اما و اگرهای کشت گلخانهای و تاثیر آن بر کشاورزی و اقلیم بررسی شد
گلخانه‌‌ها ؛ ناجی یا نابودگر؟
به گفته متخصصان صنعت کشاورزی، کشت در گلخانه در مقایسه با کشاورزی در فضای آزاد و در زمین‌‌های کشاورزی به راحتی میسر است و دارای دردسر و مشکلات کمتری است و کشاورزان با دغدغه‌‌ها و مشکلات کمتری رو‌‌به‌‌رو هستند. زمان عمل‌‌آوری و به ثمر نشستن محصول در این نوع کشاورزی نسبت به کشت سنتی کوتاه‌تر است و این دلیل خوبی است که گلخانه و گلخانهداری چند ۱۰ برابر کشاورزی معمولی سنتی سودآوری داشته باشد ضمن اینکه با مدیریت علمی و تجربی و تخصصی گلخانه و ایجاد شرایط محیطی مطلوب در این نوع کشت می‌توان انتظار تولید و پرورش تجاری سبزیجات و صیفی‌جات و گیاهان مرغوب و کیفی در تمام فصول سال و همچنین افزایش تولید در واحد سطح زمین را داشت و در این صورت می‌توان به تولید تجاری این نوع محصولات مبادرت کرد.
به گفته این عده در کشت گلخانهای نسبت به کشت کشاورزی معمولی می‌توان چند نوبت در سال یک محصول و حتی محصولات مختلفی را براساس نیاز بازار تولید کرد. ضمنا در امان ماندن محصولات از شرایط جوی مانند: باد، تگرگ، سرما و گرمای بیش از حد در کنار مدیریت راحت میزان مصرف آب، سوخت و برق، نداشتن استرس در مورد سرقت محصولات و کنترل راحت آفات و بیماری‌‌های محصول و آلودگی محیط داخل گلخانه از دیگر مزیت‌‌های این نوع کشت در مقایسه با کشاورزی مرسوم و معمولی است. اما تمامی موارد ذکر شده در صورتی می‌تواند مزیت محسوب شود که گلخانه‌‌های احداث شده از لحاظ ساختاری و بطنی استاندارد باشند چرا که به نظر می‌رسد بخشی از گلخانه‌‌های کشور نه تنها بار تغییرات اقلیم را بر دوش نمی‌‌کشند بلکه به یکی از مصرف کننده‌‌های بالای آب و منابع تجدیدناپذیر شده‌‌اند.
کشت گلخانهای تنها راهکار مقابله با تغییرات اقلیمی در کشاورزی
کامبیز حکیمی عضو هیاتمدیره تعاونی توت فرنگی‌کاران البرز: متاسفانه نگاه سطوح بالاتر و سرمایه‌گذاران نسبت به توسعه صنعت گلخانهداری در ایران نگاه منطقی نیست، چون ۹۰درصد کسانی که می‌‌خواهند گلخانهداری کنند، نگاهشان به تسهیلات ارزان‌قیمت سیستم بانکی است که متاسفانه چند سالی است وجود ندارد. از طرفی به علت مشکلاتی که در تولید گلخانهای و کشاورزی به واسطه نوسان بازار و سطح تورم ایجاد شده، خیلی از افراد تمایلی به این ندارند که از سرمایه شخصی خودشان استفاده کرده و کار تولید و احداث مجموعه‌‌های گلخانهای را انجام دهند.
به‌‌علاوه اینکه در چند سال اخیر رشد قیمت‌ها، هزینه تمام شده مترمربع گلخانه را به شدت بالا برده و همین افزایش در کنار عدم‌سازگاری آن با درآمد و شرایط ریسکی آن باعث شده که سرمایه‌‌دار و سرمایه‌گذار برای ورود به کشت گلخانهای با استفاده از سرمایه در اختیارش ترغیب نشود. نباید فراموش شود تنها گزینه مناسبی که در برابر تغییرات اقلیمی در کشاورزی دیده شده، استفاده از روش‌های پیشرفته و مدرن کشاورزی است که راندمان تولید محصول کشاورزی را در تمام اشل‌‌های مختلف تولیدات دامی، انسانی و گلخانهای بالا می‌‌برد. با وجود تنوع اقلیمی که در سراسر کشور داریم یک راهکار، بها دادن به مقوله توسعه پایدار، منطقی و علمی کشاورزی در زمینه کشت گلخانهای است تا در آینده از بابت تولید محصولات کشاورزی به واردات متکی نباشیم.
گلخانه‌‌ها انبار سوخت شدند
مولوی عبدالغنی دهانی، فعال صنعت کشاورزی: در سیستان و بلوچستان ظرفیت‌‌های بسیار ارزشمندی در بخش کشاورزی وجود دارد به طور مثال در این استان گلخانه‌‌هایی داریم که شاید در کشور نظیر آن نباشد؛ اما امروز این گلخانه‌‌ها به‌‌جای کشاورزی محلی برای دپوی سوخت شده است که این امر نظارت دقیقی را می‌‌طلبد و دولت می‌تواند با دادن تسهیلات مناسب و نحوه آموزش کشاورزی به نیروهای ورزیده برای گسترش این گلخانه‌‌ها اقدام کند تا جلوی مافیای سوخت گرفته شود تا شاهد اتفاقات ناگواری در جاده‌‌های استان و همچنین افزایش این افراد سودجو نباشیم.
کمبود منابع مالی دلیل عدم‌توسعه کشت گلخانهای
محبوبه صادقی‌‌فر، کارشناس کشاورزی: توسعه کشت گلخانهای در مناطق مختلف به دلیل مزایایی که نسبت به کشت‌‌های سنتی دارد از اهمیت بیشتری برخوردار است، به گونه‌‌ای که توجه به کشت گیاهان گلخانهای در سال‌های اخیر جزو برنامه‌‌های اولویت‌دار سازمان جهاد کشاورزی کشور بوده است. در حال حاضر یکی از موثرترین راه‌‌ها برای جبران ضرر و زیان کشاورزان روی آوردن به کشت گلخانهای است و این نوع کشت همواره یکی از مدرن‌‌ترین روش‌های تولید محصولات کشاورزی و حفاظت محصولات در برابر کم‌‌آبی و خشکسالی بوده که موجب صرفه‌‌جویی در مصرف آب و بهره‌‌وری بالا در تولید می‌شود. در تمامی استان‌‌ها از جمله در استان ایلام با توجه به شرایط آب و هوایی مناسب و همچنین منابع آبی موجود، امکان گلخانه‌سازی بسیار زیاد است، با این حال در عمل روند توسعه گلخانه‌‌ها به دلیل مشکلات و کمبود منابع مالی بسیار کند پیش رفته که این موضوع به تبع مشکلات بسیاری به همراه دارد هم‌‌اکنون مجموع مساحت گلخانه‌‌های فعال استان ۱۵ هکتار است که این میزان مناسب استانی با پتانسیل‌‌های بالا در حوزه کشاورزی نیست.
گلخانه‌‌های استاندارد تیر آخر حفظ امنیت غذایی
قاسم پیشه‌‌ور، رئیس اتاق اصناف کشاورزی: با توجه به توسعه کشت محصولات گلخانه در راستای مدیریت منابع آب، انتقال کشت محصولات سبزی و صیفی به محیط گلخانه و تخصیص اراضی و کشت فضای باز به محصولات استراتژیک و اساسی همچون گندم، جو و برنج است تا ضمن مدیریت منابع آب، بهره‌‌وری افزایش یابد.
اما افزایش هزینه‌‌های احداث یک گلخانه صنعتی نیازمند ۳۰هزار میلیارد تومان اعتبار است که هیچ از کشاورزان سرمایه لازم برای احداث گلخانه را ندارند بنابراین لازمه این امر تخصیص اعتبار و منابع مالی لازم با کمترین سود و بیشترین بازه پرداخت در اختیار بهره‌‌برداران است تا اراضی فضای باز به کشت محصولات اساسی تخصیص یابد.
باید توجه داشت با اعمال حمایت‌‌های لازم در خصوص توسعه گلخانه‌‌ها و انتقال محصولات آب بر صیفی و جالیزی به گلخانه، شاهد کاهش ۳۰ تا ۴۰درصدی مصرف آب و سموم و رونق کشت محصولات اساسی خواهیم بود، چراکه یکی از سیاست‌‌های اصلی دولت ایجاد زیرساخت‌‌های لازم در خصوص گلخانه‌‌ها برای مدیریت آب و آفات است.
توسعه کشت گلخانهای مهم‌ترین راهبرد بخش کشاورزی است که با تغییر شیوه کشت از فضای باز به گلخانه افزایش کارآیی مصرف آب و افزایش ۳ تا ۵ برابری عملکرد تولید و توسعه صادرات را به همراه دارد که انتظار می‌رود زیرساخت‌‌های لازم در حوزه توسعه گلخانه‌‌ها ایجاد شود چراکه به‌‌دلیل شرایط تغییر اقلیم و محدودیت منابع آبی راهی جز انتقال کشت محصولات سبزی و صیفی به فضای گلخانه نداریم.
هزینه‌‌های بالای احداث؛ مانعی بر سر راه توسعه گلخانه‌‌های کشور
محمد بلاغی، رئیس هیاتمدیره انجمن گلخانه‌‌داران کشور: در خصوص قیمت سازه‌‌ها و تجهیزات گلخانهای در سال جدید هنوز تغییری به آن صورت نکرده است چرا که هنوز پروژه‌‌های چندانی اجرا نشده تغییرات قیمتی ملموس نیست، اما قاعدتا هزینه احداث و راهاندازی گلخانه‌‌ها به طور میانگین هکتاری بین ۱۲ تا ۱۵ میلیارد تومان هزینه‌بر است.
با این تفاسیر احداث و راهاندازی گلخانه با این قیمت‌ها نمی‌‌صرفد و توسعه چندانی نداریم یعنی از چند وقت پیش که تسهیلات بانکی جمع شد و از آن طرف هم نرخ سود بانکی بالا رفت، برای کشاورزی سخت است بتواند گلخانه احداث کند. در واقع با وضعیت منابع آبی که داریم و با این تصمیم دولتی که در مورد تخصیص تسهیلات و نرخ سود تسهیلات گرفته شده متناقض با طرح توسعه گلخانه‌‌هاست. همچنین خاطرنشان می‌‌کنم نرخ تسهیلات در سال قبل از محل منابع داخلی بانک‌ها پرداخت می‌‌شد و از ۲۱ تا ۲۴درصد نرخ سود تسهیلات است. ضمن اینکه فقط به پروژه‌‌هایی که بالای ۷۰درصد پیشرفت فیزیکی داشتند مقدار اندکی تسهیلات ارائه کردند.
بوروکراسی گلخانهای
احمد جهانی، فعال صنعت کشاورزی: متاسفانه سرمایه‌گذاران این حوزه به جای اینکه مورد حمایت قرار گیرند در بوروکراسی اداری گرفتار شده به گونه‌‌ای که قید سرمایه‌گذاری را می‌‌زنند. در حال حاضر برای سرمایه‌گذاری در این حوزه نیاز به استعلام از ۱۱ دستگاه است و متاسفانه روند پاسخگویی برخی ارگان‌‌ها آنقدر زمان‌براست که تا پاسخ‌‌دهی، اعتبار استعلامات دیگر به اتمام می‌رسد و سرمایه‌گذار دیگر رغبتی برای انجام این کار ندارد. به نظر می‌رسد این حوزه چهار حلقه مفقودی وجود دارد که تحقیق و توسعه، تولید، فرآوری و بسته‌‌بندی و در نهایت بازار این چهار حلقه به شمار می‌‌روند. بنابراین ضرورت دارد قوانین سفت و سخت صدور مجوز سرمایه‌گذاری تغییر کند.
اصلاح گلخانه‌‌ها کارآمدتر است یا افزودن گلخانه‌‌ها؟
مراد مرتاض، فعال بخش کشاورزی: کمبود آب، مشکل اصلی بخش کشاورزی است و ایجاد گلخانه‌‌های جدید، فشار مضاعفی بر منابع آبی وارد می‌‌آورد، توسعه گلخانه‌‌ها توجیه ندارد، در مقابل، اصلاح و بهسازی گلخانه‌‌ها مفیدتر از اضافه‌‌شدن سطح است، در خصوص آبی که قرار است به یزد منتقل شود، باید از نظر اقتصادی بررسی کرد که آیا به‌‌صرفه است در گلخانه‌‌ها مورداستفاده قرار بگیرد یا خیر. اما فراتر از توسعه یا حفظ گلخانه‌‌های موجود استان‌‌ها به‌خصوص استان‌‌های کم آب نباید از یک موضوع غافل شد که با توجه به گسترش بازار محصولات گلخانهای قاعدتا گلخانه‌‌های فعلی نمی‌توانند پاسخگوی نیاز باشند و همین موضوع باعث می‌شود تا استانی مانند استان یزد در این زمینه از سایر استان‌‌ها همچون اصفهان عقب بماند؛ رقابت در عرصه تولیدات محصولات گلخانهای باکیفیت آنقدر بالاست که با اما و اگر نمی‌توان راه به جایی برد.
یکی از راه‌‌حل‌‌هایی که برای حل این مساله در نظر گرفته شد، استفاده از آب انتقالی به یزد بود؛ اما خود این امر نیز مسائل دیگری را در پی داشت که باعث می‌‌شد مجددا به دنبال چاره‌‌اندیشی بود. آب انتقالی قرار بود درصدی از آن در کشاورزی صنعتی استفاده شود؛ اما واقعیت این است که با توجه به هزینه این آب، برای گلخانه‌‌دار صرفه اقتصادی ندارد و با توجه به شرایط یزد کشت هیدروپونیک به‌‌صرفه‌‌تر بوده؛ اما به سرمایه بالایی نیاز دارد و بخش خصوصی بدون حمایت دولت نمی‌تواند از پس هزینه‌‌های راهاندازی آن برآید.
کشت گلخانهای استاندارد نجات بخش محیط‌زیست
کشاورزی یکی از بخش‌‌های حساس به تغییر اقلیم است. در ایران، تغییر اقلیم می‌تواند باعث کاهش تولید محصولات کشاورزی، افزایش آفات و بیماری‌‌ها، تغییر در الگوهای کشت و کاهش کیفیت محصولات شود. این تغییرات به نوبه خود بر امنیت غذایی کشور تاثیر گذاشته و می‌تواند منجر به افزایش قیمت مواد غذایی و کاهش دسترسی مردم به غذای سالم و کافی شود.
در این راستا متخصصان کشت گلخانهای به پنج نکته در این خصوص اشاره می‌کنند که هرکدام نیاز به مطالعات و برنامه‌‌ریزی جدی دارد؛ موضوع اول، کاهش تولید محصولات کشاورزی است که با عواملی همچون، مخاطرات طبیعی به‌ویژه خشکسالی‌‌های مکرر و طولانی‌مدت و سیلاب‌‌های روزافزون، افزایش دما و تنش گرمایی، تغییرات در الگوی بارندگی مرتبط است. موضوع دوم افزایش آفات و بیماری‌‌های گیاهی است که توجه به شرایط مساعد برای آفات، کاهش کارآیی سموم دفع آفات در این خصوص مهم است. موضوع سوم تغییر در الگوهای کشت است که در این خصوص توجه به مسائلی همچون جابه جایی مناطق کشت، کشت محصولات مقاوم به خشکی و گرما اهمیت دارد.
موضوع چهارم، تهدید تنوع زیستی کشاورزی است که ضرورت دارد موضوعاتی همچون از بین رفتن ارقام بومی و تهدیدهای تغییر اقلیم بر زنبور عسل به صورت ویژه مورد توجه قرار گیرد و موضوع پنجم تاثیر بر امنیت غذایی است که با مواردی همچون کاهش تولید مواد غذایی، کاهش امنیت غذایی در کلیه زیربخش‌‌های مرتبط با بخش کشاورزی است. جهت توجه به پنج محور فوق مدیریت بهینه منابع آب، بهره‌گیری از فناوری‌‌های نوین در مدیریت زیربخش‌‌های بخش کشاورزی، انتخاب ارقام و گونه‌‌های مقاوم به خشکی و گرما، تنوع بخشی به کشت، بیمه محصولات کشاورزی، توسعه سیستم‌های هشدار زودهنگام، آموزش کشاورزان، توسعه زیرساخت‌‌های آبیاری و حمایت از تحقیقات کشاورزی در زمینه تغییر اقلیم از اهمیت بسزایی برخوردار است. و البته ساختار کشت گلخانهای استاندارد می‌تواند مشکلات پنج گانه ذکر شده را حل کند، اما به نظر می‌رسد در آینده نزدیک کشت گلخانهای به دلیل نبود منابع مالی، قوانین سخت و عدم‌تجهیزات خود به معضل پیچیده‌‌ای برای کشور مبدل شود.
