فرمول احیای اقتصادی بافت تاریخی

اگر چه سابقه مرمت و احیای بناها و بافت تاریخی به‌عنوان بخشی از میراث‌فرهنگی در ایران طولانی است؛ اما اقدامات انجام‌گرفته نتوانسته به خوبی در زدودن فرسودگی از این بناها راهگشا باشد و این عامل زمینه تخریب این آثار با ارزش را فراهم ساخته است. به این ترتیب است که گویا بافت‌های تاریخی در مکان و زمان خود منجمد شده و پس از انجمادی طولانی، دوره پوسیدگی خود را آغاز کرده است.  می‌توان دلیل اصلی دور ماندن بافت تاریخی از زندگی امروز را در ناسازگاری میان کالبد بافت شهری تاریخی و فعالیت‌های ارائه‌شده در آن یا فعالیت‌های اقتصادی موجود در آن دانست. احیای کالبدی صرف و برخورد تک‌جانبه با بناها باعث شده تا حتی بناهای مرمت‌شده نیز پس از مدتی کوتاه مجدد متحمل تخریب یا صدماتی از سوی ساکنان غیربومی یا بزهکار در بافت شوند.

در عین حال، براساس یک پژوهش که توسط ویدا عیسی‌خانی، محمدرضا بمانیان و هادی کشمیری درخصوص بافت تاریخی شیراز انجام شده، تغییر وضعیت بناهای باارزش در بافت تاریخی این شهر نیازمند اتخاذ روش‌هایی مناسب و متناسب با بافت تاریخی در مداخله است. به باور محققان، یکی از مهم‌ترین و بهترین روش‌هایی که خواهد توانست اقتصاد فرهنگی مناسب و موثر را به بافت تاریخی وارد کند، اقتصادی بر مبنای ایجاد کاربری مناسب در بافت تاریخی است که طبق آن، با ایجاد کاربری معاصر می‌توان به ورود مجدد سرمایه‌گذاری و پویایی در بافت تاریخی امیدوار بود. از سوی دیگر، وجود اقتصاد پویا و هماهنگ با نیازهای جامعه و کاربری‌های معاصر عاملی اساسی در جهت جلوگیری از تخلیه بافت توسط ساکنان بومی و پیامدهای اسفبار آن است.

پیامد خروج سرمایه‌ از بافت تاریخی

باتوجه به پیشرفت جامعه، تحولات اقتصادی در بافت تاریخی نیز به فضاهای جدید شهری نیازمندند که بافت‌های تاریخی غالبا از این فضاها برخوردار نیستند و نخواهد توانست پاسخگوی فعالیت‌های معاصر باشد. بنابراین این ویژگی باعث کاهش سرمایه‌گذاری در بافت تاریخی خواهد شد که در نتیجه تخلیه بافت از سکنه بومی را در پی خواهد داشت. در ادامه آن، خروج سرمایه از بافت تاریخی موجب فرسودگی اقتصادی خواهد شد. از این رو، به منظور درمان فرسودگی مکانی و بازگرداندن موقعیت‌های اقتصادی هر منطقه، برقراری امتیازهای رقابتی برای آن ضروری است. درواقع به باور کارشناسان، بحران اقتصادی ناشی از فقدان کاربری مناسب در بافت تاریخی، عاملی اساسی در فرسودگی بناهای باارزش است. این نکته نیز قابل‌تامل است که ناکامی در یافتن کاربری‌های جدید، ساختمان‌های حفاظت‌شده شهر را به حضوری موزه‌گونه در فضای آزاد محکوم می‌کند.

به همین خاطر است که یکی از مهم‌ترین عوامل ایجادکننده پویایی و سرزندگی در بافت تاریخی، ایجاد فعالیت‌های مختلف و جلوگیری از ایجاد کاربری‌های تک عملکردی در بناها است؛ چرا که ایجاد تنوع عملکردی در بافت تاریخی می‌تواند مراجعه هرچه بیشتر افراد به بافت را در پی داشته باشد. بناهای باارزش تاریخی کاربری‌هایی را می‌طلبد تا بتواند در کنار بازدهی اقتصادی مناسب و هماهنگ با نیازهای معاصر، افراد را ترغیب به مراجعه به بناها و بافت تاریخی کند و سکون و رکود حاکم بر بافت را از بین ببرد. به همین دلیل است که کارشناسان و محققان تاکید می‌کنند بهره‌برداری مفید از بناها، اغلب بهترین روش حفظ آن است. آنها در عین حال، یادآور می‌شوند که کاربری ایجادشده در بناهای تاریخی باید کاملا مطابق و متناسب با ارزش این بناها باشد و توجه به ارزش بناها و به کارگیری «فرهنگ اقتصادی» به جای «اقتصاد فرهنگی» در برخورد با بناهای با ارزش، صدمات جبران‌ناپذیری را برای این آثار و در نهایت بافت تاریخی به همراه خواهد داشت.