کلید تغییر الگوهای سنتی توریسم

دنیای اقتصاد: گردشگری به‌عنوان پدیده‌ای اجتماعی- اقتصادی متأثر از عوامل گوناگونی است که در این میان، ایدئولوژی سیاسی تأثیر بسزایی بر آن دارد. از همین‌رو است که کارشناسان معتقدند رکود یا رونق این صنعت در هر کشور تا حدود زیادی به ایدئولوژی سیاسی وابسته است. نتایج یک تحقیق نشان می‌دهد در ایران، بازار جذب گردشگر به گردشگری زیارتی و تا حدودی به گردشگری تاریخی محدود شده و توسعه اکوتوریسم و گردشگری ساحلی به‌عنوان پیشروترین بخش گردشگری در جهان مغفول مانده است. همچنین نگاه ایدئولوژیکی و امنیت‌محور در ایران به صنعت گردشگری باعث شده این صنعت بیشتر جنبه داخلی یابد و ایران را از منافع ارزی و بین‌المللی این صنعت کمتر منتفع کند؛ این درحالی است که در چارچوب ایدئولوژی حاکم نیز می‌توان با جذب گردشگران مسلمان، گردشگری ساحلی و اکوتوریسم را توسعه بخشید.

طبق این تحقیق که از سوی هادی ویسی صورت گرفته، در دهه‌های اخیر علاوه‌بر الگوهای سنتی گردشگری نظیر گردشگری تاریخی، فرهنگی و زیارتی، گردشگری ساحلی و اکوتوریسم نیز با استقبال گسترده توده‌های مردمی مواجه و گردشگری ساحلی به پیشروترین و محبوب‌ترین نوع گردشگری در عصر کنونی در جهان تبدیل شده است. تب گردشگری ساحلی، منطقه خاورمیانه و کشورهای پیرامون ایران را هم دربر گرفته است. بر این اساس، کشورهای همسایه ایران به‌شدت در صنعت گردشگری فعال شدند و سرمایه‌گذاری‌های زیادی در این حوزه انجام داده‌اند؛ به‌گونه‌ای که دبی به‌عنوان یک منطقه بیابانی خشک و بدون عقبه فرهنگی و تمدنی به پرجاذبه‌ترین منطقه گردشگری خاورمیانه تبدیل شده و ترکیه، دیگر همسایه ایران هم، علاوه‌بر روند رو به رشد جذب گردشگر تاریخی - فرهنگی، در حوزه گردشگری ساحلی در دو ساحل دریای مدیترانه و سواحل دریای مرمره سهم قابل‌توجهی از گردشگری جهانی را به‌خود اختصاص داده است. این شرایط کمی دورتر از مرزهای ایران برای کشور مصر هم صادق بود؛ کشوری که پیش از بهار عربی و چالش‌های سیاسی که اکنون با آن دست به گریبان است، اقتصادش بیش از سایر کشورهای منطقه خاورمیانه به صنعت گردشگری وابسته بود. نکته مشترک میان این کشورها توسعه زیرساخت‌های داخلی، افزایش مراودات بین‌المللی و توسعه روابط با کشورهای مختلف جهان در قالب حذف روادید و یا صدور روادید آنی در بدو ورود بوده است.

قوت در گردشگری مذهبی، غفلت در سایر حوزه‌ها

براساس نتایج این پژوهش، نوعی رقابت ژئوپلیتیک گردشگری در قلمروهای منطقه‌ای و حوزه‌‌های تمدنی در میان کشورها و از جمله منطقه خاورمیانه در حال شکل گرفتن است اما ایران باوجود اینکه در چند سال اخیر به واسطه بهبود روابط خود با کشورهای دنیا توانسته پذیرای گردشگران بیشتری از جهان و به‌ویژه اروپا باشد، همچنان در این رقابت در موضع ضعف قرار دارد. ایران در سال‌های پس از انقلاب اسلامی تلاش کرده گردشگری مذهبی و تاریخی را توسعه دهد. اگرچه اقدامات خوبی برای توسعه این‌گونه از گردشگری در ایران صورت گرفته است و موفقیت‌های زیادی نیز به‌دست آمده اما به باور کارشناسان، باعث غفلت از سایر حوزه‌های گردشگری شده است. نهاد متولی گردشگری ایران در حوزه فعالیت‌های خود بر گردشگری ابنیه تاریخی تمرکز دارد و حمایتی از اکوتوریسم و گردشگری ساحلی به‌عنوان جذاب‌ترین نوع گردشگری جهانی به‌عمل نمی‌آید. بر این اساس، این دو حوزه از گردشگری صرفا ماهیت گردشگری داخلی یافته است.

مقایسه با همسایگان

طبق نتایج تحقیق مذکور، در قریب به چهار دهه گذشته، زمینه برای رقبای منطقه‌ای ایران در بازار گردشگری فراهم شده، درحالیکه هر چهار کشور ایران، ترکیه، امارات متحده عربی و مصر جزو کشورهای مسلمان بوده و اکثریت مطلق شهروندان آنها مسلمان هستند. به عبارت دیگر، این تحقیق تاکید می‌کند که تفاوت‌های صنعت گردشگری ایران با ترکیه، امارات و مصر ناشی از تفاوت‌های حوزه سیاست، ایدئولوژی سیاسی و طرز تلقی سیاستگذاران کلان کشور از گردشگری است. به‌طور کلی در ایران، صنعت گردشگری کمتر مورد توجه نهادها، برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیرندگان ارشد بوده است. به عبارت دیگر، باور و اراده لازم برای توسعه گردشگری نزد نهادهای تصمیم‌ساز وجود نداشته است.

براساس بررسی‌های صورت گرفته روی قانون برنامه‌های توسعه ایران، در این برنامه‌ها کمتر به موضوع گردشگری به صورت کلی و اکوتوریسم، گردشگری ساحلی، دریایی و تفریحی به‌صورت جزئی توجه شده است. البته در برنامه چهارم و برنامه ششم بر اهمیت گردشگری تاکید شده و محورهایی مورد اشاره قرار گرفته‌اند اما درباره اکوتوریسم و گردشگری ساحلی هیچ تصریحی نشده است. درحالی که آماری از جذب گردشگران ورودی به جاذبه‌های اکوتوریسم، گردشگری ساحلی و دریایی، گردشگری تاریخی، گردشگری فرهنگی، گردشگری مذهبی و... به صورت جداگانه وجود ندارد، مشاهدات نشان می‌دهد سهم گردشگران بین‌المللی از جاذبه‌های ساحلی و طبیعی ایران نزدیک به صفر است. این درحالی است که ایران می‌تواند گردشگران عرب و مسلمانی که برای زیارت به ایران وارد می‌شوند را به سواحل جذب کند و خدمات حلال به آنها ارائه دهد؛ این به آن معناست که در چارچوب قوانین کنونی نیز می‌توان به گردشگری ساحلی و اکوتوریسم بها داد و آن را اجرایی کرد.