گزارش «دنیای اقتصاد» از مفهوم «بورس خانه‌های تاریخی» در ایران
نسخه‌ای برای خانه‌های تاریخی در تملک خصوصی
با این حال مدتی است که به‌صورت پی‌درپی اخباری از تخریب بناهای تاریخی در گوشه و کنار کشور شنیده می‌شود که به‌رغم تلاش فعالان میراث فرهنگی، نهایتا شنیده می‌شود که این ابنیه به‌طور کامل تخریب شده و جای آنها را ساختمان‌هایی نامانوس با هویت معماری منطقه و عموما با کاربری‌های تجاری همچون پاساژ می‌گیرد. از سوی دیگر، در ادامه این تخریب‌های دنباله‌دار، اخیرا شنیده‌ها حکایت از آن دارد که یکی از خانه‌ها در محدوده بافت تاریخی شهر جهانی یزد با بولدوزرها تخریب شده است؛ اتفاقی که نگرانی‌ها را درخصوص تخریب‌ها در این بافت تاریخی، با وجود ثبت جهانی آن در فهرست میراث جهانی یونسکو، تقویت می‌کند. با این حال چندی پیش و با اعلام خبر «شناسایی بناهای تاریخی تحت تملک بخش خصوصی» و «راه‌اندازی بورس خانه‌های تاریخی»، این امیدواری ایجاد شد که مدیریت و حفاظت از بناهای تاریخی کشور بیش از گذشته سامان یابد. این طرح‌ها که از جانب صندوق احیای بناهای تاریخی ابراز شده است، البته موافقان و مخالفانی نیز دارد.
موافقان این طرح اظهار می‌کنند که با توجه به کمبود بودجه قابل توجه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به‌عنوان متولی اصلی امر حفاظت از بناها و میراث تاریخی کشور و وظایف متعددی که بر عهده این نهاد گذاشته شده، دولت قدرت عمل کافی را برای احیا و نگهداری از بناهای تاریخی ندارد؛ بنابراین در بستر چنین طرحی، دولت می‌تواند با نظارت بر روند واگذاری این اماکن و در نظر گرفتن استانداردهایی مانع از رها، فرسوده یا تخریب شدن این خانه‌ها شود و از طریق احیا و سپردن آن به مردم و بخش خصوصی، موجب ایجاد فرصت استفاده اقتصادی از این اماکن شود. این امر بدون شک کمک قابل توجهی نیز به چرخه اقتصاد شهر یا روستای مربوطه نیز خواهد کرد.
اما از طرف دیگر و با اعلام تصمیم صندوق احیا برای پیگیری این طرح، موجی از نگرانی‌ها میان بخشی از فعالان میراث فرهنگی ایجاد شده است. این دسته معتقدند چنین تصمیمی ممکن است بیش از گذشته موجب تخریب اماکن تاریخی شود و با واگذاری کامل سرنوشت این بناها به بخش خصوصی، دیگر چیزی جلوی انبوه‌سازانی را که در پی تخریب این اماکن هستند، نخواهد گرفت. با این حال نهضت احیای خانه‌های تاریخی چندین سال است که در کشور شکل گرفته و سرمایه‌گذاران بسیاری با اجاره یا خرید چنین بناهایی ابتدا آنها را مرمت و احیا می‌کنند و سپس با تعریف کاربری جدیدی برای این اماکن در حوزه‌های گردشگری و فرهنگی، موفق شده‌اند که به عواید اقتصادی قابل توجهی دست یابند؛ این امر اما از جانب بسیاری از مالکان خصوصی چنین خانه‌هایی مغفول و بی‌توجه مانده و بعضا مشاهده می‌شود که ذهنیت مالکان برای کسب عواید اقتصادی تنها حول این تصمیم می‌گردد که بنای تحت تملک خود را یا بفروشند یا تخریب کنند و ساختمان‌هایی نوساز را جایگزین آن کنند.
وجود ۷۰۰هزار خانه تاریخی در کل کشور
اما درخصوص طرح «بورس خانه‌های تاریخی»، سرپرست صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به انبوه خانه‌های تاریخی در کشور اظهار می‌کند: «در کشور خانه‌ها و بناهای تاریخی بسیاری وجود دارد و تخمین زده می‌شود که تعدادی بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار از چنین بناهایی در گوشه و کنار کشور وجود دارد که اکثریت آنان نیز به ثبت نرسیده‌اند؛ اما تمام این خانه‌ها چه به ثبت ملی رسیده باشند و چه نرسیده باشند، از آن جهت که هرکدام روایتگر فرهنگ و سنت بخشی از جغرافیای ایران در زمان احداث آن خانه هستند، قابل اعتنا به شمار می‌روند و نیازمند حفظ هستند.» پرهام جانفشان در توضیح اهداف نهاد متبوعش از طرح پیشنهادشده می‌افزاید: «در مجموعه صندوق احیا این باور وجود دارد که با حفظ شأن فیزیکی و کالبد یک بنای تاریخی، می‌توان کاربری جدیدی برای مالک آن بنا تعریف کرد که برای وی سودآوری و دستاورد اقتصادی داشته باشد. تعداد قابل توجهی از این بناها چون به ثبت ملی نرسیده‌اند، خطر تخریب آنها را بیشتر تهدید می‌کند و بعضا مشاهده می‌شود از آنجا که مالک گمان می‌کند حفظ بنا به‌شکل اصیل آن سودآوری ندارد، درخواست تخریب آن را می‌دهد و این درخواست نیز با موافقت شهرداری‌ها همراه می‌شود.»
وی ادامه می‌دهد: «صندوق احیا در قالب این طرح تلاش می‌کند در وهله نخست آن آگاهی لازم را میان مالکان خانه‌های تاریخی به وجود آورد که می‌توانند با حفظ ملک خود به دستاوردهای قابل توجه اقتصادی برسند. در مرحله بعد نیز در نظر داریم مکانیزم‌هایی برای تعریف کاربری جدید و ایجاد درآمد از این املاک به صاحبان آنها ارائه دهیم؛ به‌گونه‌ای که هم شأن فیزیکی این اماکن حفظ شود و هم دستاورد اقتصادی آن به حدی باشد که مالک از تخریب بنا منصرف شود.» سرپرست صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی درخصوص عنوان این طرح که «بورس خانه‌های تاریخی» است، تصریح می‌کند: «منظور از بورس خانه‌های تاریخی، به معنای مالی و بانکی آن نیست؛ بلکه مراد ایجاد بازار خرید و فروش این گونه از خانه‌ها است. در این طرح تنها خانه‌هایی که تحت تملک مردم و بخش خصوصی است خرید و فروش می‌شود و بنا نیست املاک دولتی واگذار شوند؛ چراکه خانه‌های تاریخی که تحت مالکیت دولت قرار دارد با ساز و کار مشخصی که از پیش تعریف شده واگذار می‌شود و این دسته از خانه‌های تاریخی کمتر در معرض خطر تخریب قرار دارند.»
جانفشان خاطرنشان می‌کند: «متاسفانه در سال‌های گذشته چون این بازار در کشور شکل نگرفته بود، بسیاری از بناهای تاریخی که به‌رغم ثبت نشدن ارزشمند بودند و حفظ آنان می‌توانست در شکل‌گیری یک بافت قدیمی منسجم در دل شهرها نقش موثری ایفا کند، در گیر و دار سوداگری‌ها و انبوه‌سازی‌ها تخریب شدند و هم‌اکنون آپارتمان‌هایی مسکونی که هیچ تناسبی با هویت معماری منطقه خود ندارند، جایگزین این بناها شده‌اند.»
طرحی برای مقابله با تخریب‌ها
وی درباره نگرانی‌های مطرح شده از جانب برخی فعالان میراث فرهنگی که اعتقاد دارند «بورس خانه‌های تاریخی» ممکن است به تخریب گسترده‌تر این اماکن منجر شود، اظهار می‌کند: «صندوق احیا نماینده میراث فرهنگی است و اطمینان خاطر می‌دهیم که هرگونه اقدام ما برای حفاظت بیشتر از میراث فرهنگی و تاریخی کشور است. در این طرح ما تنها بر خرید و فروش این بناها مدیریت و نظارت انجام می‌دهیم و شدیدا در مقابل تخریب بناهایی که به فروش می‌روند، می‌ایستیم.»
سرپرست صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی می‌افزاید: «این طرح به هیچ‌وجه موجب آسیب دیدن این بناها نخواهد شد؛ چراکه اساسا اگر کسی به دنبال تخریب باشد، دیگر در قالب این طرح به صندوق احیا مراجعه نخواهد کرد. اگر مجوزی از جانب صندوق احیا صادر می‌شود، در راستای حفاظت از بنا است و حساسیت شدید ما بر این مساله است که بیش از هر چیز کالبد و جسم بنا حفظ شود. در صورت حفظ معماری و هویت فیزیکی بنا، مالک مختار است هرگونه کاربری که مطلوب می‌داند، مانند ایجاد مطب پزشکی، هتل اقامتی، اداره یا رستوران برای بنا تعریف کند.» با این حال این اظهارنظر جانفشان قدری متناقض به نظر می‌رسد؛ چراکه در صورت تعریف هرگونه کاربری به دلخواه مالک در دل این ابنیه، دیگر ضمانت چندانی برای حفظ و سلامت معماری داخلی این بناها باقی نمی‌ماند و در جنبه احیای این اماکن، حفظ معماری داخلی نیز یکی از ارکان اساسی است که باید مورد توجه قرار بگیرد.
وی اعتقاد دارد که نفس توسعه در تضاد با حفظ میراث فرهنگی و تاریخی نیست و می‌گوید در حوزه خانه‌های تاریخی توسعه‌ای که بر اساس عقلانیت و حفظ معماری سنتی انجام شود، می‌تواند میراث ما را برای همیشه مصون نگه دارد. این اقدام صندوق احیا از این جنبه قابل اعتنا و ارزشمند است که بازار خرید و فروش این خانه‌های تاریخی سال‌ها بود که به فراموشی سپرده شده بود و می‌رفت که در معرض نابودی قرار بگیرد و بدون شک چنین طرحی می‌تواند با ایجاد اطمینان از سوددهی در سرمایه‌گذاران، رونق و هیجان را به این عرصه بازگرداند و این بازار را احیا کند؛ اما باید منتظر ماند و دید که نظارت بر معاملات این اماکن و تخطی نکردن صاحبان آنها از چارچوب‌های تعریف شده برای حفاظت به چه میزان تحقق خواهد یافت و آیا این طرح و امثال آن، می‌تواند پایانی بر تخریب‌های سریالی اماکن تاریخی کشور باشد یا خیر.
ارسال نظر