جزئیات طرح زیستمحیطی-توریستی کشورهای بیابانی چیست؟
خاورمیانه سبز با نقشه عربستان
«خاورمیانه» طی یک دهه اخیر بهعنوان یک مقصد مهم گردشگری به جهان معرفی شد، و بیش از همه کشورهای حوزه خلیج فارس بودند که توانستند سهم قابل‌توجهی از گردشگری را به خود اختصاص دهند. کشورهایی که تا پیش از این، جهان آنها را تنها یک بیابان با مردمانی فقیر می‌‌‌شناخت. کشورهایی بیابانی که در حال حاضر سیاستی به بزرگی طرح «خاورمیانه سبز» را در پیش گرفتهاند و علاوه بر مشارکت‌‌‌های مالی و تخصصی چند میلیارد دلاری در جهت سبز شدن منطقه، سرمایه‌گذاری‌‌‌های کلانی در جهت کاشت میلیون‌‌‌ها و بلکه میلیاردها درخت تا سال ۲۰۳۰ انجام داده‌‌‌اند.
بحران تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین بیش از همه، کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای سرخ را تهدید می‌کند، به‌‌‌طوری که بر اساس پیش‌بینی‌‌‌های صورت‌گرفته سناریوی آینده «عربستان» تا پایان قرن ۲۱ غیرقابل سکونت بودن این کشور است. این موضوع خود محرکی شد تا طرح کاشت ۱۰ میلیارد درخت تا پایان سال ۲۰۳۰ در سند چشمانداز عربستان ۲۰۳۰ لحاظ شود و در این راستا اقدامات گسترده دیگری علاوه بر جنگل‌‌‌کاری در کشوری که ۹۰درصد آن را بیابان فراگرفته، صورت گیرد. عربستان علاوه بر جنگل‌‌‌کاری در بسیاری از مناطق کشور خود بهمنظور مبارزه با «بیابانزایی»، سیاست‌‌‌هایی همچون حرکت به سمت «گردشگری سبز»، تلاش در جهت جایگزین کردن نفت با «انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر» مانند انرژی خورشیدی، آموزش جامعه و کودکان و فعالیت‌‌‌های زیست محیطی گسترده در سطح ملی و منطقه‌‌‌ای و اکنون حتی در سطح جهانی در پیش گرفته است.
در واقع، عربستانی که ۹۰درصد آن را بیابان فراگرفته، بر اساس پروژه «چشمانداز عربستان ۲۰۳۰» در حال تبدیل شدن به کشوری سبز است تا ضمن جلوگیری از بیابانزایی در راستای حفاظت از محیط‌زیست و منابع طبیعی و گردشگری سبز گام بردارد. هشدارها درباره خطر بیابانزایی منطقه خلیج فارس و محدوده دریای سرخ ناشی از تغییرات اقلیمی، کشورهای این منطقه را بر آن داشت که در جهت ایجاد پروژه‌‌‌های عظیم کاشت درخت و جنگل‌‌‌سازی در مناطق کویری و بیابانی گام بردارند، تا پیش از وقوع تهدیدهای اقتصادی و زیست محیطی، از آن پیشگیری کنند. پروژه‌‌‌های چند میلیاردی جنگل‌‌‌کاری در نهایت به تغییر ظاهری و آب و هوای کشورهای حوزه خلیج فارس خواهد انجامید. البته یکی از راه‌های تحقق منطقه برای سبز شدن، تسریع حرکت به سمت انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر است تا به دوره «گذار اقتصادی به دور از درآمدهای هیدروکربن» همچون نفت برسند.
منطقه خلیج فارس به عنوان یک منطقه با آب کم‌عمق در یک بیابان داغ، آشکارا در معرض خطر اثرات افزایش دمای هوا و سطح دریاست. کشورهای حاشیه خلیج فارس و دریای سرخ دارای تحولات ساحلی کم‌ارتفاعی هستند که در برابر افزایش سطح دریا بسیار آسیب‌پذیر هستند. پروژه‌‌‌های نمک‌‌‌زدایی برای تامین آب برای مراکز جمعیتی بزرگ، اکولوژی طبیعی منطقه را مختل کرده است و به طور باورنکردنی انرژی ناکارآمدی دارد. افزایش استفاده از ماشین‌‌‌آلات، رشد صنایع سنگین و تخریب آبراه‌‌‌های فصلی منجر به بیابانزایی، توفان‌‌‌‌‌‌ها و آلودگی هوا شده است. از همین رو با عبور از پیک تقاضای جهان از نفت، انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر جایگزین خواهند شد. کشورهای خاورمیانه همچنین باتوجه به اهمیت کاهش انتشار گازهای کربن در راستای تغییرات اقلیمی گسترده، که گردشگری در عرصه هوایی و زمینی نیز نقش مهمی در انتشار آن داشته، بهعنوان پیشگام در جهان به‌‌‌‌‌‌‌‌‌سوی ایجاد سفرهای «کربن صفر» در خاورمیانه بهمنظور فراهم کردن شرایط توریسم سازگار با اقلیم گام برداشته‌‌‌اند.
به سوی «خاورمیانه سبز»
پیش‌بینی‌‌‌ها نشان می‌دهد که دمای عربستان در دهه‌‌‌های آینده سریع‌تر از میانگین جهانی افزایش می‌‌‌یابد. بر اساس یک سناریو عربستان تا پایان قرن ۲۱ به دلیل انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای گسترده غیرقابل سکونت خواهد شد. این سناریو محرک عربستان برای پیشگیری از وقوع این آینده تلخ شد. اقدام به جنگل‌‌‌کاری در دل بیابان‌‌‌ها به منظور جلوگیری از تحقق این سناریو است. در این پروژه قصد بر آن است در انتهای برنامه درخت‌کاری در عربستان، به انتقال انرژی در کاهش ردپای کربن، قرار گرفتن کشور در خط مقدم مبارزه جهانی با گرمایش جهانی دست یابند. پروژه ابتکار عربستان سبز بیش از ۴درصد از انتشار کربن را کاهش خواهد داد. کاشت درختان میلیونی در عربستان از سال ۲۰۱۷، با همکاری و مشارکت اداره توسعه ذخایر سلطنتی عربستان و مرکز ملی توسعه پوشش گیاهی و مبارزه با بیابانزایی آغاز شد. پس از آن پروژه کاشت ۱۲ میلیون درخت را از سال ۲۰۲۰ آغاز کرد تا بیش از ۲۲۵هزار هکتار از اراضی در تعداد زیادی از مناطق را احیا کند.
همچنین عربستان پروژه کاشت ۴۹ میلیون درخت میوه با آب تجدیدپذیر تا ۲۰۳۰ را نیز آغاز کرد. طرح‌هایی که در آن تمامی نهادهای دولتی و خصوصی با مشارکت و همکاری با یکدیگر درصدد تحقق آن هستند. در مارس ۲۰۲۱، عربستان ابتکار «عربستان سبز» را برای بهبود کیفیت زندگی از طریق افزایش اتکا به انرژی پاک، خنثی کردن اثرات نفت و حفاظت از محیط‌زیست در پیش گرفت که هدف آن کاهش انتشار کربن تا ۲۷۸میلیون تن در سال ۲۰۳۰ است. «ریاض سبز» هم یکی دیگر از پروژه‌‌‌های بزرگ عربستان بوده که کاشت درخت در تمام محله‌‌‌های مسکونی انجام شده و همچنین در تمامی معابر، خیابان‌‌‌ها، پارکینگ‌‌‌ها و مساجد درخت کاشته شود. همچنین طی تفاهم‌نامه‌‌‌ای بین وزارت صنعت و منابع و معدن و مرکز ملی توسعه پوشش گیاهی و مبارزه با بیابانزایی حدود ۱۰۰میلیون اصله درخت در کوتاه‌مدت و بلندمدت با همکاری استراتژیک تا سال ۲۰۳۰ کاشته خواهد شد.
درختانی که با آب‌‌‌های تجدیدپذیر آبیاری می‌‌‌شوند تا با جنگل‌‌‌کاری به احیا و توسعه پوشش گیاهی و حمایت از تنوع زیستی دست یابند. در مجموع هدف بلندمدت عربستان کاشت ۱۰۰میلیارد درخت در سراسر کشور و احیای ۴ میلیون هکتار زمین و احیای فضای سبز طبیعی است تا به مقابله فعالانه اثرات تغییرات اقلیمی بپردازد. این امر با افزایش پوشش گیاهی و بیابان‌‌‌زدایی از طریق طرح‌‌‌های جنگل‌‌‌کاری برنامه‌‌‌ریزی شده است که منجر به بازیابی عملکردهای اکولوژیکی، بهبود کیفیت هوا، کاهش توفان شن و موارد دیگر خواهد شد. با اعمال این پروژه مساحت جنگلهای این کشور ۱۲ برابر افزایش خواهد یافت. اکوسیستم بیابانی عربستان بسیار شکننده است که تغییر در بارش‌‌‌ها و خاک می‌تواند بر گونه‌‌‌های گیاهی و جانوری تاثیر بگذارد. البته طرح درخت‌کاری در بیابان برگرفته از پروژه سبز کردن چین در یک‌سوم صحرای کوبوقی بوده است. همچنین عربستان قصد دارد در درخت‌کاری در سطح خاورمیانه در کنار سایر کشورها سرمایه‌گذاری کند. «امارات» را می‌توان پیشگام طرح «خاورمیانه سبز» دانست. به اجرا در‌آوردن پروژه «جنگلهای حرا» در امارات نیز به منظور مقاومت و پایداری در برابر تغییرات اقلیمی و زیست محیطی برای این کشور است.
طرحی که از دهه ۱۹۷۰ آغاز شد و در دهه‌‌‌های گذشته میلیون‌‌‌ها درخت حرا در ابوظبی کاشته شد. درختان حرایی که حدود ۱۷۶ کیلومترمربع در امارات را دربرمی‌گیرد. کاشت درختان و افزایش مناطق سبز در بیابان‌‌‌ها منجر به حفاظت از انواع حیات وحش منطقه شد و در راستای این هدف گردشگری نیز به عنوان یک نیروی کمکی به اقتصاد و حفاظت از جنگل و حیات وحش امارات وارد شد و توانست امارات را به قطب گردشگری خاورمیانه و حتی جهان تبدیل کند. البته یکی از اقدامات موثر امارات در راستای تحقق این هدف آموزش کودکان و خانواده‌‌‌ها و آگاهی جامعه در بازدید از مناطق جنگلی بوده است تا در حفظ منابع طبیعی و زیست محیطی و کاهش اثرات تغییرات اقلیمی تلاش کنند. افزایش فضای سبز و ترویج و گسترش جنگل در مناطق خشک و بیابانی به تنوع گونه‌‌‌های گیاهی و حیوانی انجامید و زیستگاه‌‌‌های جدیدی را در این مناطق ایجاد کرده است.
مجموعه این سیاستگذاری‌‌‌ها منجر به بهبود کیفیت آب و حمایت از فعالیت‌‌‌های اکوتوریستی می‌شود. «مصر» نیز با الهام‌‌‌گیری از این پروژه به کاشت درخت و گسترش جنگل‌‌‌کاری در مناطق بیابانی خود در صحرای سینا اقدام کرد تا از اثرات تغییرات اقلیمی در منطقه بکاهد و در عین حال شرایط بهتری را برای توسعه گردشگری سبز و درآمدزایی و رونق اقتصادی کشور ایجاد کند. یکی از اهداف تبدیل کویر به جنگل، ترویج «اکوتوریسم» یا همان گردشگری مبتنی بر طبیعت است. تا گردشگران نیز با مفهوم واقعی گردشگری سبز و حفاظت مستقیم و غیرمستقیم از محیط‌زیست و منابع طبیعی آشنا شده و در این راستا به صورت عملی گام بردارند. اکوتوریسم و مشاهده طبیعت زیبا و بازدید از حیات وحش و حیوانات تنها با طبیعتی سالم امکان‌‌‌پذیر است و در مناطق خشک و بیابانی که چیزی جز شن و گرما نیست، جذابیتی برای گردشگران ایجاد نمی‌‌‌کند.
از همین رو، ایجاد فضایی سبز و گسترش جنگل، مهم‌ترین راه در جهت حفاظت از منابع طبیعی و محیط‌زیست و در عین حال اقتصاد گردشگری این کشور به‌‌‌شمار می‌رود. تمرکز جنگلهای حرا در مصر، بر حاشیه مناطق دریای سرخ است؛ زیرا عمده مناطق باستانی و گردشگری اسلامی و مسیحی در این منطقه قرار دارند که در خطر بیابانزایی به دلیل تغییرات اقلیمی قرار گرفتهاند. از دیگر اقدامات مصر در جهت مبارزه با بیابانزایی و ایجاد کشور، منطقه و قاره‌‌‌ای سبز علاوه بر همکاری با کشورهای خاورمیانه در جهت ایجاد خاورمیانه سبز، مشارکت در طرح «احیای سد سبز» در آفریقا است که قصد تاثیرگذاری بر اقلیم سبز در جهان و آفریقا را دارد. همچنین «لبنان» نیز با ابتکار شهردار بکاسین در سال ۲۰۱۱ توانست با کاشت درختان کاج در منطقه، بزرگ‌ترین جنگل درختان کاج خاورمیانه را به خود اختصاص دهد و در مسیر تحقق «خاورمیانه سبز» گام بردارد. روستایی که در سال ۲۰۲۱ توانست جزو برترین دهکده‌‌‌های جهانی در سازمان جهانی گردشگری شود.
