امکانسنجی طرح بروکسل برای «رفع استرس با موزهگردی»
موزهها جای کلینیک را می‌گیرند؟
او با اشاره به اینکه در موزه‌های مخاطب‌محور، ویژگی‌ها و مولفه‌های مخاطبان این نهادها در نظر گرفته می‌شود، می‌افزاید: طبیعی است که بخشی از این مخاطبان ممکن است دچار بیماری یا دارای معلولیت باشند و شامل افراد ناشنوا، نابینا و... شوند. این کارشناس موزه با بیان اینکه طبق تعریف جهانی، سلامت هفت شاخص از جمله سلامت روانی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و... را در برمی‌گیرد، می‌گوید: اگر هر فردی در هر کدام از این وجوه دچار نقصان باشد نمی‌توان او را فرد سالم تلقی کرد، بنابراین تنها بیماری یا معلولیت نیست که باعث می‌شود ما یک نفر را سالم ندانیم و فقدان هر یک از شاخص‌های هفت‌گانه سلامت یک فرد را به خطر می‌اندازد.
او معتقد است برای تامین سلامت فرهنگی یا اجتماعی ما نیازمند نهادها و مراکزی هستیم که به نیازهای مردم در این دو زمینه پاسخ دهند. دبیری‌نژاد اضافه می‌کند: در چنین وضعیتی است که موزهها ظرفیتی در جامعه هستند که می‌توانند به افراد در تامین سلامت کمک کنند. این کارشناس موزه ادامه می‌دهد: موزه با داشتن و ارائه نمونه‌های مختلف دانش، هنر، تاریخ، فرهنگ و هویت و آثار گذشته می‌تواند به نیازهای فرهنگی مخاطبان خود پاسخ گوید. علاوه بر آن برخی موزهها نظیر موزه‌های پزشکی و... در آگاهی‌بخشی عمومی نقش مهمی دارند. او درباره رابطه بین موزه و بیماران می‌گوید: وجه دیگر موزه می‌تواند در بعد آموزشی آن برای اقشار خاص باشد. به عنوان مثال در موزه ملک برنامه و نمایشگاه اختصاصی برای نابینایان برگزار شد. در این نمایشگاه نابینایان می‌توانستند تابلوهای حجمی را که بر اساس داستان‌های قهرمانان شاهنامه بودند لمس کرده و درکی از این اثر سترگ فارسی به شکل متفاوت داشته باشند. البته این یک تجربه برای گروه خاص بود که اگر آن را درمانی هم تلقی نکنیم اما نقش مکملی در آگاهی‌بخشی ایفا می‌کند.
کودکان مبتلا به اوتیسم نیز نیازهای خاص خود را دارند، آنها معمولا از فضاهای جمعی گریزان هستند و نوع برخورد و معرفی آنها با سایر کودکان متفاوت است. دبیری‌نژاد درباره برنامه‌ای که موزه ملک با این‌دسته ازکودکان داشته می‌گوید: موزه از جمله نهادهایی است که احساس امنیت را در افراد به وجود می‌آورد. چنین فضایی برای کودکان مبتلا به اوتیسم مناسب است و ما با همراهی با یک انجمن فعال در این زمینه و حضور تسهیلگر توانستیم بازدید خوبی را برای این گروه از مخاطبان شکل دهیم. افراد مبتلا به آلزایمر از دیگر گروه‌هایی هستند که موزه‌درمانی برای‌شان در نظر گرفته می‌شود. این کارشناس موزه می‌گوید: از آنجا که افراد مبتلا به آلزایمر مشکل حافظه دارند ممکن است هر چیزی که نمادی از گذشته باشد، موضوعی را به آنها یادآوری کند. حتی یک هنر تزئینی هم این توان را دارد که خاطره‌ای را در فرد بیدار کند. زمانی که فرد مبتلا به آلزایمر لباس، فرش یا خانه قدیمی را می‌بیند احتمال دارد گذشته را به خاطر آورد.
او می‌افزاید: با این حال در مواجهه با مخاطبان خاص باید مسائل مهمی را در نظر گرفت. ما نمی‌توانیم با آوردن افراد به موزه این گزاره را مطرح کنیم که در حال موزه‌درمانی هستیم. موزه‌درمانی مانند هر فرآیند دیگر نیازمند آسیب‌شناسی و سنجش است. از این رو لازم است ابتدا درکی از نیازهای بیمار داشته باشیم و بدانیم کدام آثار مناسب اوست و به سلامتش کمک می‌کند. دبیری‌نژاد ادامه می‌دهد: انجام فعالیت‌های آموزشی بخش دیگری از کار را شامل می‌شود. به عنوان مثال ما یک کلاس برای کارکنان موزه تشکیل دادیم تا درباره مخاطبانی که قرار بود به موزه بیایند و شامل بیماران مبتلا به آلزایمر و اوتیسم می‌شدند، به آنها آموزش دهیم. آنها در این کلاس با حساسیت‌های این گروه‌ها آشنا شدند. به عنوان مثال تور افراد مبتلا به اوتیسم نمی‌تواند در تعداد زیاد باشد یا برای بیماران مبتلا به آلزایمر رعایت نکات دیگری ضرورت دارد.
او می‌گوید: علاوه بر اقشار خاص در بحث سلامت اجتماعی، فرهنگی، هویتی و افرادی که دچار بحران‌های هویتی یا فرهنگی هم هستند موزه نقش کمک‌کننده دارد. در موزه، افراد با دیدن زیبایی‌های آثار تاریخی از جهان بیرونی و جهان آلام جدا شده و فرصت تسکین و آرامش پیدا می‌کنند. مجموع آنچه گفته شد نشان می‌دهد موزه فراتر از یک محل تفریح است و می‌تواند به نیازهای انسان پاسخ دهد. دبیری‌نژاد اضافه می‌کند: متولیان امور باید موزه را تنها به مثابه یک مکان نبینند بلکه آن را به شکل یک سازمان و فضای زنده در نظر بگیرند. علاوه بر آن موزهها نیز باید شناختی از فضای اجتماعی و فرهنگی افراد مختلف داشته باشند. تنها با این شناخت است که موزهها می‌توانند به انسان کمک کنند.
گفته‌های این فعال و کارشناس حوزه موزه نشان می‌دهد متولیان امر موزه‌داری باید از نهاد موزه که خوشبختانه در همه شهرهای ایران وجود دارد بهره بیشتری ببرند. امروزه موزه تنها جایی برای نمایش آثار نیست و مسوولان موزهها در کشورهای دیگر در تلاش هستند با ابتکارات مختلف مردم را با این گنجینه‌ها آشنا کرده و از سوی دیگر از آنها برای بهبود سلامت جامعه کمک بگیرند.
