«دنیای‌اقتصاد» عملکرد بانک توسعه صادرات را بررسی کرد
نقطه عطف بانک تخصصی دولتی
«خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» معیاری چند‌وجهی است که طریقه تجهیز و تخصیص سپردهها و منابع بانک را آشکار می‌کند و از مولفه‌‌‌های مهم در تفسیر بازده بانک‌ها تلقی می‌شود که ماحصل تفاضل «هزینه سود سپردهها» از «درآمد تسهیلات اعطایی، سپردهگذاری و اوراق بدهی» است و به‌‌‌علت ویژگی تفریق در هنگام افزایش عوامل درآمدی یا کاهش عامل هزینه یا کمتر زیاد شدن آن ماحصل «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» امکان افزایش می‌‌‌یابد.
مقصود گزارش بررسی و ارزیابی این عنصر ارزشمند برای بانک توسعه صادرات ایران در دامنه زمانی پنج‌‌‌ساله منتهی به سال ۱۴۰۰ متناظر با قانون برنامه پنج‌‌‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران است. ملاحظه خواهد شد مقدار «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» در سال ۱۴۰۰ فاصله بسیار متمایزی با سال‌های پیش از آن دارد به این جهت برای ریشه‌یابی در نظر است عملکرد شاخص نامبرده در سال ۱۴۰۰ با کارکرد سال‌های متقدم بر آن مقایسه شود. بنابراین برای تبیین بهتر، سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۹ به همراه سال پایه برنامه ششم که پنج سال را در برمی‌گیرد در یک رده به نام «دوره اول» و سال ۱۴۰۰ به تنهایی «دوره دوم» نام گرفته است. به‌‌‌علاوه تمام داده‌‌‌ها و اطلاعات قید شده در گزارش برگرفته از صورت‌های مالی سالانه حسابرسی‌شده بانک توسعه صادارت ایران است. همچنین برای مقایسه شاخص‌‌‌های مرتبط با هدف گزارش از مانده پایان سال مالی آنها بهره‌‌‌گیری شده که بهره‌‌‌‌‌‌جویی از مقادیر متوسط هر دوره نتایج‌مانندی را بازگو می‌‌‌کنند.
خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری
قبل از آغاز پایش جزء به جزء «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» بجاست به جایگاه کلان آن در بانک توسعه صادرات ایران نگاهی گذرا شود. متوسط سهم «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» در «درآمدهای عملیاتی» بانک توسعه صادرات ایران در طول دوره ارزیابی ۷۳درصد است و «درآمدهای عملیاتی» نیز نزدیک به تمام سازه درآمدی را در ساختمان سود بانک تشکیل می‌دهد و بنابر رابطه تعدی تاثیر شگرف «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» بر «ساختار سود» بانک توسعه صادرات ایران را می‌‌‌نمایاند. «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» از ۵۰۵۶ میلیارد ریال در سال پایه دوره اول ارزیابی که سال ۱۳۹۵ است با متوسط روند تغییر ۱۶درصد به ۸۷۸۸ میلیارد ریال در سال پایانی دوره اول یعنی سال ۱۳۹۹ رسیده و مقدار متوسط آن در دوره اول ۷۲۸۷ میلیارد ریال بوده که در اغلب برهه زمانی دوره اول حرکتی یکنواخت داشت؛ اما معکوس دوره اول «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» در سال ۱۴۰۰ با روند تغییر ۳۱۴ درصدی با جهش چهار برابری نسبت به متوسط دوره اول و با رشد ۲۴۳ درصدی نسبت به سال ۱۳۹۹ سه برابر شده و به مقدار ۳۰۱۹۳ میلیارد ریال رسیده که رشدی بدیع است. بی‌‌‌مناسبت نیست اشاره شود میانگین نسبت «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» به «درآمد عملیاتی» بانک توسعه صادرات ایران در دوره اول ۶۹درصد و در سال ۱۴۰۰ به ۸۴درصد صعود کرده است. مواردی که تا اینجا روایت شد رشد پرارتفاع «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» را برای بانک توسعه صادرات ایران در سال ۱۴۰۰ بیان می‌دارد. در ادامه به زیرساخت‌‌‌های «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» توجه خواهد شد و در بدو امر با قصد بررسی علل روند صعودی «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» به کنکاش قسمت درآمدی آن یعنی «درآمد تسهیلات اعطایی، سپردهگذاری و اوراق بدهی» پرداخته می‌شود.
درآمد تسهیلات اعطایی، سپردهگذاری و اوراق بدهی
میانگین سهم «درآمد تسهیلات اعطایی، سپردهگذاری و اوراق بدهی» در سبد درآمدی بانک در طول دوره ارزیابی ۸۲درصد بوده که قابل امعان است. حال جزئیات شاخصه فوق توصیف می‌شود.«درآمد تسهیلات اعطایی، سپردهگذاری و اوراق بدهی» از ۹۳۴۷ میلیارد ریال در سال پایه دوره اول ارزیابی با متوسط روند تغییر ۲۲ درصدی به ۱۹۷۵۹ میلیارد ریال در سال پایانی دوره اول رسیده و مقدار متوسط آن در دوره اول ۱۳۶۸۴ میلیارد ریال بوده که در سال ۱۴۰۰ با روند تغییر ۲۳۲ درصدی با جهش سه برابری نسبت به متوسط دوره اول و دو برابری نسبت به سال ۱۳۹۹ به ۴۵۵۶۸ میلیارد ریال رسیده که رشدی بی‌‌‌بدیل برای «درآمد تسهیلات اعطایی، سپردهگذاری و اوراق بدهی» در دوره ارزیابی است که در خاتمه گزارش از نو به آن التفات خواهد شد. نتایج واکاوی «درآمد تسهیلات اعطایی، سپردهگذاری و اوراق بدهی» به تفکیک «درآمد تسهیلات اعطایی» و «درآمد سپردهگذاری و اوراق بدهی» به‌‌‌دنبال آمده است.
درآمد تسهیلات اعطایی
سنجش‌‌‌ها حاکی از آن است که نسبت «درآمد تسهیلات اعطایی» در «سبد درآمدی بانک» در دوره اول ۵۷درصد و در سال ۱۴۰۰ به ۸۱درصد ارتقا یافته و متوسط سهم «درآمد تسهیلات اعطایی» در «درآمد تسهیلات اعطایی، سپردهگذاری و اوراق بدهی» در دوره اول ۷۰درصد و در سال پایانی آن سال ۱۳۹۹، ۷۹درصد و سهم آن در سال ۱۴۰۰ به ۹۱درصد رسیده است. مراتب عرضه‌شده برای وقوف به مختصات «درآمد تسهیلات اعطایی» در سازمان درآمدی بانک ارائه شد. اکنون کنش‌‌‌ها و واکنش‌‌‌های بخش‌‌‌های درونی «درآمد تسهیلات اعطایی» تعقیب می‌شود که جست‌‌‌و‌‌‌جوها اشعار می‌دارد متوسط روند تغییر و مقدار «درآمد تسهیلات اعطایی» در بانک توسعه صادرات ایران در دوره اول به ترتیب ۲۶درصد و ۹۷۱۷ میلیارد ریال است که با ۳۲۵درصد تغییر و رشد چهار برابری نسبت به دوره اول به ۴۱۲۹۸ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده که در انتهای گزارش انتقال بلند «درآمد تسهیلات اعطایی» شرح داده خواهد شد.
درآمد سپردهگذاری و اوراق بدهی
متوسط مقدار و روند تغییر «درآمد سپردهگذاری و اوراق بدهی» در بانک توسعه صادرات ایران در دوره اول به ترتیب ۳۹۶۷ میلیارد ریال و ۱۹درصد است که با قریب ۵درصد تغییر نسبت به دوره اول به ۴۱۷۰ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده است. متوسط نسبت «درآمد سپردهگذاری و اوراق بدهی» در «سبد درآمدی بانک» در دوره اول ۲۴درصد و در سال ۱۴۰۰ به ۸درصد کاهش یافته و متوسط سهم «درآمد سپردهگذاری و اوراق بدهی» در «درآمد تسهیلات اعطایی، سپردهگذاری و اوراق بدهی» در دوره اول ۳۰درصد و در سال ۱۳۹۹، ۲۱درصد بوده و در سال ۱۴۰۰ به ۹درصد نزول کرده است. شیب منفی حاصله در «درآمد سپردهگذاری و اوراق بدهی» با رویداد افزایش «درآمد تسهیلات اعطایی» در سال ۱۴۰۰ کاملا توجیه‌‌‌پذیر است. فراز اثرگذار بعدی در رابطه «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری»، «هزینه سود سپردهها» است و از این رو در امتداد گزارش سپرده‌‌‌های بانک آنالیز می‌شود.
مجموع سپرده‌‌‌های بانک
مجموع سپرده‌‌‌های بانک توسعه صادرات ایران در سال پایه ۱۱۰۹۲۸ میلیارد ریال بوده که با رشد متوسط ۳۸ درصدی به ۳۷۱۶۱۳ میلیارد ریال در سال ۱۳۹۹ رسیده است؛ با اینکه در کارنامه تجهیز سپرده‌‌‌های بانک در دوره اول اساسا روند منفی وجود نداشته اما «مجموع سپردهها» در سال ۱۴۰۰ با حدود نیم‌درصد کاهش به ۳۷۰۰۸۴ میلیارد ریال تقلیل پیدا کرده منتها در همین سال ۱۴۰۰ که سپرده‌‌‌های بانک توسعه صادرات ایران کاهش یافته متوسط روند تجهیز سپرده بانک‌های کشور بالغ بر ۴۳درصد رشد کرده است. ضمنا متوسط نسبت سپرده‌‌‌های بانک توسعه صادرات ایران به سپرده‌‌‌های کشور که در دوره اول ۸۴/ ۰ درصد بوده در سال ۱۴۰۰ به ۶۷/ ۰ تنزل پیدا کرده که کاهش سهم سپرده‌‌‌های بانک توسعه صادرات ایران در شبکه بانکی کشور را نشان می‌دهد و در موقع خود دوباره به سپردهها و منابع بانک دقت خواهد شد.
البته متوسط روند تغییر تسهیلات اعطایی در سال ۱۴۰۰ به ۱۹درصد رسیده که رشد ۱۹ درصدی تسهیلات اعطایی در جوار نزول مانده سپرده‌‌‌های بانک جای تامل دارد و در دنباله گزارش توضیحی درباره آن داده خواهد شد.
تجزیه‌‌‌و‌‌‌تحلیل دقیق‌‌‌‌‌‌تر «هزینه سود سپردهها» به‌‌‌تعمق در عناصر متشکل مجموع سپرده‌‌‌های بانک نیاز دارد بنابراین در مرحله نخست «سپرده‌‌‌های مشتریان» بررسی شده است.
سپرده‌‌‌های مشتریان
مانده «سپرده‌‌‌های مشتریان» که در سال پایه ۱۹۸۷۹ میلیارد ریال بوده سال به سال با روند صعودی و افزایشی با نرخ متوسط ۵۰ درصدی تغییر و به ۹۳۵۵۴ میلیارد ریال در سال ۱۳۹۹ میل کرده و ناگهان با روند منفی ۱۳درصد به ۸۱۳۸۵ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ سقوط کرده است. چنین روند کاهشی در دوره ارزیابی بی‌‌‌سابقه بوده که روند منفی حادث شده قادر به افزایش روند عامل هزینه در عبارت «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» است و به‌‌‌واسطه موقعیت حساس و موثر «سپرده‌‌‌های مشتریان» در سبد سپردهها و منابع حتما بانک برای جلوگیری از تکرار مجدد بروز روند کاهشی اقدامات لازم را به‌‌‌انجام رسانده است.
«سپرده‌‌‌های سرمایه‌گذاری» (حقوق صاحبان سپرده‌‌‌های سرمایه‌گذاری) که در سال پایه ۹۱۰۴۹ میلیارد ریال بوده با رشد متوسط سالانه ۳۵ درصدی به ۲۷۸۰۵۹ میلیارد ریال در سال ۱۳۹۹ رسیده و در سال ۱۴۰۰ با ۴درصد رشد ۲۸۸۶۹۹ میلیارد ریال را لمس کرده و متوسط نسبت «مانده سپرده‌‌‌های سرمایه‌گذاری به سبد سپردهها» در دوره اول ۷۹درصد و در سال ۱۴۰۰ مشابه متوسط دوره اول ۷۸درصد است که مقادیر درخوری برای بانک دولتی تخصصی و توسعه‌‌‌ای محسوب نمی‌شود. هزینه سود سپردهها از ۴۲۹۰ میلیارد ریال در سال پایه با رشد متوسط ۳۰ درصدی به ۱۰۹۷۱ میلیارد ریال در سال ۱۳۹۹ رسیده ولی هزینه سود سپردهها در دوره دوم ۳۹درصد رشد کرده و با مقدار ۱۵۲۷۴ میلیارد ریال به سال ۱۴۰۰ وارد شده است. نکته با اهمیت رشد دو‌رقمی «هزینه سود سپردهها» در سال ۱۴۰۰ در مجاورت رشد تک‌رقمی «سپرده‌‌‌های سرمایه‌گذاری» در سال ۱۴۰۰ است که افزایش نرخ تجهیز آن را نمایان می‌‌‌سازد.
برخلاف رشد «هزینه سود سپردهها» چنانچه نسبت «درآمد تسهیلات اعطایی، سپردهگذاری و اوراق بدهی» به «هزینه سود سپردهها»ی بانک حساب شود دیده خواهد شد متوسط مقدار نسبت مزبور در دوره ارزیابی اول ۲۲۱درصد و در سال پایانی دوره اول سال ۱۳۹۹، ۱۸۰درصد و در سال ۱۴۰۰ به‌‌‌رغم افزایش هزینه سود سپردهها ۲۹۸درصد شده که از بیشترین مقدار نسبت گفته شده در دوره اول بزرگ‌تر است و از سبقت گرفتن سرعت «درآمد تسهیلات اعطایی، سپردهگذاری و اوراق بدهی» نسبت به تندی «هزینه سود سپردهها» به‌‌‌ویژه در دوره دوم خبر می‌دهد که دال بر به‌کارگیری منابع فراتر از دوره اول است.
سال۱۴۰۰ نقطه عطفی در روند حرکتی «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» به شمار می‌رود زیرا پرش بلند آن در سال ۱۴۰۰ در کنار کاهش مانده سپرده‌‌‌های بانک، افزایش سود سپردهها و برعکس افزایش درآمد تسهیلات اعطایی حکایت از وجود ظرفیت یا ظرفیت‌‌‌های بالقوه‌‌‌ای دارد که بانک در سال ۱۴۰۰ از آن بهره برده که مطالعه ساختار تخصیص منابع سهم غالب سایر منابع را نسبت به منابع داخلی و سپرده‌‌‌های بانک به نمایش می‌‌‌گذارد.
