مترجم: مهدی نیکوئی* دو عامل تقاضای گردشگری «گردشگر» و «مصرف گردشگری» است.
گردشگر به هر فردی اطلاق می‌شود که از کشوری (غیر از کشور محل سکونت خود) و به انگیزه‌ای به جز سکونت، در کشور مقصد بازدید می‌کند. مصرف گردشگری نیز عامل محوری سیستم گردشگری و اساس تحلیل‌های اثرات اقتصادی آن است. سازمان تجارت جهانی (WTO) و سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) تعریف زیر را برای مصرف گردشگری به کار می‌برند: «مخارجی که توسط گردشگران، حین سفر، قبل یا بعد از آن و هزینه‌هایی که مرتبط با آن سفر پرداخت می‌شوند و همچنین مواردی که سفر خارج از محیط معمول مصرف‌کننده صورت می‌گیرد». لازم است به این نکته توجه شود که بخشی از هزینه‌ها پیش از سفر (پاسپورت، واکسیناسیون، خرید هدیه) و برخی پس از آن صورت می‌گیرند (چاپ عکس) و تنها نباید به هزینه‌های که در حین سفر انجام می‌شوند، توجه کرد. دسته‌بندی‌هایی که در مصرف گردشگری لحاظ می‌شود (مانند محلی، داخلی، خارجی و ملی) مرتبط با انواع گردشگران است. مجموع مصارف گردشگری فراتر از خریدهایی است که گردشگران در سفر خود انجام می‌دهند. همچنین این مصارف را می‌توان شامل تمامی هزینه‌هایی دانست که خرج کالاها و همچنین خدماتی است که توسط سایر واحدهای نهادی به گردشگران ارائه شده‌اند. اگر پول یا منابع مالی به گردشگران داده شود تا در سفر خرج کنند، خریدهایی که با این منابع انجام می‌شود، نیز جزو مصرف گردشگری به حساب می‌آید. در کنار این هزینه‌های مادی باید هزینه‌های غیر مادی را نیز مدنظر قرار داد. هزینه‌های غیرمادی به خدمات و شرایطی گفته می‌شود که عموما در کنار هزینه‌های مادی وجود دارند. در شکل 1 عوامل مصرف گردشگر نشان داده شده است که می‌توان آنها را در چهار دسته کلی قرار داد:
۱. هزینه‌های مادی نهایی
۲. هزینه‌های غیرمادی نهایی
۳. هزینه‌های غیرمادی اجتماعی
۴. هزینه‌های کسب‌وکار
‌‌ شکل ۱: نحوه محاسبه تقاضای بازدیده‌کننده با در نظر گرفتن مخارج غیرنقدی
هر کدام از این دسته‌ها احتیاج به تشریح بیشتری دارند:
- هزینه‌های مادی نهایی پوشش‌دهنده همان مواردی هستند که آنها را با نام «مخارج گردشگر» می‌شناسیم و بخشی از تقاضای نهایی هستند.
- هزینه‌های غیرمادی نهایی شامل مبادلات غیر پولی است و مبادله خدمات (ترک مسکن برای اهداف تفریحی)، تولید برای مصرف نهایی خود (خانه‌های دوم با هزینه‌ خود یا به صورت رایگان) و درآمد غیرمادی (سفرهای پاداش داده شده به کارکنان).
- هزینه‌های غیرمادی اجتماعی شامل خدمات غیر بازاری می‌شوند که توسط سازمان‌های دولتی یا موسسات غیرانتفاعی به خانوارها ارائه می‌شود (NPISH).
- هزینه‌های کسب‌وکار دربرگیرنده هزینه‌های گردشگری می‌شود که به عنوان مصرف واسطه‌ای کسب‌وکار، سازمان‌های دولتی و NPISH شناخته می‌شوند. همان‌طور که به مصرف گردشگری توجه می‌شود، باید به مصرف تجمعی گردشگری نیز توجه کرد. در مورد گردشگری، خدمات تجمعی اشاره به فراهم‌سازی قوانین و مقررات در حوزه توریسم، ترویج گردشگری توسط بنگاه‌های عمومی، حفظ نظم و امنیت و نگهداری دارایی‌های عمومی دارد. تاکنون خدمات تجمعی را در زمره حساب اقماری گردشگری به عنوان مصرف نهایی بخش عمومی به حساب نیاورده‌اند؛ هر چند که این سرفصل پیش‌بینی شده است. یک دسته ویژه سرمایه ثابت ناخالص گردشگری است. این دسته را می‌توان به دلیل وجود زیرساخت اساسی در جذب گردشگر، حمل‌ونقل، اقامت، خطوط هوایی، امکانات عمومی و بسیاری از عوامل دیگر که تعیین‌کننده ماهیت و شدت جریان‌های گردشگری هستند، مهم دانست. به علاوه، در این مورد به جز سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان بخش دولتی نیز احساس می‌شود. به عنوان نکته آخر می‌توان به پیش‌بینی مخارج اشاره کرد که بسیار مهم و حساس است؛ به‌خصوص زمانی که یک نقطه سر به سر برای هر یک از دسته‌های هزینه‌های گردشگری مورد نیاز است. معمول‌ترین روش‌های پیش‌بینی مخارج به شرح زیر است:
۱. توجه به داده‌های موجود
۲. بررسی خانوارها
۳. بررسی گردشگران
• بررسی خاطرت سفر • بررسی بنگاه‌های اقامت • بررسی نقاط ورود و خروج گردشگران • بررسی میزان مسافرت‌های صورت گرفته از طریق وسایل نقلیه عمومی و خصوصی • بررسی میزان بازدید از مکان‌های گردشگری عمده
۴. تحقیقات گردشگری، از طریق مصاحبه یا پخش پرسش‌نامه بین گروه‌های انتخاب شده از گردشگران
۵. داده‌های بانک مرکزی
۶. مدل‌های مخارج
• مدل نرخ هزینه • مدل قیمت هزینه (یک مدل ترکیبی از بررسی خانوارها و تحقیقات گردشگری)
*nikoueimahdi@gmail.com