آسیب به طبیعت به اسم «اکوتوریسم»
در این میان، گردشگری به‌عنوان بزرگ‌ترین صنعت خدماتی در دنیا نقش موثری در بهبود یا تخریب منابع زیست‌محیطی داشته است. به‌همین جهت در چند دهه اخیر فعالان و دست‌اندرکاران این صنعت با ترویج رویکرد پایداری و معرفی برخی از انواع خاص گردشگری پایدار، همچون اکوتوریسم، سعی در تعدیل اثرات منفی گردشگری داشته‌اند. طی ۲ دهه گذشته، اکوتوریسم رشد بسیار قابل توجهی در جهان داشته است؛ به‌طوری‌که اکنون سهمی ۲۰درصدی از بازار بین‌المللی گردشگری دراختیار دارد و هرساله رشدی معادل ۱۰تا۳۰درصد را تجربه می‌کند. البته این به آن معنا نیست که اکوتوریسم چاره‌ای نهایی برای کنترل اثرات منفی زیست‌محیطی و اجتماعی گردشگری است؛ چراکه مناطق بسیاری در دنیا از اثرات زیانبار فعالیت‌های مدیریت نشده اکوتوریسم دچار خسارت شده‌اند. حال پرسش این است که شرایط اکوتوریسم و روند مدیریت فعالیت‌های آن در ایران به چه نحو است.
درسال‌های اخیر اکوتوریسم رشد قابل ملاحظه‌ای در ایران داشته است. با اندکی جست‌وجو در تارنماهای اینترنتی و شبکه‌های مجازی، به‌خصوص اینستاگرام، با تبلیغ انواع تورهای یک تا چند روزه اکوتوریستی مواجه می‌شویم. کوه‌پیمایی، جنگل‌پیمایی، کویرنوردی و طبیعت‌گردی (واژه‌ای که به نادرستی در بسیاری مواقع به‌عنوان معادل فارسی اکوتوریسم استفاده می‌شود) از جمله کلیدواژه‌هایی هستند که برای اشاعه و پربازدید شدن این نوع از تبلیغات گردشگری به‌کار برده می‌شوند. با بررسی برنامه و محتوای بسیاری از تورهایی که درقالب اکوتوریسم عرضه می‌شوند درمی‌یابیم که به‌صورت ماهوی با تعریف استاندارد اکوتوریسم و گردشگری پایدار درتضاد هستند و تنها جنبه مفرح بودن در آنها لحاظ شده است. مطابق تعریف ارائه شده از سوی جامعه بین‌المللی اکوتوریسم و سازمان جهانی گردشگری، اکوتوریسم فعالیتی است که در محیطزیست طبیعی روی می‌دهد، سعی در کنترل اثرات منفی اقتصادی، زیست‌محیطی و فرهنگی-اجتماعی گردشگری دارد، عنصر آموزش و یادگیری در آن نقشی اساسی دارد، در گروه‌های کوچک سازماندهی می‌شود، بخشی از عواید اقتصادی آن به جامعه بومی می‌رسد و صرف حفاظت و نگهداری از منابع طبیعی می‌شود.
حال اینکه در بسیاری از تورهای تبلیغ شده که متاسفانه بسیاری از آنها از سوی افرادی بدون صلاحیت و مجوز ترتیب داده می‌شود، گروهی از مردم و اغلب جوان‌ها برای ساعاتی یا چند روزی روانه یکی از مناطق طبیعی و بکر می‌شوند، به تفریح می‌پردازند و در انتها نیز بدون هیچ‌گونه دستاورد آموزشی و رساندن سودی به آن منطقه، به سفر خود خاتمه می‌دهند و درنهایت مدعی کسب یک تجربه اکوتوریسم هستند. شوربختانه در طول چند سال گذشته به تعداد و تنوع این نوع از فعالیت‌ها افزوده شده است که از جمله آنها می‌توان به تورهایی معروف به «جشن رنگ» اشاره کرد که در آن گروهی از گردشگران به منطقه‌ای اغلب دورافتاده در طبیعت سفر کرده و گلوله‌ها و توپ‌های حاوی پودر رنگ به سوی یکدیگر پرتاب می‌کنند؛ یا تورهای کویرنوردی و کویرپیمایی که در قالب گروه‌هایی بزرگ سازماندهی می‌شوند.
آنچه موجب تشدید اثرات منفی این‌گونه فعالیت‌های گردشگری می‌شود را می‌توان به سه عامل نسبت داد: کمبود اطلاع‌رسانی و آموزش گردشگران درباره اهمیت محیطزیست و راهکارهای حفاظت از آن؛ آگاهی و اشراف اندک اغلب راهنمایان تور و کسانی که مسوولیت برگزاری چنین سفرهایی را برعهده دارند نسبت به گونه‌های گیاهی و جانوری منطقه‌ای که قصد عرضه آن به گردشگران را دارند؛ ضعف مدیریت و نظارت بر فعالیت‌های اکوتوریسم و فقدان قانون روشن درخصوص استفاده گردشگری از منابع زیست‌محیطی و تعیین سهم آن از مشارکت درفعالیت‌های حفاظت از این منابع.
به‌عنوان یک راه حل می‌توان گفت در اغلب کشورها مناطقی به‌عنوان میزبان فعالیت‌های اکوتوریسم معرفی می‌شوند و در این مناطق مسیرهایی برای کنترل و متمرکز کردن فعالیت‌ها در دسترس عموم مردم و گردشگران قرار می‌گیرند. بسته به نوع و میزان استفاده از این مناطق در بازه‌های زمانی چندساله به‌منظور استراحت دادن به محیط زیست برای بازسازی و ارزیابی اثرات زیست‌محیطی توسط کارشناسان، دسترسی به منطقه برای چند ماه تا چندسال محدود یا قطع می‌شود؛ چراکه فعالیت‌هایی همچون راهپیمایی و دوچرخه‌سواری می‌تواند موجب فرسایش خاک، آسیب به پوشش گیاهی بومی، مختل کردن الگوی شکار جانوران وحشی و نیز ایجاد مشکلاتی در زمینه دفع زباله و فاضلاب شود. ساماندهی دفاتر عرضه‌کننده تورهای اکوتوریسم و راهنمایان گردشگری، محدود کردن اجازه برگزاری و هدایت تورها به افراد آموزش‌دیده و دارای صلاحیت و همچنین مشخص کردن مناطقی که از لحاظ شرایط زیست‌بوم و زیرساختی امکان پذیرایی از گردشگران را دارا هستند از جمله اقداماتی است که نیاز است مدیران سازمان حفاظت از محیطزیست و سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به آن توجه کنند. لازم به ذکر است که برای دخیل کردن جامعه بومی و محلی در فعالیت‌های اکوتوریسم و منافع اقتصادی آن، به‌عنوان یکی از عناصر اصلی تعریف اکوتوریسم، می‌توان با استخدام و آموزش ایشان و استفاده از دانش آنها نسبت به محیطزیست پیرامون خود، از آنها به‌عنوان راهنمای تور بهره برد.
ارسال نظر