالسنگ حرارتی استفاده می‌شود. بهای زغالسنگ حرارتی نیوکاسل در ابتدای سال ۲۰۲۲ حدود ۵۰دلار به‌ازای هر تن بود؛ اما پس از حمله نظامی روسیه به اوکراین به کانال ۴۰۰دلاری به‌ازای هرتن نیز رسید؛ چراکه کشورها به‌‌‌دنبال جایگزینی گاز روسیه بودند. درحال حاضر تقاضا برای این سوخت کثیف بسیار بالا و زمان مناسبی برای تامین مالی معادن آن است؛ اما بانک‌ها به‌‌‌دلیل فشاری که از سوی سهامداران به آنها وارد می‌شود، به‌سختی به این شرکت‌ها وام می‌دهند؛ چراکه سهامداران این بانک‌ها و موسسات مالی می‌‌‌خواهند نشان دهند که طرفدار محیط‌زیست هستند. مدیران شرکت‌های استخراج زغالسنگ نیز می‌‌‌گویند برای بهره‌برداری از فرصت پیش‌آمده باید به‌‌‌دنبال منابع جایگزین باشند. این منابع می‌‌‌تواند بازارهای عمومی، شرکت‌های سهامی خصوصی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا مواردی مشابه باشد.
چین؛ پیشرو در افزایش تولید
باوجود فشارهای واردشده به شرکت‌های تولیدکننده زغالسنگ برای توسعه، به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی می‌شود تولید زغالسنگ با افزایش ۱۰درصدی به ۱۱۶میلیارد تن تا پایان سال‌جاری برسد. بیشتر این افزایش در تولید مربوط به چین است. برآوردها حاکی از آن است که تولید تا پایان ۲۰۲۲ به میزان سال ۲۰۱۵ برسد؛ سالی که به سال رکوردشکنی تولید زغال در دهه اخیر مشهور است.
البته تحلیلگران معتقدند، به دلیل اینکه چین بیشتر زغالسنگ تولید خود را مصرف می‌کند، بنابراین افزایش تولید نمی‌‌‌تواند تاثیر محسوسی بر مبادلات تجاری این حامل انرژی در دنیا داشته باشد. از آنجا که تامین مالی معادن زغالسنگ از طریق بانک‌های غربی نیز بسیار مشکل شده است، بنابراین معدنچیان خارج از چین هدف بازگرداندن تعادل به این بازار را دارند. گروه‌‌‌های فعال محیط‌زیست ادعا میکنند که ۹۶بانک در کشورهای غربی ارائه تسهیلات مالی خود به شرکت‌های مالک معادن زغالسنگ را محدود کرده‌‌‌اند.
گذار از کثیف‌‌‌ترین حامل انرژی
باوجود اینکه مصرف زغالسنگ، آلودگی هوا و افزایش دمای کره‌زمین را تشدید می‌کند، نمی‌‌‌توان به‌راحتی از این سوخت کثیف گذار کرد. درست است که برنامه‌‌‌‌ریزی‌هایی برای به صفر رساندن مصرف زغالسنگ تا سال ۲۰۳۰ در کشورهای توسعه‌یافته وجود دارد؛ اما آمارها نشان می‌دهد که این گذار به‌راحتی صورت نمی‌گیرد؛ چراکه علاوه بر هزینه‌‌‌بر بودن فرآیند تبدیل انرژی پاک، مساله بحران انرژی نیز وجود دارد. در واقع جایگزینی زغالسنگ با سایر سوخت‌‌‌های فسیلی موجب شده است تا حذف آن بسیار مشکل‌‌‌تر از قبل شود.
طبق تازه‌‌‌ترین برآورد آژانس بین‌المللی انرژی، در جهان سالانه سرمایه‌گذاری ۳۸۰میلیارد دلاری مورد نیاز است تا مصرف زغالسنگ به صفر برسد. این مبلغ حدود ۲۰درصد از کل هزینه‌‌‌هایی را که آژانس بین‌المللی انرژی برای برنامه کاهش آلودگی جهانی برآورد کرده است، شامل می‌شود. این محاسبات با این پیش‌‌‌فرض انجام شده که تمام دولت‌‌‌های سراسر جهان تعهدات آب‌وهوایی خود را به طور کامل انجام دهند. در نگاه اول به‌‌‌نظر می‌رسد این مبلغ، رقم بسیار بزرگی است؛ اما پیتر زینیوسکی، تحلیلگر انرژی میگوید، ۳۲۰میلیارد دلار رقم بالایی نیست، حتی کمتر از کل تولید ناخالص داخلی استرالیاست و تنها ۴/ ۰درصد از کل GDP دنیا را شامل می‌شود.
کارشناسان می‌‌‌گویند برای تحقق این هدف تا سال ۲۰۳۰ باید ۷۰درصد از سرمایه‌گذاری جهانی برای گذار از زغالسنگ در بخش تولید برق مصرف شود؛ چراکه باید مصرف زغالسنگ در فرآیند تولید برق را با منابعی که آلایندگی کمتری دارند، همچون انرژی بادی و خورشیدی جایگزین کرد و این روند هزینه‌‌‌برترین بخش این برنامه است. براساس آمارها زغالسنگ، هم بزرگ‌ترین منبع تولید برق است و هم بزرگ‌ترین تولیدکننده دی‌‌‌اکسیدکربن در سال ۲۰۲۱ به شمار می‌رود. براساس این گزارش، بیشتر این سرمایه‌گذاری باید در کشورهای در حال توسعه انجام شود؛ چراکه بیشتر آلودگی ناشی از سوخت زغالسنگ و انتشار دی‌‌‌اکسیدکربن از طریق کارکرد صنایع در این کشورهاست. هفته گذشته، جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا و جوکو ویدو رئیس‌جمهور اندونزی اعلام کردند که بسته‌‌‌ای ۲۰میلیارد دلاری را برای کمک به استقلال صنایع کشورهای درحال توسعه زغالسنگ و گرایش به صنایع تجدید‌پذیر در نظر گرفته‌‌‌اند.
پیش‌تر ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا حدود ۵/ ۸میلیارد دلار در قالب وام برای گذار از استفاده زغالسنگ در صنعت به آفریقای‌جنوبی کمک کردند. رهایی از این سوخت کثیف برای دستیابی به معاهده پاریس ضروری است. هدف این معاهده افزایش دمای کره زمین تنها به اندازه ۵/ ۱درجه سلسیوس در سال است.
تحلیلگران معتقدند، گذار از زغالسنگ از لحاظ هزینه‌‌‌های مالی امکان‌پذیر است و اگر مصرف زغالسنگ را همچون گذشته مدیریت کنیم دمای زمین بسیار بیشتر از ۵/ ۱درجه سیلسوس افزایش خواهد یافت و هزینه‌‌‌های بیشتری برای دنیا خواهد داشت.
