محدودیت دامنه نوسان موجب زیان نهادهای واسط مالی شد
ردپای رکود در سودآوری فراکاپ‌‌‌ها
فراکاپ‌‌‌های بورسی
همان‌طور که از اسم گروه فعالیتهای مرتبط با اوراق بهادار مشخص است، شرکت‌های فعال در این حوزه، نقش واسط میان سرمایه‌گذاران و ناشرهای اوراق بهادار یا بازارهای مالی را ایفا می‌کنند. اکثر شرکت‌های پذیرفته‌شده در این گروه، به تامین مالی موردنیاز برای سایر شرکت‌ها یا فراهم کردن بسترهای لازم برای انجام معاملات می‌پردازند. از طرف دیگر حوزه تخصصی این گروه‌ها را می‌توان ارائه خدمات مالی به مشتریان و شرکت‌های منتشر‌کننده اوراق دانست.
به‌طور کلی شرکت‌های فعال در این گروه را می‌توان به بخش‌هایی مانند تامین سرمایهها و سهم‌های فراکابی تقسیم کرد. سهم‌های فراکابی در گروه فعالیتهای کمکی به نهادهای مالی واسط قرار میگیرند؛ چرا که هر یک از این سهم‌ها به عنوان واسطه میان سرمایه‌گذاران و ناشران اوراق بهادار قرار میگیرند. این گروه از بازار سرمایه شامل چهار شرکت است که با نمادهای کالا، بورس، انرژی و فرابورس در بازار مورد معامله قرار میگیرند. کالا نماد مرتبط با بورس‌کالا، بورس نماد مرتبط با سازمان بورس اوراق بهادار، انرژی مربوط به بورس انرژی و فرابورس مرتبط با شرکت فرابورس است.
رکود درآمدی واسط‌های مالی
از آنجا که بخش عمده درآمد نهادهای واسط مالی از طریق کارمزد تامین می‌شود، دامنه نوسان محدود و یکطرفه بودن بازار همواره ریسک کاهش سودآوری را برای این صنعت به دنبال دارد. هرچه نقدشوندگی در بازار کاهش یابد، سودآوری این صنعت نیز دستخوش تغییر می‌شود. کارمزد معاملاتی بازار سرمایه ایران در قیاس با دیگر نقاط جهان بسیار بالاست. با این حال، درآمد نهادهای واسط این صنعت از جمله کارگزاری‌‌‌ها، نهادهای واسط مالی و تامین سرمایهها از محل کارمزد ناچیز است. از طرفی چون سازمان‌های بورس، فرابورس، بورس‌کالا و بورس انرژی جزو نهادهای عمومی غیردولتی هستند، ردیف بودجه برای آنها تخصیص داده نمی‌شود و تمامی درآمد این شرکت‌ها از خود آنها تامین می‌شود.
بررسی درآمد این صنعت در دوره‌‌‌های اخیر نشان می‌دهد که عمده شرکت‌های فعال در این حوزه با کاهش درآمد همراه شده‌‌‌اند. تجمیع درآمد چهار شرکت مرتبط با اوراق بهادار به‌طور متوسط هر سال 73درصد افزایش یافته، اما این رشد در سال 1402 نزول شتاب بالایی را تجربه کرده است. مجموع درآمد فراکاپ‌‌‌ها طی سال گذشته 2هزار و 261میلیارد تومان به ثبت رسید که در قیاس با سال ماقبل رشد 48درصدی را تجربه کرده است که به معنای نزول 24درصدی شتاب رشد درآمدی این صنعت است. این نزول در سال‌های 1400 و 1401 نیز با توجه به شرایط رکودی معاملات بازار سرمایه تجربه شده است.
درآمد ارائه خدمات این صنعت طی سال 1400 کاهش 46درصدی و طی سال 1401 رشد 24درصدی را تجربه کرده است که هردوی این موارد عملکرد بسیار ضعیفی نسبت به متوسط سالانه محسوب می‌شود. در بازه شش‌ماهه امسال درآمد شرکت‌های فراکاپ با نزول همراه شده است. رکود موجب شد تا تجمیع درآمد این صنعت طی شش‌ماه نخست امسال یک‌هزار و 120میلیارد تومان به ثبت برسد که در قیاس با مدت مشابه سال گذشته 5درصد کاهش یافته است. از میان چهار شرکت این صنعت، بورس انرژی در شش‌ماهه امسال عملکرد بسیار خوبی را برخلاف کلیت صنعت به ثبت رسانده است. مجموع درآمد انرژی طی شش‌ماه امسال 64میلیارد تومان بود که در قیاس با مدت مشابه سال گذشته 89درصد افزایش یافته است.
نزول فصلی سود فراکاپ‌‌‌ها
سود عملیاتی و خالص شرکت‌های حوزه فعالیت مرتبط با اوراق بهادار در سال 1402 با رشد خوبی همراه شده است. بر این اساس سود عملیاتی این صنعت در سال گذشته با رشد 44درصدی نسبت به سال گذشته به یک‌هزار و 256میلیارد تومان رسیده است. سود خالص مجموع چهار شرکت فعال این صنعت در سال 1402 به میزان یک‌هزار و 994میلیارد تومان بوده که در قیاس با سال ماقبل رشد 55درصدی را تجربه کرده است. از لحاظ سود عملیاتی شرکت «کالا» بیشترین میزان رشد سود عملیاتی را نسبت به سال 1401 تجربه کرده است. مجموع سود عملیاتی این شرکت طی سال 1402 با افزایش 51درصدی همراه شده است.
با این حال شرکت «بورس» از لحاظ رشد سود خالص سودآورترین شرکت سال 1402 بوده است. مجموع سود خالص این شرکت طی سال گذشته جهش نزدیک به 70درصدی را تجربه کرده است. ارزیابی سود شرکت‌های فراکاپی در مقیاس فصلی نشان می‌دهد که در بهار و تابستان امسال با نزول سودآوری همراه بوده‌‌‌اند. به‌رغم وضعیت خوب سودآوری این صنعت در سال 1402، سود عملیاتی و خالص شرکت‌های مرتبط با اوراق بهادار طی تابستان و شش‌ماه نخست امسال به‌‌‌ترتیب کاهش 60 و 25درصدی را تجربه کرد که علت اصلی این وضعیت رکود موجود در بازار سرمایه است.
افزایش ریسک‌‌‌های ژئوپلیتیک موجب شد تا محدودیت دامنه نوسان در بازار سرمایه افزایش یابد و همین امر تعمیق رکود معاملات را به دنبال داشت. تمامی نمادهای این صنعت نزول متغیرهای سودآوری را تجربه کردند. با وجود این، کاهش سود عملیاتی و سود خالص شرکت «کالا» نسبت به دیگر شرکت‌ها کمتر بوده و عملکرد بهتری نسبت به هم‌‌‌گروهی‌‌‌های خود داشته است.
روند کاهشی متغیرهای سودآوری
در بازه سالانه، متوسط حاشیه سود عملیاتی و خالص شرکت‌های فراکاپ بازار سرمایه طی 13سال اخیر 68درصد بوده است. طی سال 1402 متوسط حاشیه سود شرکت‌های فراکاپ بازار سرمایه به 72درصد افزایش یافته که در قیاس با متوسط سالانه 4درصد بهبود یافته است. با این حال همان‌طور که کاهش محسوس سودآوری فصلی این صنعت طی سال‌جاری رقم خورده، حاشیه سود نیز نزولی شده است. متوسط حاشیه سود عملیاتی و خالص فصلی شرکت‌های فراکاپ بازار سرمایه از بهار 99 به میزان 76درصد بوده است. طی بهار و تابستان امسال میانگین حاشیه سود به‌‌‌ترتیب 67 و 48درصد به ثبت رسیده که در مقایسه با میانگین فصلی نزول 9 و 28درصدی را تجربه کرده است. بیشترین میزان حاشیه سود عملیاتی و خالص در میان چهار شرکت بورسی فراکاپ بازار سرمایه متعلق به بورس‌کالاست. این شرکت موفق شد در بازه سالانه و فصلی طی سال 1402 و بهار امسال به‌‌‌ترتیب حاشیه سود 85 و 87درصدی را به ثبت برساند و با این اوصاف سودآورترین شرکت بورسی این صنعت شود.
