چرا تفاهم‌نامه سال ۹۷ در دولت برای بهرهبرداری توریستی از سدها اجرایی نشد؟
گردشگری آبی روی کاغذ
محمد امین خراسانی عضو هیات علمی گروه جغرافیای دانشگاه تهران در این نشست گفت: مقاصد گردشگری آبی مانند نقاط گردشگری دیگر وارد رقابت با سایر مقاصد می‌شوند، علاوه بر این از آنجا که این شکل از توریسم به پهنه‌‌‌های آبی وابستگی دارد، درصدد است از تعامل دو مقوله گردشگری و آب به توسعه جوامع محلی بینجامد. این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در موضوع گردشگری آبی ما با دو مقوله نیروهای محرک و موانع مواجهیم افزود: با شناسایی این نیروها و موانع می‌توانیم به توسعه این شیوه از توریسم در کشور با کمترین پیامدها برسیم. آلودگی مسیرهای آبی با فاضلاب و پساب از جمله موانعی بود که خراسانی به آن اشاره کرد و گفت: بارقه امید در همکاری‌‌‌های بین سازمانی با هدف کاهش آلودگی‌‌‌های مسیر وجود دارد تا به این ترتیب شاهد توسعه گردشگری آبی باشیم.
او از تداوم خشکسالی در سال‌های اخیر به عنوان دیگر مانع نام برد و اضافه کرد: خشکسالی وزن بالایی در میان موانع دارد هر چند که خوشبختانه در سال‌های اخیر شهروندان به این موضوع دقت بیشتری می‌کنند و شاهد حساسیت آنها در زمینه مصرف آب هستیم. این استاد دانشگاه سومین مانع را ضعف در شکل‌دهی به زنجیره ارزش طبیعت‌گردی دانست که محرک آن توسعه بسیاری از زیرساخت‌های گردشگری آبی است. او افزود: رویکردهای افراطی در اهمیت گردشگری بومی چهارمین مانع است. در مواردی شاهدیم که برخی از گردشگری به عنوان نوشداروی چالش‌‌‌های توسعه محلی نام می‌‌‌برند و انتظار دارند تمام مشکلات ما در حوزه کشاورزی و دامداری با توریسم حل شود. با این حال در سال‌های اخیر خوشبختانه گردشگری جایگاه خود را تنها به عنوان مکمل معیشت جوامع محلی تثبیت کرده است.
نبود توجه جدی در اسناد جامع گردشگری استان پنجمین مانع از نظر خراسانی است. او گفت: جامعه منتظر نمی‌‌‌‌‌‌ماند تا ما اسنادی را درباره گردشگری تدوین کنیم و آنها پس از آن شروع به کار کنند. همین موضوع هم باعث شده روند فزاینده تاسیس اقامتگاه‌های بوم‌گردی را در برخی مناطق داشته باشیم که البته در مواردی فراتر از ظرفیت اکوسیستم‌هاست. او از فقدان کمپین‌های رسانه‌ای و آگاهی‌رسانی به عنوان ششمین مانع نام برد و افزود: افزایش گرایش جامعه شهری به بوم‌گردی خوشبختانه به عنوان نیروی محرک عمل کرده و باعث اقبال به این اماکن شده است. تجربه نامطلوب توسعه گردشگری انبوه، هفتمین مانع از نظر این استاد دانشگاه است. او گفت: گرایش کارشناسان به راهکارهای خلاقانه مدیریت بحران آب را در این باره شاهد هستیم که باعث جلوگیری از گردشگری انبوه در یک منطقه می‌شود، زیرا می‌توان با این شیوه از گردشگری، توزیع مکانی توریسم را شاهد بود.
او حساسیت‌های فرهنگی در مورد تفریح در محیط‌های آبی را هشتمین مانع دانست که راهکار آن ساماندهی رفتارهای غیر‌ایمن مانند شنا در مناطق ممنوعه است. خراسانی گفت: ضرورت توسعه زیرساخت‌ها در نواحی بکر آخرین مانع به شمار میآید که از نیروی محرکه گرایش استارت‌آپ‌ها و سرمایه‌گذاران خطر‌پذیر در موضوع گردشگری آبی می‌توان کمک گرفت. این استاد دانشگاه در عین حال تاکید کرد: ما نباید دنبال راه‌حل‌‌‌های سریع باشیم. در مقابل باید محرک‌ها را تقویت کنیم و این امر تعاون و همکاری بخش‌های مختلف را می‌‌‌طلبد.
سدهای تاریخی و سیستمهای آبرسانی، جاذبه‌‌‌های گردشگری آبی
محسن موسوی خوانساری کارشناس آب به «دنیای اقتصاد» گفت: گردشگری آبی از سال ۱۳۹۷ بعد از اینکه تفاهم نامه‌‌‌ای بین وزیر نیرو و رئیس سازمان میراث وقت در دولت دوازدهم امضا شد جای خود را بیشتر در ادبیات توریسم باز کرد و توجه به آن بیشتر شد. بر اساس این تفاهم‌نامه امکانات و زیرساخت‌های وزارت نیرو در حاشیه سدها و تاسیسات آبی می‌توانند جهت بهرهبرداری ۲۰ساله در حوزه گردشگری به سرمایه‌گذار واگذار شوند.
او افزود: از آن زمان فعالیت در حوزه گردشگری آبی آغاز و در ادارات آب منطقه‌ای استان‌های مختلف مجموعه فعالیت‌‌‌هایی انجام شد، هرچند که این ادارات مجموعه احتیاط‌‌‌هایی را در موضوع واگذاری دارند که همین موضوع باعث شده توسعه گردشگری آبی در ایران با تاخیر مواجه شود، هر چند که تمایل از سمت سرمایه‌گذاران وجود دارد. به گفته موسوی خوانساری ما در ایران ۳۴۷ سد بزرگ و ۲هزار سد کوچک و متوسط داریم که متعلق به وزارتخانه‌هایی مثل جهاد کشاورزی و وزارت نیرو هستند. او اضافه کرد: در عین حال ما ۲هزار آب بندان در سه استان شمالی داریم که به عنوان پهنه آبی و سد کوچک این قابلیت را دارند که زیرساخت‌هایی در کنار آنها ساخته شود. به مجموعه اینها سازههای آبی تاریخی اضافه می‌شود که منحصر به فرد هستند، از جمله آنها می‌توان به سازههای آبی شوشتر اشاره کرد که ثبت جهانی شده‌‌‌اند.
او با بیان اینکه در کنار این سازهها، موزه‌های آبی نظیر موزه آب یزد، سعدآباد و شاهرود و... را داریم،گفت: این موزه‌‌‌ها گنجینه آب در استان‌ها هستند و قابلیت جذب گردشگر دارند. موسوی خوانساری اضافه کرد: گردشگری آبی اهداف زیادی دارد. یکی از آنها بحث تفرجگاهی است. سدها و سایر سازههای آبی محلی برای گذران اوقات فراغت مردم هستند. علاوه بر آن این سازهها در مقوله آموزش اهمیت زیادی دارند. آنها نشان می‌دهند نیاکان ما چطور برای حفظ و حراست آب زحمت کشیدند، آب را از فاصله‌های دور به دشت‌ها آوردند. اگر جوان‌ها، دانشگاهیان و زنان و.. بتوانند از این سازهها بازدید کنند و در جریان فعالیت نیاکان ما قرار بگیرند تاثیر بالایی در صرفه‌جویی آب خواهد داشت.
او گفت: سازههای آبی ما برای جاذبه‌‌‌ای برای جذب گردشگران خارجی به حساب می‌آیند. در خوزستان سازههای آبی تاریخی، برای این توریست‌‌‌ها جذابیت دارد. همچنین در شهر قم سد کبار را داریم که قدیمی ترین سد قوسی جهان به حساب میآید و باسنگ و ساروج ساخته شده یا در قصر شیرین کانال شاهی که به دشت قصر شیرین آب می‌‌‌آورد. موسوی خوانساری عنوان کرد: سد مارون، کرخه و کارون سه سد مطرح در سطح جهانی هستند. دهکده گردشگری در حاشیه سد مارون تاسیس شده است که در نوع خود بی‌نظیر است، ضمن اینکه در سد زاینده رود هم دهکده گردشگری داریم و می‌توانیم از آنها الگوبرداری کرده و با آنها گردشگران داخلی و خارجی را جذب کنیم.
این کارشناس آب تاکید کرد: متاسفانه در کشور به سیستمهای آبی‌‌‌مان توجه نمی‌کنیم. به عنوان مثال آب را از سد طالقان به زیاران برده و با خط لوله به کرج می‌‌‌بریم و از بیلقان وارد تصفیه خانه کن می‌‌‌کنیم. اگر قشرهای مختلف این سیستم را ببیند و برای اینکه یک لیتر آب به دست مصرف‌کننده برسد، چه زحمتی کشیده می‌شود قطعا هم در گردشگری موثر است و هم در میزان مصرف آب اثرگذار خواهد بود. این کارشناس آب افزود: ما مجموعه‌ای از اراضی داریم که متعلق به وزارت نیرو است و در تفاهم‌نامه میان سازمان میراث و وزارت نیرو مقرر بود که زیرساخت‌هایی برای گردشگری مهیا شود، هر چند که متاسفانه این ظرفیت‌ها مغفول مانده و به خوبی استفاده نشده است.
