در گفتوگو با کارشناسان اعلام شد
ضرورت تعریف جایگاه قانونی محصولات ارگانیک
در ارائه تعریفی از کشاورزی ارگانیک مسائل چندی وجود دارد، از جمله آنکه در این‌باره برخی تصورات وجود دارد که گاه از روی تعصب، ذهن را از اصل واقعیت دور می‌‌‌سازد. به علاوه این شیوه کشاورزی در بخش‌‌‌های مختلف جهان به اسامی گوناگون خوانده می‌شود. از طرف دیگر بنا به اعتقاد بسیاری از دستاندرکاران، کشاورزی ارگانیک موفق یک مفهوم ذهنی است که نیازمند به‌‌‌کارگیری شیوه‌‌‌های خاص است. یکی از تصورات اشتباه در مورد کشاورزی ارگانیک آن است که این شیوه کشاورزی بی‌‌‌نیاز از کاربرد مواد شیمیایی است.
وضعیت کشاورزی ارگانیک در جهان
بر اساس گزارش‌‌‌های منتشر‌شده، کشاورزی ارگانیک در سطح جهان در سال‌های گذشته در اکثر مناطق جهان از جمله کشورهای در حال توسعه به سرعت در حال گسترش بوده و روش‌های اجرایی تولید، نظارت و صدور گواهی بهبود یافته و مردم در بسیاری از جوامع بهویژه در کشورهای توسعه‌یافته از مزایای غذای سالم‌‌‌تر و با کیفیت بالاتر برخوردار شدهاند. گفتنی است کشاورزان جوامع روستایی به‌‌‌خصوص در کشورهای در حال توسعه از سود مناسب و ارزش صادراتی این محصولات بهره‌‌‌مند شدهاند. هرساله موسسه تحقیقات کشاورزی ارگانیک (FIBL) و فدراسیون بین‌المللی جنبش‌‌‌های کشاورزی ارگانیک (IFOAM) آخرین وضعیت کشاورزی ارگانیک را در سراسر جهان تحت عنوان جهان کشاورزی ارگانیک منتشر می‌کنند. این گزارش شامل آخرین آمار و اطلاعات سطح زیر کشت محصولات ارگانیک، فعالان بخش ارگانیک، استانداردها و قوانین تجارت ارگانیک در قاره‌‌‌های آفریقا، آسیا، اروپا، کشورهای مدیترانه، آمریکای لاتین و کارائیب، آمریکای شمالی و اقیانوسیه است. نوزدهمین گزارش توسط این دو سازمان در فوریه ۲۰۱۸ منتشر شده است و داده‌‌‌های این گزارش از ۱۷۸ کشور جهان جمع‌‌‌آوری شده و داده‌‌‌های به‌روز‌شده سطح زیر کشت و تعداد تولیدکنندگان برای ۱۵۰ کشور ارائه شده است. بر اساس آمارهای ارائه‌شده در سال ۲۰۱۶ نزدیک به ۸/ ۵۷ میلیون هکتار کشت ارگانیک در جهان وجود داشته که مناطق با بیشترین سطح زیر کشت شامل: اقیانوسیه با سطح زیر کشت ۷/ ۲۳ میلیون هکتار یعنی حدود ۵۰درصد از اراضی قابل کشت این منطقه، اروپا با سطح زیر کشت ۵/ ۱۳ میلیون هکتار معادل ۲۳ درصد، آسیا ۹/ ۴ میلیون هکتار معادل ۹ درصد، آمریکای شمالی ۱/ ۳ میلیون هکتار معادل ۶درصد و آفریقا ۸/ ۱ میلیون هکتار معادل ۳درصد بوده است. کشورهایی با بیشترین سطح کشاورزی ارگانیک شامل استرالیا با سطح ۴/ ۲۷ میلیون هکتار، آرژانتین با سطح ۳ میلیون هکتار و چین با سطح ۳/ ۲ میلیون هکتار بوده‌‌‌اند.
وضعیت کشاورزی ارگانیک در ایران
سال ۲۰۱۷ برای کشاورزی ارگانیک ایران سال موفقیت‌‌‌آمیزی بوده است. در این سال وزارت جهادکشاورزی کمیته کشاورزی ارگانیک را برای ارائه برنامه اقدامات و سیاست‌‌‌های مرتبط برای توسعه کشاورزی ارگانیک در ایران ایجاد کرده و در برنامه پنجم توسعه اختصاص ۲۵درصد از اراضی کشور به کشت ارگانیک پیش‌بینی شده بود. همچنین در بند و ماده ۴۱ برنامه ششم توسعه حمایت از محصولات ارگانیک در راستای ارتقای سلامت انسان و جامعه به عمل آمده است.
در سال ۲۰۱۶ ایران دارای ۴۹۳۷۳ هکتار سطح زیر کشت ارگانیک بوده است که از این میزان ۱۸۸۷۱ هکتار سطوح زیر کشت محصولات زراعی بوده‌‌‌اند. اولین محصول ارگانیک تولید‌شده در ایران، گلاب ارگانیک استخراج‌شده از نهال گل محمدی بود که در کرمان تولید شد و در سال ۱۹۹۹ مورد تایید قرار گرفت. در سال ۲۰۰۶ دومین شرکت از استان فارس موفق به صدور انار، انجیر، خرما و گیاهان دارویی ارگانیک به اتحادیه اروپا شد. محصولات تولید‌شده ارگانیک در ایران شامل زعفران، پسته، خرما، گردو، هلو، سیب، زیتون، انار، برنج، گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی، هویج، گلرنگ، انجیر، گل رز و داروهای گیاهی هستند. از نظر تجارت خارجی و بازار سه منطقه آمریکای شمالی، اروپا و آسیا به عنوان بازارهای مهم مصرف محصولات ارگانیک شناخته شدهاند. در کشور ما به دلیل نبود نظام مشخصی در زنجیره تولید، گواهی و عرضه و نظارت، بازار مشخص و نظام معینی برای صادرات یا واردات محصولات ارگانیک وجود ندارد. این در حالی است که از تعداد ۶۶ محصول ارگانیک تولید کشاورزی جهان، کشور ایران با هفت محصول زراعی و ۱۵ محصول باغی ارگانیک در رتبه‌‌‌های نخست تا دهم قرار گرفته است. آینده کشاورزی ارگانیک در ایران به نظر مثبت است. نرخ رشد تولید محصولات ارگانیک در چند سال گذشته نوید‌بخش گسترش سریع و قابل‌توجه این بخش است. بر اساس گزارش جهان کشاورزی ارگانیک سال ۲۰۱۸ (آمار سطح زیر کشت ارگانیک برای سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶ )، رشد سالانه سطح زیرکشت ارگانیک در ایران بیش از ۴درصد بوده است. همچنین سهم ایران از کشت محصولات ارگانیک جهان در سال ۲۰۱۶ حدود ۰۴/ ۰درصد بوده است.
مسوولان اهمیتی به محصولات ارگانیک نمی‌دهند
به اعتقاد کارشناسان صنعت غذایی و کشاورزی کشور ما دارای پتانسیل بسیار بالایی در تولید محصولات ارگانیک است. از ۱۳ اقلیم آب و هوایی جهانی ۱۱ اقلیم در ایران وجود دارد. منطقه مکران چابهار و کل استان سیستان و بلوچستان به دلیل اینکه کشاورزی در آنجا کمتر با استفاده از کود و سم انجام می‌شود می‌تواند به تنهایی بسیاری از انواع محصولات کشاورزی را به صورت ارگانیک تولید کند. بهویژه میوه‌‌‌های گرمسیری که آب و هوای چابهار برای این کار بسیار مستعد است. ولی استفاده از این ظرفیت‌‌‌ها نیازمند یک عزم ملی و تفاهم عمومی میان مسوولان و تصمیم‌گیران کشور است تا تلاش کشاورزان و محققان و مهندسان در این زمینه به ثمر بنشیند.
به گفته این عده تولید محصولات ارگانیک در کشور ما بهرغم پتانسیل‌‌‌های بالایی که در ایران وجود دارد هنوز جایگاه خود را در بین مسوولان و تصمیم‌گیران پیدا نکرده است. به عنوان مثال در حالی که کشاورزی ارگانیک در جهان حدود ۱۰۰ میلیارد دلار گردش مالی دارد این رقم برای کشور ما به زحمت به ۷۰ تا ۸۰ میلیارد تومان می‌‌‌رسد.
در همین راستا رضا نورانی، رئیس انجمن ارگانیک ایران و عضو هیات نمایندگان اتاق ایران ضمن اعلام برگزاری دومین نمایشگاه زندگی سالم در شهریور جاری گفت: در تمام دنیا، دولت‌‌‌ها به دو عامل حیاتی و مهم امنیت و ایمنی غذا اهمیت می‌دهند که در حال حاضر فعالیت انجمن ارگانیک ایران روی ایمنی غذا متمرکز شده است و در این رابطه انجمن، تولید محصولات کشاورزی و غذایی را با عدم‌استفاده از کود و سم، حفظ و توجه به محیطزیست و سلامت جامعه در نظر دارد.
نورانی همچنین مباحث دیگری مانند ضرورت توجه به اکولوژی به معنی حفظ سلامت کره زمین، بحث عدالت که لازمه آن برخورداری از اخلاق و منش ارگانیک برای همه دستاندرکاران تولید، صادرات و واردات محصولات کشاورزی است و مراقبت از میکروارگانیسم‌‌‌ها و کلیه سیستم‌های اکولوژیک مفید موجود در زمین را شامل می‌شود از مهم‌ترین وظایف و اهداف انجمن ارگانیک و فعالان این حوزه خواند.
وی ضمن اشاره به اثرات مخرب کودها و سموم شیمیایی بر اکولوژی و محیطزیست؛ در مورد چالش اصلی تولید محصولات ارگانیک یادآور شد: هنوز کوچک‌ترین یارانه‌‌‌ای به این بخش اختصاص داده نشده در حالی که ارقام بالایی ارز دولتی به واردات کود و سم اختصاص می‌‌‌یابد و این چالش حمایت مسوولان دولتی در وزارتخانه‌‌‌های جهادکشاورزی و بهداشت را می‌‌‌طلبد.
نورانی افزود: اگر همان اندازه که به محصولات تراریخته توجه می‌شود به محصولات ارگانیک نیز توجه شود تلاش‌‌‌ها در جهت ایمنی غذا و تامین محصولات سلامت‌محور و غذای سالم برای افراد جامعه بی‌نتیجه نمی‌‌‌ماند.
وی در ادامه با بیان اینکه مسوولان اهمیتی برای توسعه و گسترش محصولات ارگانیک قائل نیستند تاکید کرد: حمایت نکردن مسوولان نتیجه مطلوبی برای آینده غذایی کشور ندارد.
فقدان قانون برای محصولات ارگانیک
در حال حاضر بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد از راه‌‌‌های دستیابی به کشاورزی پایدار در کشور و منطقه، حرکت به سمت تبدیل مزارع به مزارع ارگانیک است. این مهم زمانی محقق می‌شود که تمایل کشاورزان و تولیدکنندگان به تولید محصولات ارگانیک افزایش یابد، یعنی برای تولیدکننده مزیتی وجود داشته باشد که به تولید محصول ارگانیک متمایل شود. تجاری‌‌‌سازی و افزایش درآمد تولیدکننده یکی از راه‌‌‌های ایجاد این مزیت است. ایران با مشکلات و محدودیت‌هایی در زمینه تولید و تجاری‌‌‌سازی محصولات ارگانیک دست به گریبان است.
در ادامه همین مبحث زوبین امیری، عضو هیات‌مدیره انجمن ارگانیک ایران با تاکید بر فقدان قانون برای محصولات ارگانیک در کشور گفت: متاسفانه هنوز نمایندگان مجلس و متولیان دولتی به باور ضرورت داشتن قانون برای محصولات ارگانیک نرسیدهاند.
وی با یادآوری تلاش وافر انجمن ارگانیک ایران برای جا انداختن ویژگی‌‌‌های محصولات ارگانیک به مسوولان کشور، خاطرنشان کرد: بهرغم همه تلاش‌‌‌های انجام‌شده، متاسفانه هنوز مسوولان به باور ضرورت تدوین قانون برای تولید محصولات ارگانیک که به پیشرفت این بخش کمک می‌کند، نرسیدهاند.
امیری با تاکید بر ضرورت دارا بودن استانداردهای قانونی بین‌المللی محصولات ارگانیک کشور گفت: از آنجا‌‌‌که دولت وظیفه تامین غذای سالم برای جامعه را دارد، بنابراین باید فضای سرمایه‌گذاری را برای این‌گونه فعالیت‌‌‌ها هموار سازد.
وی از رسانه‌‌‌ها درخواست کرد تا در راستای فرهنگسازی مصرف محصولات ارگانیک به یاری انجمن ارگانیک ایران بشتابند و شرایط به‌‌‌گونه‌‌‌ای شود که دولت از تولیدکنندگان محصولات غیرسالم مالیات اخذ کند.
امیری پیشنهاد داد: بی‌‌‌شک ایجاد شبکه توزیع و پخش مویرگی محصولات سلامت‌محور نقش مهمی در دسترسی آسان‌‌‌تر مصرف‌کنندگان و تحقق آرمان غذای سالم برای آنها ایفا خواهد کرد.
وی ادامه داد: واقعیت این است که کشورها باید به دنبال محصولات سلامت‌محور باشند و نباید اسانس‌‌‌های طعم‌دهنده و رنگ‌دهنده و... وارد چرخه مصرف مردم شود و مردم باید دنبال محصولات دارای تاییدیه بروند.
وی با بیان اینکه کشاورزی ارگانیک علاوه بر خاک و هوا، اکوسیستم را هم حفظ می‌کند، ادامه داد: هر محصولی که در پروسه تولید آن از اسانس‌‌‌ها و آفت‌کش‌‌‌های شیمیایی استفاده شود، ارگانیک نیست و سموم را وارد بدن می‌کند.
وی گفت: با وجود اینکه انجمن ارگانیک از سال ۸۵ با مسوولان وزارت بهداشت، جهاد و کشاورزی و صنعت و معدن جلساتی برای عملی کردن سیاست‌‌‌های حامی محصولات ارگانیک برگزار کرده، اما متاسفانه تاکنون انتظارات برآورده نشده است.
نقش سیاستگذاران در تولید و مصرف محصولات ارگانیک
امیری در ادامه همین موضوع تاکید کرد: باید ساختار سیاست‌‌‌های تولید محصولات غذایی ما به گونه‌‌‌ای تنظیم شده باشد که کشاورز و سرمایه‌گذار به این سمت سوق داده شوند. تاکنون کسانی وارد این عرصه شدهاند که احساس مسوولیت کرده‌‌‌اند چرا که به دلیل فقدان فرهنگسازی از این محصولات استقبال لازم نشده است؛. پرداخت وام‌‌‌های با بهره پایین یا بلاعوض، ایجاد شبکه توزیع محصولات ارگانیک، فرهنگسازی در رسانه‌‌‌ها و همچنین پیشقدم شدن نهادهای دولتی برای خرید این محصولات و تعریف جایگاه قانونی برای محصولات ارگانیک که علاوه بر حمایت از کشاورز و سرمایه‌گذار، مانع سوء استفاده برخی افراد از عنوان ارگانیک شود، از مهم‌ترین اقدامات ضروری در این حیطه است.
ضرورت حذف برخی از سموم در کشاورزی کشور
در ادامه همین گزارش احمد غفارزاده گفت: استفاده از محصولات ارگانیک در پنج سال اخیر بسیار بهبود یافته و بهویژه بعد از شیوع ویروس کرونا میزان مصرف عسل در جامعه بسیار افزایش یافته است، چرا که تحقیقات ایران و کشورهای دیگر اثبات کرده مصرف عسل روی بهبود شرایط جسمی بیماران مبتلا به بیماری‌‌‌هایی نظیر کرونا و آنفلوآنزا تاثیر قابل‌توجهی داشته است.
وی گفت: از سازمان‌های دولتی تقاضا داریم بر کارخانه‌هایی که محصولات را به صورت انبوه تولید می‌کنند، نظارت کنند، چرا که بیش از ۷۰درصد این محصولات از نظر کیفی قادر به اخذ استانداردهای اروپایی نیستند. در واقع بسیاری از سمومی که در ایران استفاده می‌شود سال‌هاست در اتحادیه اروپا ممنوع شده و مسوولان لازم است در این خصوص سریع‌‌‌تر عمل کنند.
