تجربه‌های جهانی، دریاچه ارومیه را نجات می‌دهند؟!
گروه گردشگری- عاطفه نبوی: کنگره بین‌المللی نجات دریاچه ارومیه از 27 تا ۳۰ بهمن ۱۳۹۲ با همکاری سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در ارومیه برگزار می‌شود. به گفته برگزارکنندگان این کنگره کارشناسان خارجی از آلمان، آمریکا، بلژیک و ترکیه در این کنگره شرکت خواهند کرد و این در حالی است که ۳۰ نماینده پیشین و فعلی مجلس آلمان نیز آمادگی خود را برای همکاری در نجات این دریاچه اعلام کرده‌اند.
به گزارش «دنیای اقتصاد»، پیش از این نیز در اول آذر سال جاری (۲۲ نوامبر) شهر برلین میزبان نخستین همایش بین‌المللی نجات دریاچه ارومیه بود که مقام‌های ایرانی نیز در آن شرکت داشتند. با توجه به حضور گروه وسیعی از متخصصان ایرانی و خارجی در این همایش که تجربه کار بر روی وضعیت‌های مشابهی را درباره دریاچه «آرال»، دریاچه «سالت لیک سیتی» در ایالت یوتای آمریکا و دریاچه چاد در آفریقا داشتند، راهکارهای موثری در همایش مذکور ارائه شد و به گفته پروفسور لوتس متس، کارشناس آلمانی در حوزه محیط زیست، سعی شد که در آن کنفرانس یک برنامه کلان و همه‌جانبه برای نجات دریاچه، به صورت منطقه‌ای و بین‌المللی ارائه شود.
به‌رغم امیدهای بسیاری که به عملی شدن این برنامه‌ها در وضعیت بحرانی موجود بسته شده بود، طرح‌ها راه به جایی نبردند و درواقع هیچ اقدامی صورت نگرفت. این در حالی بود که روحانی سومین نشست دولت خود را به دریاچه ارومیه اختصاص داد و کارگروه نجات دریاچه ارومیه را تشکیل داده بود و وزیر نیرو، رئیس سازمان محیط‌زیست و دیگر ارگان‌ها را با مساله دریاچه درگیر کرد. در ادامه این روند روحانی در ۱۷ دی ۱۳۹۲ در «اولین همایش استانداران دولت تدبیر و امید» تاکید کرد: اگر ما نتوانیم دریاچه ارومیه را نجات دهیم، شما بدانید که میلیون‌ها انسان در ایران باید خانه و زندگی‌شان را ترک کنند. تنها بحث آذربایجان غربی نیست، آنجا یک توفان، تمام نمک را پخش و زندگی مردم را مستأصل می‌کند و تمام کشاورزی اطراف استان را از بین خواهد برد. حال بعد از گذشت حدود ۴ ماه از همایش برلین و در آستانه کنگره ارومیه دکتر علی‌اصغر ثیاب قدسی دبیر اجرایی کنگره بین‌المللی نجات دریاچه ارومیه در گفت و گو با «ایسنا» تاکید می‌کند: این کنفرانس که تمامی استادان و متخصصان مجرب و کارآزموده در آن حضور دارند، آخرین راه نجات دریاچه ارومیه است و اگر خروجی آن عملیاتی نشود، به شخصه از نجات این دریاچه قطع امید خواهم کرد.
استفاده از تجربه «آرال» و
«سالت لیک» راهگشا است
بحران دریاچه ارومیه و آنچه در حال وقوع است، فارغ از دلایل شوره‌زار شدن این دریاچه (که پیش از این در همین صفحه به تفصیل آن پرداخته شد)، اتفاق جدید و منحصربه‌فردی نیست و برای عبور از این بحران یا حداقل کنترل آن می‌توان از تجربه‌های کارشناسان در دریاچه آرال یا دریاچه سالت‌لیک در آمریکا و موارد مشابه این‌چنینی استفاده کرد؛ به شرط آنکه ضمانت اجرایی برای طرح‌های ارائه شده وجود داشته باشد.
پیش از این، آرال چهارمین دریاچه بزرگ جهان، واقع در آسیای مرکزی طی سال‌های اخیر روز به روز به شوری آن افزوده و کوچک‌تر شد. در سال ۱۹۸۷ با انحراف مسیر رودخانه‌های آمودریا و سیردریا به صحرای قره‌قوم به ۲ دریاچه‌ کوچک آرال شمالی و آرال جنوبی تقسیم شد. در سال ۲۰۰۴، با خشک شدن بخش‌های جدید به چهار دریاچه تبدیل شده و مساحت آن به ۲۵ درصد مساحت اصلی رسید و در سال ۲۰۰۷ در مجموع ۱۰ درصد مساحت اصلی دریاچه باقی ماند. در سال ۲۰۰۹ تصاویر ماهواره‌ای نشان داد که دریاچه‌ شرقی و دریاچه‌ جنوبی هم به‌کلی خشک و دریاچه‌ غربی نیز بسیار کوچک‌تر شده‌است. حداکثر عمق دریاچه‌ آرال نیز در سال ۲۰۰۸ حدود ۴۲ متر برآورد شد. تا قبل از جزم شدن عزم جدی داخلی و بین‌المللی برای جلوگیری از خشک شدن کامل آن، مبدل به بزرگ‌ترین فاجعه زیست‌محیطی در آسیای مرکزی و سرچشمه بادهای مسموم شده بود.
کار که به اینجا رسید، برخی از کشورهای آسیای مرکزی از جمله ترکمنستان و ازبکستان که مصرف‌کنندگان اصلی آب این دریاچه بودند، به این نتیجه رسیدند که قادر به حل مشکل آرال نیستند. نورسلطان نظربایف، رئیس جمهور قزاقستان پیشنهاد کرد که به مشکل آرال باید به عنوان مشکل جهانی نگریسته شود و حل مشکلات آن باید به عهده سازمان ملل متحد باشد. در ادامه سازمان ملل متحد برنامه نجات دریاچه آرال در ازبکستان را به اجرا گذاشت و برنامه‌های موازی و همه‌جانبه‌ای با به‌کار گرفتن کارشناسانی از سراسر دنیا برای کنترل خشکی دریاچه و بهبود رفاه مردم از طریق بهبود مراقبت‌های بهداشتی و توسعه زیرساخت‌ها در برنامه کار قرار گرفت. پنج آژانس سازمان ملل متحد در ازبکستان شامل برنامه عمران سازمان ملل متحد، یونسکو، سازمان جهانی بهداشت، صندوق جمعیت سازمان ملل متحد (UNFPA) و داوطلبان سازمان ملل (UNV) در اجرای این برنامه شرکت کردند.
به نقل از منابع خبری پروفسور متس درقیاس وضعیت دریاچه ارومیه و آرال می‌گوید: ما در منطقه دریاچه آرال را داریم که با مشکل خشک‌ شدن مواجه شده بود. در یوتای آمریکا دریاچه «سالت لیک سیتی» را داریم یا در چاد هم همچنین. در حل مشکلات این دریاچه‌ها، متخصصان آلمانی تجربیات خوبی جمع‌آوری کردند و می‌توانند به ایران هم کمک کنند. اگر اطلاعات داده شده مربوط به دریاچه‌های آرال و ارومیه در گوگل را مقایسه کنید، متوجه می‌شوید که آلمانی‌ها با سرنوشت دریاچه آرال آشنا هستند. اما درباره دریاچه ارومیه اطلاعات کمی به زبان آلمانی منتشر شده است. از سویی محققان آلمانی هم که با مسائل ایران سروکار دارند، دیگر به نسل قدیم تعلق دارند و کلا اطلاعات کمتری انتشار می‌یابد. دکتر بیژن کوشان، زمین‌شناس و کارشناس محیط زیست مقیم آلمان که اخیرا در آمریکا با تجربیات دانشمندان آن کشور آشنا شده، می‌گوید: در آمریکا سه دریاچه شرایطی شبیه دریاچه ارومیه دارند. این کارشناس خاطرنشان می‌کند: به‌ویژه سالت لیک در یوتا و دریاچه اونس در کالیفرنیا دارای شرایطی شبیه دریاچه ارومیه ما هستند. آب دریاچه اونس را به شهر لس‌آنجلس انتقال می‌دهند. جالب اینجا است که مردم لس‌آنجلس سالانه برای اینکه از این آب استفاده می‌کنند، مبلغی می‌پردازند. دولت نیز ۲ میلیارد دلار در آنجا سرمایه‌گذاری کرده تا بتواند از این آب استفاده کند و محیط زیست از بین نرود. چهار کارخانه نمک تاسیس کردند تا املاح را به صورت اقتصادی بهره‌برداری کنند. ما از این تجربه می‌توانیم در ایران هم استفاده کنیم تا منطقه رشد اقتصادی بکند و اشتغالزایی به وجود بیاید و دریاچه هم احیا شود.
بنابرآخرین اظهار نظر چیت‌چیان، وزیر نیرو، تاکنون درمجموع ۲۰ طرح برای نجات دریاچه ارومیه ارائه شده و مورد تصویب دولت قرار گرفته است که ‌۱۹ طرح ابتدا ارائه شد و بیستمین طرح نیز با موضوع احیای فازبندی شدن دریاچه ارومیه، با نظر موافق بیشتر متخصصان امر در دستورکار قرار گرفته است.
حال از میان این ۲۰ طرح و نتایجی که از این کنگره حاصل خواهد شد، مطمئنا، آغاز عملیاتی کردن یکی از این «هزار وعده خوبان...»، کورسوی امیدی در دل آذربایجانی‌ها و همچنین فعالان و دلسوزان محیط زیست روشن می‌کند و انگیزه‌های بیشتری برای ادامه این مسیر و توقف روند شوره‌زار شدن دریاچه ارومیه، ایجاد می‌کند.