«دنیایاقتصاد» سه دستاورد سازمان جهانی گردشگری طی دو سال را بررسی می‌کند
کارنامه کرونایی سکاندار توریسم جهان
زوراب پولولیکاشویلی چگونه مسافرتها را احیا کرد؟
زوراب پولولیکاشویلی سیاستمدار و دیپلمات گرجستانی است که از سال ۲۰۱۸ به سمت دبیرکل سازمان جهانی گردشگری درآمد و پس از سه سال با پایان مدت دوره خدمت خود، مجددا با رای اکثریت نمایندگان دولت‌ها، ریاست این سازمان را ادامه خواهد داد. مهم‌ترین نکته در عملکرد سه ساله او شاید قرار گرفتن بازار گردشگری به عنوان بازیگری مهم در ارائه راه‌‌حل‌‌های پایدار برای مردم، سیاره زمین، رفاه و صلح باشد. این امر منجر به بالا رفتن سطح صنعت گردشگری در اقتصاد جهانی و حتی پیشی گرفتن از رشد اقتصادی جهان شد. تا پیش از همه‌‌گیری کرونا در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹، درآمدهای حاصل از گردشگری با رشد نزدیک به ۴ درصدی همراه بوده و صنعت گردشگری در رتبه سومین صنعت پردرآمد جهان پس از پتروشیمی و سوخت قرار گرفت.
انحصارشکنی از بازار توریسم
نکته قابل توجه دیگر اینکه از سال ۲۰۱۸، گردشگری صرفا در تصرف کشورهای اروپایی و آمریکا نبوده و کشورهای نوظهور دیگری همچون ترکیه و مکزیک توانستند در بین ۱۰ کشور گردشگرپذیر برتر جهان قرار گیرند و همچنین بسیاری از کشورهای دیگر که تا پیش از این اقتصادهای تک‌بعدی داشته، توجه خود را به گردشگری معطوف کردند و از اقتصاد تک‌محصولی فاصله گرفتند. کشورهای حوزه خلیج فارس همچون عربستان و امارات از جمله کشورهایی هستند که تا ۵ سال پیش، اقتصاد آنها کاملا وابسته به صنعت نفت بوده، اما در چند سال اخیر با سرمایه‌‌گذاری‌‌های کلان در حوزه گردشگری و ایجاد زیرساخت‌‌های لازم، از سال ۲۰۱۸ به عنوان یکی از مقاصد گردشگری در جهان مطرح شدند و حتی عربستان از این امر فراتر رفته و در برنامه‌های خود برای سال ۲۰۳۰، قصد تبدیل شدن به قطب گردشگری جهان و حتی انتقال سازمان جهانی گردشگری به این کشور را دارد. همچنین در سال ۲۰۲۰، دفتر سازمان جهانی گردشگری خاورمیانه در این کشور شروع به فعالیت کرده است. کشورهای آفریقایی همچون مصر و مراکش نیز از سال ۲۰۱۸ به بازار گردشگری بین‌المللی بازگشتند و طی دو سال رشد قابل توجهی هم در ورود گردشگران خارجی و هم کسب درآمد داشتند.
رشد اقتصادی کشورهای نوظهور از طریق توسعه بازار گردشگری، منجر به تکاپوی دیگر کشورهای در حال توسعه یا توسعه‌نیافته همچون کشورهای آفریقایی، منطقه کارائیب، آمریکای مرکزی و جنوبی و بسیاری از کشورهای کوچک آسیایی شده است.
کشوری همچون مغولستان که بیش از نیمی از جمعیت آن عشایر‌نشین است از ظرفیت گردشگری عشایر خود برای ورود گردشگران به کشور خود استفاده می‌کند یا جامائیکا، کشور جزیره‌‌ای کوچک در منطقه کارائیب از ظرفیت گردشگری ساحلی خود بهره برده است.
رونق گردشگری محلی
نکته مهم و قابل توجه دیگر آنکه، تمرکز ویژه پولولیکاشویلی طی سه سال اخیر بر ارتقای گردشگری و اقتصاد محلی بوده و از مشاغل کوچک در جوامع محلی و اقشار ضعیف‌‌تر همچون زنان، جوانان و افراد با توانایی‌‌های خاص حمایت ویژه‌‌ای کرد. این امر منجر به رونق گردشگری روستایی، جوامع محلی، کشاورزی و اقامتگاه‌های بوم‌گردی شد و گردشگری از سلطه کامل شهرهای بزرگ خارج شد. این امر بر افزایش مشاغل گردشگری تاثیرگذار بوده و تا پیش از همه‌‌گیری کووید-۱۹، از هر ۱۰ شغل در جهان، یک شغل وابسته به گردشگری بوده و در مجموع ۳۲۰ میلیون شغل در جهان به بازار گردشگری اختصاص داشته است. افزایش مشاغل و بالا رفتن خدمات مرتبط به گردشگری منجر به افزایش گردشگران نیز می‌شود که این امر منجر به ورود ۵/ ۱ میلیارد نفری گردشگران ورودی جهان در سال ۲۰۱۹ شده است.
در واقع دامنه فعالیت پولولیکاشویلی در سازمان جهانی گردشگری را می‌توان در نوآوری، تحول دیجیتالی، سرمایه‌‌گذاری و آموزش آنلاین دانست که از ویژگی‌‌های متمایز گردشگری به عنوان بخشی در ارتقا و گسترده‌‌تر کردن مدل‌های تجاری جدید، تعامل مردم با مردم، تاثیر اجتماعی و پتانسیل توسعه پیشرو بهره گرفته است.
نقطه عطف عملکرد پولولیکاشویلی را می‌توان از زمان همه‌‌گیری کووید-۱۹ و مواجهه صنعت گردشگری با بحرانی بی‌‌سابقه دانست که با اقداماتی ضرب‌‌الاجلی و مدیریت بحران، صنعت گردشگری را از سقوط کامل نجات داد. در همان آغاز همه‌‌گیری کرونا در ماه مارس، تشکیل کمیته بحران گردشگری با حضور تمامی سازمان‌های جهانی و منطقه‌‌ای، فرصت همکاری و هماهنگی تمام جهان برای عبور از بحران را فراهم کرد. با وجود تعطیلی گردشگری در ماه‌های اول شیوع کرونا، کمیته بحران، وظیفه خود دانست تا با حمایت از دولت‌ها، مانع سقوط مشاغل در حوزه گردشگری شوند. از این رو با ارائه راهکارهای کاربردی دولت‌ها را تشویق به ارائه تسهیلات ویژه در جهت حفظ مشاغل کرد و در چند ماه اول تمامی اقدامات کشورها را به‌‌صورت مداوم اطلاع‌‌رسانی می‌کرد تا درصورت موفقیت کشوری، دیگر کشورها نیز بتوانند از سیاستگذاری‌‌های آنها الگو بگیرند.
باوجود اینکه گردشگری بین‌المللی در سال ۲۰۲۰ تقریبا تعطیل بوده، نام‌گذاری سال ۲۰۲۰ به عنوان توسعه گردشگری روستایی، فرصتی را برای بازیابی گردشگری کشورها در بخش داخلی فراهم کرد، تا با ایجاد شرایطی ایمن، سفرهای داخلی به روستاها و در فضاهای باز احیا و حتی توسعه یابد. به‌طوری‌که کشورهایی همچون چین و روسیه در بخش گردشگری داخلی توانستند حتی از سطح پیش از همه‌‌گیری در سال ۲۰۱۹ فراتر روند و در مسیر رشد قرار گیرند. چین در سال ۲۰۲۱ حتی به رشد ۲۳۰ درصدی دست یافت.
توجه به آسیب‌‌پذیری‌های توریسم
یکی از اقدامات حائز اهمیتی که در دوران کرونا از جانب سازمان جهانی گردشگری صورت گرفت، برگزاری جلسات وبیناری پی‌‌درپی با کشورها برای تبادل اطلاعات و آگاهی از وضعیت بازار گردشگری کشورها و ارائه راهکارهای مقطعی برای حفظ مشاغل گردشگری بوده است. در اکثر مواقع این ویدئو کنفرانس‌‌ها در سطح منطقه‌‌ای برگزار می‌شد تا کشورهای نزدیک به‌‌هم بتوانند از تجربیات یکدیگر و تبادل مسافر در سطح منطقه‌‌ای بهره ببرند. کرونا آسیب‌‌های جدی و غیرقابل جبرانی در برخی موارد بر صنعت گردشگری وارد کرده است، زیرا نزدیک به ۱۲۰ میلیون شغل در بخش گردشگری را در معرض خطر قرار داده و منجر به کاهش ۷۲ درصدی گردشگران بین‌المللی و کاهش نزدیک به ۷۰ درصدی درآمدهای حاصل از گردشگری شده است.
اما صنعت گردشگری به‌‌جای تسلیم شدن در برابر بحران، اقدام به ایجاد راهکارهای جدید و حتی تغییر سبک سفرها حداقل در کوتاه‌مدت کرد. شاید مهم‌ترین اقدامی که سازمان جهانی گردشگری در بحران کرونا انجام داده، حمایت ویژه از اقشار ضعیف‌‌تر در این بازار بوده است و سیاست خود را مبنی بر توجه به تمامی اعضای بازار گردشگری و «دور نینداختن کسی» قرار داده است و کشورها را تشویق به حمایت از تمامی فعالان بخش گردشگری کرده تا به‌‌جای تمرکز صرف بر شرکت‌‌های بزرگ و قدرتمند، به مشاغل کوچک در جوامع محلی و افراد ضعیف‌‌تر که احتمال سقوط کامل آنها وجود دارد، توجه ویژه‌‌ای داشته باشند و شاید تمرکز بر توسعه گردشگری روستایی و کشاورزی در بحران کرونا، در جهت تحقق این امر باشد. پولولیکاشویلی همچنین، از نوامبر ۲۰۲۰ علاوه بر برگزاری سمینارهای ویدئویی، برای اطلاع از وضعیت کشورها به‌‌ویژه کشورهای توسعه‌نیافته‌‌تر برای بازدید میدانی به این کشورها سفر کرد. شاید دلیل ارتباط گسترده دبیرکل با تمامی کشورهای جهان را تسلط به هفت زبان دنیا دانست؛ زیرا زبان یکی از قدرتمندترین ابزار ارتباطی و تعامل با جوامع است و او با این امتیاز فرصت ایجاد صلح جامعه جهانی در قالب گردشگری را فراهم کرده است.
شیوع کرونا، جهان را به بن‌بست کشاند و بخش گردشگری بدترین آسیب را در بین تمامی بخش‌های اصلی اقتصادی داشت. پولولیکاشویلی دبیرکل سازمان جهانی گردشگری، از این بحران به عنوان فرصتی برای بازنگری در توسعه گردشگری استفاده کرد و معتقد است بهبود باید منجر به تغییر بخش، بازیابی مجدد مقاصد و مشاغل گردشگری، بازسازی اکوسیستم گردشگری، نوآوری و سرمایه‌‌گذاری در توریسم پایدار شود.
سازمان جهانی گردشگری در مدت همه‌‌گیری این بخش را هدایت کرده و توصیه‌های بهداشتی به گردشگران ارائه داده است. علاوه بر این، به‌‌عنوان آژانس سازمان ملل متحد در بخش گردشگری، گزارش‌های مکرر از محدودیت‌‌های سفر و تجزیه و تحلیل منظم درباره تاثیر کووید-۱۹ بر گردشگری منتشر کرده است. همچنین حمایت همه‌‌جانبه از اقدامات دولت‌ها و بخش‌های خصوصی از راه‌‌اندازی مجدد گردشگری از طریق مشارکت‌‌ها و توافق‌‌نامه‌ها با تمرکز ویژه بر نوآوری و دیجیتالی‌‌سازی داشته است. شعار پولولیکاشویلی از ابتدای مسوولیت دبیرکلی این بوده که: «من مسوولیت رهبری سازمان جهانی گردشگری را با تمرکز قدرتمند بر ایجاد مشارکت‌‌ها، مشاغل و فرصت‌‌ها برای همه، تسلط بر فناوری و نوآوری، پیشبرد پایدار و مبارزه با تغییرات آب و هوایی برعهده دارم.» همان‌طور که مشاهده کردیم، جهان طی چند سال اخیر به‌‌ویژه از زمان همه‌‌گیری به سمت سفرهای سبز در جهت حفظ و نگهداری از سیاره زمین پیش رفته و استفاده از هواپیماهای با سوخت سبز گواه این ادعا است.
