جولان دلالان مرغ با وجود سامانه‌‌‌های متعدد دولت
صنعت طیور تحت فشار سامانه ستکاوا
گوشت مرغ و تخم‌‌‌مرغ، یکی از غذاهای متداول و در عین حال، ارزان‌قیمت و با‌کیفیت است که جوامع مختلف، به آسانی به آن دسترسی داشته و همواره از آن استفاده می‌‌‌کنند. درخصوص دو محصول مهم مرغداری‌‌‌ها، یعنی گوشت مرغ و تخم مرغ باید گفت، با توجه به اینکه تخم مرغ از ارزش غذایی بسیار بالایی برخوردار است، میلیون‌‌‌ها نفر از مردم دنیا، هر‌روزه به صورت‌‌‌های مختلف از تخم‌‌‌مرغ استفاده می‌‌‌کنند. گوشت مرغ نیز به دلیل اینکه تامین‌‌‌کننده مواد پروتئینی گوناگون است و همچنین پخت سریع آن، یکی از در دسترس‌‌‌ترین انواع گوشت‌‌‌ها است که در بین جوامع مختلف، از محبوبیت خاصی برخوردار است.
باید به این نکته نیز توجه کنیم که علاوه بر استفاده‌‌‌های مستقیم از این دو محصول، در سایر قسمت‌‌‌های مختلف صنایع غذایی کشور نیز می‌‌‌توان به صورت غیرمستقیم از آن استفاده کرد. به طوری که ما روزانه مشاهده می‌‌‌کنیم، از این محصولات در تولید واکسن، مواد آرایشی و بهداشتی، مواد غذایی بسته‌‌‌بندی‌شده و تهیه انواع کیک‌‌‌ها و حتی در بخش نهاده‌‌‌های دامی نیز استفاده می‌‌‌شود. امروز روش‌‌‌های مختلفی از جمله روش‌‌‌های مکانیزه و اتوماتیک و همچنین روش‌‌‌های ارگانیک برای پرورش مرغ و سایر حیوانات وجود دارد که می‌‌‌تواند در جهت بهره‌‌‌مندی بیشتر و بهتر از این صنعت، به ما کمک کند. پس باتوجه به نکات گفته‌شده، نقش و اهمیت صنعت مرغداری، روز به روز افزایش یافته و می‌‌‌توان با سرمایه‌‌‌گذاری در این بخش، بسیاری از موانع و مشکلات را حل کرد و سامان بخشید.
اما این صنعت نیز مثل سایر صنایع دیگر، با مشکلات عدیده‌‌‌ای دست و پنجه نرم می‌‌‌کند که از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین آنها، می‌‌‌توان به عدم‌تامین مناسب نهاده‌‌‌ها و کیفیت پایین آنها اشاره کرد. نهاده‌‌‌های دامی که به طور عمده به صورت وارداتی است، باعث شده است که صنعت مرغداری، یک صنعت وابسته از جهت نهاده‌‌‌های دامی محسوب شود، به گونه‌‌‌ای که اگر نهاده‌‌‌ای وارد کشور نشود، ما مجبور به تعطیل کردن این صنعت خواهیم بود. به همین دلیل، بحث تامین نهاده‌‌‌های دامی، از مهم‌ترین بحث‌‌‌هایی است که در این صنعت مطرح می‌‌‌شود که به وجود آمدن هر گونه خلل و مشکل در زنجیره تامین نهاده‌‌‌ها، باعث آسیب‌‌‌های فراوانی به این صنعت خواهد شد.
فارغ از قیمت‌گذاری دستوری و کمبود نهاده که بارها به آن پرداخته شده است، اما سامانه‌بازی‌‌‌های دولت هم گویا بخش خصوصی را با چالش مواجه کرده است. به باور فعالان صنعت طیور مسوولان بدون توجه به مشکلات تولیدکنندگان تنها بر اساس نیاز بازار میزان درصد سهمیه‌‌‌ها را در سامانه تعیین می‌‌‌کنند، ضمن اینکه نواقصی که در این سامانه وجود دارد نه‌تنها هیچ نقشی در کاهش التهابات بازار نداشته بلکه فعالان این صنعت را بسیار متضرر کرده است. در این میان فعالان صنعت طیور بر این باور هستند که به‌‌‌رغم ایجاد سامانه‌‌‌های متعدد، هنوز دست دلالان این صنعت کوتاه نشده و «ستکاوا» که سامانه جهاد کشاورزی است، نواقص زیادی دارد.
به طور کلی سِتکاوا زیرساخت نرم‌‌‌افزاری است که به واسطه آن، خریداران کالاهای اساسی (خریداران خرد، خریداران عمده، غرف میادین میوه و تره‌‌‌بار، فروشگاه‌‌‌های زنجیره‌‌‌ای، خریداران مناسبتی، خریداران دستگاهی) می‌‌‌توانند با مراجعه به آن و متناسب با میزان سهمیه و ظرفیت مصرف خود به‌‌‌صورت مستقیم اقدام به تامین کالای خود کنند. شفاف‌‌‌سازی و تسهیل فرآیندهای خرید و فروش، رعایت قیمت مصوب، افزایش کیفیت محصولات در کنار مدیریت یکپارچه زنجیره تامین تا مصرف کالاهای اساسی، از اهداف اصلی این سامانه است. در این راستا سید‌رضا یحیی‌پور مدیر عامل یک زنجیره تولید گوشت مرغ معتقد است عدالت در تمام حلقه‌‌‌های زنجیره تولید گوشت مرغ رعایت نشده و فشار و سختگیری روی زنجیره آخر یعنی کشتارگاه‌‌‌ها بسیار زیاد است. وی در این گفت‌‌‌وگو ضمن اینکه گریزی هم به کمبود نهاده سویا و ذرت زد، گفت: قیمت‌گذاری دستوری و عدم‌تامین به موقع نهاده سبب دست و پا زدن این صنعت برای بقا به‌خصوص در استان گلستان شده است. این فعال صنعت طیور معتقد است با وجود تعدد سامانه‌‌‌ها هنوز پای دلال‌‌‌ها از این صنعت بریده نشده زیرا «ستکاوا» که سامانه جهاد کشاورزی است نواقص زیادی دارد.
قیمت‌گذاری دستوری مرغ، صنعت طیور را با چه تبعات و چالش‌‌‌هایی مواجه کرده است؟
از چهار، پنج سال گذشته قیمت‌گذاری دستوری مرغ آغاز شد، اما این نرخ‌گذاری همیشه پایین‌‌‌تر از قیمت تمام‌شده بوده است. زمانی قیمت‌گذاری دستوری نتایج مثبتی به دنبال دارد که تمام ارکان تولید به صورت قیمت مصوب در اختیار تولیدکننده قرار بگیرد و دولت در قبال این حمایت، محصول نهایی را به حالت پیش‌خرید از تولیدکننده دریافت کند. از آنجا که سوبسید بخش دولتی صرفا به نهاده‌‌‌ها تعلق می‌‌‌گیرد و تولیدکننده هزینه جوجه یک‌روزه، دارو‌‌‌ها، حامل‌‌‌های انرژی و هزینه‌‌‌های کارگری را بدون دریافت یارانه حمایتی پرداخت می‌‌‌کند لذا دولت نمی‌‌‌تواند ادعای مالکیت بر محصول نهایی را داشته باشد.
نامشخص بودن قیمت تمام‌شده هر کدام از حلقه‌‌‌های زنجیره تولید مرغ چه آسیب‌‌‌هایی به این صنعت وارد کرده است؟
بخش دولتی فشار زیادی را به آخرین حلقه زنجیره تولید مرغ یعنی کشتارگاه وارد می‌‌‌کند به این صورت که مرغ با قیمت آزاد به کشتارگاه وارد، اما با وضع قوانین و مصوبات خارج از موضوعیت و حقانیت، با قیمت مصوب از کشتارگاه خارج می‌‌‌شود. نامشخص بودن قیمت تمام‌شده هر کدام از ارکان زنجیره تولید مرغ از چالش‌‌‌های این صنعت است و هیچ مبنای درستی در قیمت‌گذاری وجود ندارد. هر کدام از تشکل‌‌‌ها با توجه به نوسانات شدید و متغیرهای مختلف این قیمت‌گذاری را انجام می‌‌‌دهند. پنج حلقه شامل حلقه مرغ مادر، جوجه‌کشی، کارخانه خوراک، کشتارگاه و حلقه پرورش مرغ گوشتی در این زنجیره تاثیر‌گذار هستند. طی ۵سال اخیر سه حلقه کاملا سودده و دو حلقه دیگر کاملا ضرر‌ده بودند.
مجموعه‌‌‌هایی که صرفا در زمینه حلقه‌‌‌های سودده این زنجیره فعالیت داشتند سود انباشته زیادی کسب کرده و دارندگان دو حلقه دیگر متضرر و مجموعه آنها دچار ورشکستگی شد. زنجیره‌‌‌های مرغ هم که شامل پنج حلقه مذکور هستند شاید بتوانند در یک تراز متعادل قرار بگیرند، اما وجود چنین شرایطی طی۵سال متوالی نشان‌دهنده عدم‌مدیریت صحیح در این صنعت است.
زنجیره‌‌‌های تولید مرغ در تامین نهاده با چه مشکلی مواجه هستند؟
۳۰ درصد کنجاله سویا و ذرت توسط شرکت پشتیبانی امور دام و ۷۰ درصد آن توسط شرکت‌‌‌های خصوصی وارد می‌‌‌شود. تاخیر در تامین نهاده کل چرخه را با مشکل مواجه می‌‌‌کند. طبق مستندات می‌‌‌توانم بگویم که به طور میانگین از زمان خرید سویا از اتحادیه توسط شرکت «بیتامین» دو ماه و از زمان خرید این نهاده به صورت مستقیم چهار ماه گذشته اما هنوز پس از گذشت این مدت سویا به ما تحویل داده نشده است. قیمت سویا در بازار آزاد ۳۶ هزار تومان و قیمت این نهاده با در نظر گرفتن تعرفه، حدود ۲۱ هزارتومان است که در شرایط کمبود سویا مجبور به تامین این نهاده از بازار آزاد می‌‌‌شویم.
آیا با وجود سامانه‌‌‌های متعدد دست دلال‌‌‌ها از این صنعت کوتاه شده است؟
در حال حاضر قیمت مصوب شفاهی هر کیلوگرم مرغ زنده ۵۸ هزار تومان بوده، اما مرغ با کیلویی ۷۱ هزار تومان به کشتارگاه می‌‌‌رسد و قیمت تمام‌شده آن ۱۰۰ هزار تومان است. این چرخه نشان می‌‌‌دهد که مرغ با قیمت مصوب به حلقه آخر که کشتارگاه است، نمی‌‌‌رسد. در واقع سوبسید به حلقه پرورش‌دهنده داده شده اما در مقابل حلقه آخر متضرر می‌‌‌شود. مرغ زنده به علاوه هزینه کرایه و اُفت بار با قیمت هر کیلو ۷۴ هزار تومان به میدان بهمن تهران فروخته می‌‌‌شود، این در حالی است که قیمت مرغ کشته در بازار بهمن ۷۳ هزار تومان است. نزدیک‌‌‌ترین مرغ‌فروشی به این بازار مرغ را با قیمت هر کیلو ۱۰۵ هزار تومان عرضه می‌‌‌کند بنابراین شواهد نشان‌دهنده دلال‌بازی در این صنعت بوده که تولید را زیر سوال برده است. بر چه مبنایی مرغ در قطب تولید، باید کیلویی ۸۴ هزار تومان عرضه شود اما تولیدکننده باید همین مرغ را در تهران با قیمت ۷۳ هزار تومان بفروشد؟
فروش کشتارگاه‌‌‌ها شامل سه قسمت بازار داخل استان، بازار بهمن تهران و بازار با قیمت آزاد است. با توجه به اینکه مرغ در بازار بهمن تهران با نرخ هر کیلوگرم ۷۳ هزار تومان از کشتارگاه‌‌‌های استان خریداری می‌‌‌شود لذا شرکت‌‌‌های قطعه‌بندی که به عنوان بازار آزاد تلقی می‌‌‌شوند، هیچ‌گاه مرغ را با کیلویی ۱۳۰ هزار تومان از کشتارگاه خریداری نمی‌‌‌کنند و ترجیح آنها خرید از بازار بهمن است لذا کشتارگاه‌‌‌ها در هر سه قسمت فروش متضرر می‌‌‌شوند.
نواقص سامانه «ستکاوا» چیست؟
سامانه «ستکاوا» به علت نقصی که دارد به چالش صنعت طیور تبدیل شده است. در واقع تنها کاری که این سامانه انجام می‌‌‌دهد این است که درصد‌‌‌های مختلف بازار فروش داخل استان، بازار بهمن تهران و بازار آزاد را تعیین کرده و موارد عدم‌تمکین از این سهمیه توسط کشتارگاه را به تعزیرات معرفی می‌‌‌کند. به عنوان مثال؛ این سامانه از مجموعه «بیتامین» بدون مجوز قضایی و همچنین بدون اینکه قراردادی با کشتارگاه داشته باشد، بابت سه ماه کارکرد به عنوان حق‌الزحمه خدمات رأسا اقدام به برداشت مبلغ ۷۳۰ میلیون تومان از حساب کیف پول الکترونیک کرده است. سامانه «ستکاوا» تا‌کنون مبلغ ۶ میلیارد تومان از کشتارگاه‌‌‌های استان گلستان طی یک ماه کارمزد دریافت کرده است.
«ستکاوا» با این شرایط، کارآیی نداشته مگر اینکه تراکنش مالی مرغ زنده و جوجه یک‌روزه هم در سامانه ثبت شود زیرا منصفانه نیست که ترنور مالی در نیمی از زنجیره به ثبت نرسد اما در ثبت فروش مرغ کشته با قیمت مصوب سختگیری وجود داشته باشد. حلقه‌‌‌هایی که صرفا واحد کشتارگاهی دارند اگر پشتوانه مالی نداشته باشند ورشکستگی برای آنها بسیار محتمل است. در هر واحد کشتارگاهی حدود ۳۰۰ پرسنل و کارگر مشغول به کار هستند که با تعطیلی این واحد‌‌‌ها، افراد زیادی شغل خود را از دست می‌‌‌دهند. بارها از مراجع قضایی و امنیتی خواسته‌‌‌ایم که ورود کرده و ضرر‌‌‌های ماهانه واقعی کشتارگاه‌‌‌ها را محاسبه و فکری به حال این وضعیت کنند. مطالبه ما از متولیان این است که خرید مرغ زنده و جوجه یک‌روزه هم در سامانه ستکاوا انجام و قیمت مرغ کشته اصلاح شود.
نژاد اصلاح‌نشده آرین چه تاثیری بر صنعت طیور دارد؟
اصلاح نژاد آرین نیازمند زمان طولانی است. این نژاد حدود ۳۰ درصد وزنگیری کمتری نسبت به سایر نژاد‌‌‌ها دارد. سیاست دولت بر این بود که حدود ۶۰ درصد نیاز بازار از نژاد آرین تامین شود، اما اکنون این میزان به ۱۶ درصد رسیده است و صرفا مجوز‌‌‌های نژاد آرین خرید و فروش می‌‌‌شود، ولی در عمل جوجه‌‌‌ریزی به میزان بالا رخ نمی‌‌‌دهد. در سال ۵۲ نژاد آرین در رقابت با سایر نژاد‌‌‌ها بود اما به مرور زمان سایر نژاد‌‌‌ها اصلاح شد و بالاتر رفت اما آرین نتوانست هم‌پای آنها ارتقا پیدا کند. استفاده از بخش خصوصی برای اصلاح این نژاد صدمات جبران‌‌‌ناپذیری به صنعت طیور وارد می‌‌‌کند مگر اینکه میزان نهاده بیشتری برای آن در نظر گرفته شود تا وزنگیری مناسبی پیدا کند.
