«دنیای‌اقتصاد» نوسانات سفرهای خروجی ایرانیان در ۷ ماه نخست ۲۰۱۸ را بررسی می‌کند
ردپای ارز مسافرتی در انتخاب مقاصد خروجی
ترکیه که در سال‌های اخیر و با پایین ماندن کاذب قیمت ارز تا پیش از نوسانات اخیر، شاهد رشد قابل توجه ورود گردشگران ایرانی بود، در ماه‌های اخیر به‌طرز چشمگیری تعداد زیادی از مسافران ایرانی خود را از دست داده است. این موضوع درخصوص کشور گرجستان نیز که اخیرا به یکی از مقاصد عمده سفر خارجی ایرانیان تبدیل شده بود، به‌چشم می‌خورد. تحلیل‌های «دنیای اقتصاد» حاکی از آن است که ریزش در سفر ایرانیان به این دو مقصد عمده سفرهای تفریحی، همزمان با آغاز سیاست ارز مسافرتی شروع شد که به‌موجب آن برای سفر به‌کشورهای همسایه و مشترک‌المنافع به هر مسافر ۵۰۰ یورو و برای سفر به سایر کشورها به هر مسافر ۱۰۰۰ یورو تعلق می‌گرفت.
بررسی میزان سفر ایرانیان به صربستان، به‌عنوان یکی از کشورهایی که مسافران آن برای سفر خود ۱۰۰۰ یورو دریافت می‌کردند، نشان می‌دهد به‌عکس آنچه درخصوص ترکیه و گرجستان روی داده، تعداد سفرها به‌میزان قابل‌توجهی افزایش یافته است. به‌باور کارشناسان، این پدیده به‌دلیل ارزانی کاذب ارز مسافرتی نسبت به آنچه در بازارهای غیررسمی مبادله می‌شد، رخ داده و به‌منظور بهره‌گیری بیشتر از این یارانه، سفر به مقاصد ۱۰۰۰ یورویی با استقبال بیشتری مواجه شده و جامعه گردشگرانی که تا پیش از این سیاست انتخابشان کشورهای همسایه و اطراف بود، سفرهای دوردست ارزان‌قیمت را جایگزین کردند.
تحولات ارزی
با شروع سال ۹۷ و پس از بروز نوساناتی در بازار ارز، دولت در نیمه دوم فروردین‌ماه تصمیم گرفت کنترل این بازار را خود به‌دست بگیرد و طی سیاستی مناقشه‌برانگیز قیمت مبادله دلار را ۴ هزار و ۲۰۰ تومان اعلام و تاکید کرد مبادله این ارز با رقمی بالاتر به منزله قاچاق خواهد بود. پس از آن، در بخشنامه‌ای از طرف بانک مرکزی که به سیاست ارز مسافرتی شهرت یافت، اظهار کرد که نیازهای ارزی مسافران خروجی نیز با دلار ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی و در صورت ارائه مدارک سفر تامین خواهد شد؛ اما با شروطی ویژه بنا شد که این ارز تنها یک بار در سال و آن هم به میزان ۵۰۰ یورو برای سفر به کشورهای همسایه و مشترک‌المنافع و ۱۰۰۰ یورو برای سفر به سایر کشورها به هر مسافر تعلق بگیرد. اتخاذ این سیاست از طرف دولت، با انتقاد گسترده کارشناسان اقتصادی و طیف گسترده‌ای از فعالان گردشگری روبه‌رو شد.
آنها بر این باور بودند که دولت از یک طرف با قاچاق اعلام کردن تبادل ارز در بازار آزاد، دسترسی مسافران را به منابع ارزی، ولو به‌قیمت واقعی و گران‌تر، به‌شدت محدود کرده و از طرف دیگر با اتخاذ این سیاست و حیف و میل کردن منابع محدود ارزی کشور، در عمل یارانه سفر خارجی به گردشگران پرداخت می‌کند. ارزان‌تر بودن ارز مسافرتی نسبت به آنچه در بازارهای غیررسمی مبادله می‌شد و همچنین زمزمه‌های مستمر مبنی بر احتمال حذف آن موجب شده بود که سفر خارجی و بهره‌گیری از این رانت ارزی برای طیف گسترده‌ای از مسافران خروجی جذاب شود و کارشناسان نیز پیش‌بینی می‌کردند از آنجا که برای سفر به برخی مقاصد ۱۰۰۰ یورو تعلق می‌گرفت، سفر به این کشورها، که معمولا جزو نقاط کمتر دیده‌شده توسط جامعه گردشگران خروجی ایرانی بوده‌اند، بیشتر از سفر به کشورهای همسایه جذابیت داشته باشد. نهایتا بساط ارز مسافرتی در مردادماه امسال برچیده شد اما اکنون آمارهای ماهانه تعداد گردشگران خروجی از ایران به ۳ کشور ترکیه، گرجستان و صربستان صحت پیش‌بینی کارشناسان را کم‌وبیش تایید می‌کند و نشان می‌دهد که میان سیاست‌های ارزی دولتی طی سال‌های اخیر و انتخاب مقصد و تعداد سفرهای خروجی گردشگران ایرانی همبستگی قابل‌توجهی وجود دارد.
افت سفرها به ترکیه و گرجستان
با صرف‌نظر از عراق که عمده سفر ایرانیان به این کشور با انگیزه‌های زیارتی صورت می‌گیرد، ترکیه همواره در صدر پرطرفدارترین مقاصد سفر غیرزیارتی و توریستی ایرانیان بوده است. در سال ۲۰۱۷ تعداد سفر ایرانیان به این کشور رشد بی‌سابقه‌ای را تجربه کرد و با رکوردشکنی، به بیش از ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار سفر رسید. در آن مقطع زمانی کارشناسان اظهار می‌کردند علت این افزایش چشمگیر، بیش از هرچیز قیمت غیرواقعی ارز در ایران است که به‌موجب دخالت دولت در بازار، ارزهای خارجی با رقمی پایین‌تر از ارزش حقیقی خود مبادله می‌شوند.
این روند صعودی در ماه‌های ژانویه، فوریه و مارس سال ۲۰۱۸ نیز با شدت بیشتری ادامه یافت و در این سه ماه ایران در صدر مبادی برتر گردشگران ورودی به ترکیه قرار گرفت. اما ماه آوریل ۲۰۱۸ و پس از آن این روند در مسیری کاملا معکوس قرار گرفت و به‌ناگهان نام ایران از فهرست مبادی برتر گردشگران ورودی به ترکیه رخت بست. در حالی که در میزان سفر گردشگران ایرانی به ترکیه در سه ماه نخست سال جاری میلادی به‌ترتیب ۸/ ۵۱ درصد، ۲/ ۵۰ درصد و ۸/ ۴۷ درصد رشد به‌چشم می‌خورد، میزان رشد سفرها در ماه آوریل به منفی ۲/ ۰ درصد و در ماه مه به منفی ۴/ ۲۳ درصد رسید. بررسی تعداد سفرهای ایرانیان به ترکیه در سال ۲۰۱۷ و به‌تفکیک ماه‌ها نشان می‌دهد ژوئن و ژوئیه ماه‌هایی بودند که در آنها نسبت به مدت مشابه در سال ۲۰۱۶، بیشترین مقادیر رشد به‌ثبت رسیده بود و به‌دلیل آغاز تابستان، تعداد بسیار زیادی از سفرهای ایرانیان به ترکیه در این دو ماه صورت می‌گرفت.
اما آنچه در سال‌جاری و در این دو ماه رقم خورد، کاملا متضاد با سال ۲۰۱۷ بود و منفی‌ترین مقادیر رشد سفر ایرانیان به ترکیه در این دو ماه به‌میزان منفی ۳/ ۳۰ درصد و منفی ۱/ ۳۱ درصد به‌ثبت رسید. کارشناسان عامل اصلی این کاهش را همزمانی این بازه با اجرای سیاست ارز مسافرتی می‌دانند. به‌موجب این سیاست، ارز ارزان دولتی برای سفر به‌ترکیه تنها به‌میزان ۵۰۰ یورو پرداخت می‌شد؛ حال آنکه گردشگران ایرانی می‌توانستند برای سفر به مقاصدی دورتر و غیرعمده، ۱۰۰۰ یورو به‌قیمتی حدودا نصف قیمت بازارهای غیررسمی از دولت ارز دریافت کنند که این امر جذابیت سفر به‌ترکیه را به‌میزان قابل توجهی کاهش داد. نتیجه آنکه در این چهارماه مورد اشاره مجموعا ۵۷۸ هزار و ۹۳۴ نفر از ایران به همسایه شمال‌غربی کشور سفر کردند؛ در حالی که این رقم درخصوص مدت مشابه آن در سال ۲۰۱۷ به‌میزان ۷۶۵ هزار و ۹۳۴ نفر بوده است. شدت این کاهش با درنظر گرفتن این نکته نیز برجسته‌تر و قابل توجه‌تر می‌شود که در بازه زمانی مورد اشاره در سال ۲۰۱۸ ترکیه موفق شد بیش از ۲۱ میلیون و ۶۰۰هزار گردشگر خارجی جذب کند و تعداد سفرهای ورودی به این کشور نسبت به سال ۲۰۱۷ به‌میزان ۹۰/ ۲۴ درصد افزایش پیدا کرد.
رویه‌ای مشابه ترکیه، درخصوص سفر گردشگران ایرانی به گرجستان نیز به‌چشم می‌خورد. گرجستان که در چند سال اخیر با اجرای سیاست لغو روادید تبدیل به‌یکی از مقاصد جذاب سفر ایرانیان شده بود، با اجرای سیاست ارز مسافرتی در کشور مورد بی‌توجهی گردشگران ایرانی قرار گرفت و نتوانست روند پرشتاب جذب گردشگر از ایران را ادامه دهد؛ به‌طوری که در ماه‌های ژانویه، فوریه، مارس و آوریل و مه سال ۲۰۱۸، تعداد سفر ایرانیان به این کشور نسبت به مدت‌زمان مشابه در سال ۲۰۱۷ به‌ترتیب و با مقادیر چشمگیر ۱/ ۷۶ درصد، ۶/ ۱۱۷ درصد ۶/ ۴۰درصد، ۲/ ۷۹ درصد و ۱/ ۴۶ درصد، افزایش یافته بود؛ اما با شروع تابستان و فصل سفر که گردشگران خروجی برای سفر به گرجستان به ۵۰۰ یورو به‌نرخ دولتی دسترسی داشتند، میزان سفرها افت پیدا کرد و برای ماه‌های ژوئن و جولای رشد منفی ۳/ ۵ درصد و منفی ۵/ ۹ درصد به‌ثبت رسید.
شرایط متفاوت مقصد هزار یورویی
اما بررسی آمارهای ماهانه ورود گردشگر به صربستان، به‌عنوان یکی از کشورهایی که به مسافران آن ۱۰۰۰ یورو به‌نرخ دولتی تعلق می‌گرفت، نشان می‌دهد در ۷ ماه ابتدایی سال ۲۰۱۸، برخلاف مقاصدی چون ترکیه و گرجستان، تعداد سفر ایرانیان به صربستان با اجرای سیاست ارز مسافرتی روندی رو به‌افزایش را تجربه کرده است. به‌گونه‌ای که در ۴ ماه ابتدایی سال ۲۰۱۸ مجموعا ۴ هزار و ۴۶۰ مسافر از ایران به این کشور سفر کردند؛ اما این تعداد در ماه‌های مه، ژوئن و ژوئیه به ترتیب به ارقام هزار و ۵۹۷، ۲ هزار و ۴۹۹ و ۷ هزار و ۲۹۹ نفر رسید. اگرچه آمار ماهانه سفر ایرانیان به صربستان در ۷ماه نخست سال ۲۰۱۷ در دسترس نیست، اما با توجه به اینکه در آن بازه زمانی سیاست لغو روادید توریستی هنوز اجرایی نشده بود، به‌نظر می‌رسد که رقم چندانی نبوده است. بررسی میزان سفرهای خروجی ایرانیان همزمان با اجرای سیاست ارز مسافرتی به این ۳ کشور به‌عنوان نمونه و مقایسه آن با گذشته به‌روشنی نشان می‌دهد که چنین سیاستی در عین ناکارآمدی، موجب تنظیم تراز گردشگری کشور نشده و تا زمانی که بستری برای بهره‌گیری از رانت وجود داشته باشد، بازیگران اقتصادی به‌دنبال کسب آن خواهند بود؛ چه این بازیگران صاحبان کسب‌وکارها باشند، چه گردشگران و مردم عادی.
ارسال نظر