نبود «آخال» عامل سقوط تولید، درآمد و سودآوری کاغذی‌ها شد

پاشنه‌آشیل کاغذسازان

دنیای اقتصاد-عباس بیات : به‌رغم اهمیت بالای صنعت کاغذ به‌عنوان یکی از صنایع بالادستی، کمبود ماده‌اولیه سبب شده است تا وضعیت این صنعت بیش از پیش بغرنج و بحرانی شود. فزونی تقاضا بر عرضه آخال (کاغذ باطله) موجب شده است تا همواره به‌رغم تخصیص ارز ترجیحی، شرکت‌های کاغذی و کارتنی با کمبود آخال مواجه شوند. این بحران تا جایی پیش رفت که طی سال۱۴۰۲ مجموع تناژ تولید و فروش کاغذسازان به‌ترتیب ۱۱ و ۱۰درصد کاهش یافت. این افت موجب شده تا مجموع فروش این صنعت با وجود تورم بیش از ۴۰درصدی در سطح جامعه، طی سال۱۴۰۲ تنها یک‌درصد رشد یابد. فاجعه کاهش متغیرهای بنیادین کاغذسازان در بازه ماهانه نیز طی اردیبهشت امسال تکرار شده و مقدار تولید و درآمد کاغذسازان نسبت به مدت مشابه سال قبل به‌ترتیب ۴۲ و ۲۷درصد کاهش داشته است.

متوسط تناژ تولیدی کاغذسازان طی 13سال گذشته 107هزار تن است که این عدد هر سال به طور متوسط با رشد 6درصدی همراه بوده است. طی سال1402 مجموع تولید به ثبت رسیده توسط کاغذسازان بورسی، 117هزار تن بوده که این عدد در قیاس با سال ماقبل افت 11درصدی را تجربه کرده است. با این حال مقایسه تناژ تولیدی سال گذشته با متوسط سالانه رشد 9درصدی را نشان می‌دهد. بر این اساس می‌توان گفت عملکرد کاغذسازان در مقایسه با 1401 بسیار ضعیف بوده؛ اما نسبت به میانگین سالانه وضعیت خوبی داشته است. در بازه فصلی طی زمستان1402 مجموع تولیدات کاغذسازان 27هزار و 853 بوده که این عدد در قیاس با مدت مشابه سال قبل افت 9درصدی را تجربه کرده است.

این کاهش در دوره ماهانه نیز مشاهده می‌شود و طی ماه‌های فروردین و اردیبهشت امسال به‌ترتیب یک و 42درصد از تولیدات این صنعت در قیاس با سال گذشته کم شده است. بزرگ‌ترین مانع سر ‌راه تولیدکنندگان کاغذ را می‌توان کمبود ماده‌ اولیه عنوان کرد. از آنجا که تولیدکنندگان کاغذ از قطع درختان منع شده‌اند، به‌ناچار به تولید کاغذ از طریق آخال روی آورده‌اند. آخال یا همان کاغذ باطله چون در کشور کمیاب است و از طرفی تولیدکنندگان کاغذ و کارتن فراوان است، این ماده‌اولیه از طریق واردات تامین می‌شود. این موضوع به افزایش هزینه کاغذی‌ها منجر می‌شود. با وجود اینکه ارز ترجیحی به آخال تعلق می‌گیرد، به‌دلیل تقاضای گسترده رقابت بر سر دریافت آخال صورت گرفته و خواه ناخواه کمبود ماده‌اولیه به وقوع می‌پیوندد.

تمام چهار شرکت کاغذساز در بازه سالانه طی سال1402 با کاهش تولید همراه بوده‌اند. با این حال «چکاوه» با افت 3درصدی تناژ تولید آسیب کمتری را نسبت به سه شرکت دیگر طی سال گذشته متحمل شده است. در ماه اردیبهشت نیز تمام کاغذسازان افت بالای تولید را تجربه کرده‌اند. با این حال «لطیف» با افت ناچیز 11درصدی کمترین میزان کاهش تولید را طی دومین ماه از سال1403 تجربه کرده است.افت تناژ تولید به کاهشی شدن مقادیر فروش منجر شده است. بر این اساس در بازه سالانه متوسط مقدار فروش به ثبت‌رسیده توسط کاغذسازان 107هزار تن بوده است. در سال1402 مقدار فروش همگام با تولید کاهشی بوده و تقلیل 10درصدی به ثبت رسیده است. در بازه فصلی نیز کاهش مقدار فروش مشاهده می‌شود و طی زمستان1402 کاهش 16درصدی در تناژ فروش به ثبت رسیده است. تکرار این کاهش در گزارش‌های ماهانه کاغذسازان نمایان بوده و طی اردیبهشت افت قریب به 30درصدی در مجموع تناژ فروش این صنعت به ثبت رسیده است.

یکه‌تازی «چکارن» در جهش نرخ

برخلاف عمده صنایع تولیدی کشور که در حصار قیمت‌گذاری دستوری قرار دارند، نرخ‌گذاری در کاغذسازان مرجع خاصی ندارد و به‌صورت آزاد تعیین می‌شود. با این حال نبود آخال به‌حدی وضعیت این صنعت را بحرانی کرده که حتی قیمت آزاد هم مرهمی بر زخم عمیق کاغذسازان نبوده است. بر این اساس متوسط رشد نرخ محصول اصلی این صنعت طی سال1402 در مقایسه با 1401 به‌میزان 8درصد بوده است. در این مقیاس شرکت «چکارن» بهترین عملکرد را داشته است؛ چراکه موفق شده است محصول اصلی خود یعنی انواع کارتن را با 16درصد افزایش نرخ به فروش برساند. در بازه فصلی طی زمستان1402 متوسط رشد 14درصدی در محصول اصلی این صنعت نسبت به مدت مشابه به وقوع پیوسته که در این بازه نیز یکه‌تاز رشد نرخ «چکارن» با 25درصد جهش بوده است. متوسط رشد نرخ محصول اصلی کاغذسازان در مقیاس ماهانه 4درصد بوده که در این بازه نیز «چکارن» با ثبت رشد 15درصدی یکه‌تاز جهش نرخ کاغذی‌ها بوده است.

افول درآمد با چاشنی ماده‌اولیه

بررسی متغیرهای تولید و فروش صنعت کاغذ به لحاظ تناژ نشان داد که عملکرد این صنعت از این حیث  تعریفی نداشته و کمبود ماده‌اولیه به بحران بسیار جدی برای کاغذسازان تبدیل شده است. کاهش چشمگیر تناژ فروش ردپای خود را در درآمد کاغذسازان نیز نشان می‌دهد. طی سال1402 مجموع فروش ریالی صنعت یاد شده 2هزار و 977میلیارد تومان بوده که در مقایسه با سال1401 تنها یک‌درصد افزایش داشته است. این در حالی است که متوسط تورم سال گذشته بیش از 40درصد بوده و ثبت رشد فروش صنایع حداقل به‌میزان متوسط تورم کشور امری ضروری است. این کاهش در مقیاس فصلی نیز تکرار شده است. بر این اساس طی زمستان سال گذشته مجموع فروش کاغذسازان 716میلیارد تومان بوده که در قیاس با زمستان1401 کاهش 4درصدی داشته است. در بازه ماهانه افت درآمد کاغذی‌ها ادامه یافته است. بر این اساس طی فروردین و اردیبهشت امسال مجموع فروش این صنعت به‌ترتیب با کاهش 8 و 27درصدی همراه بوده است. تمام شرکت‌های کاغذساز عملکرد ضعیفی به لحاظ رشد درآمدی داشته‌اند. با این حال شرکت «لطیف» طی سال1402 و اردیبهشت ماه امسال با رشد 12 و 4درصدی فروش خود نسبت به مدت مشابه، عملکرد بهتری نسبت به سه شرکت دیگر داشته است.

تقلیل 11درصدی حاشیه سود

ارزیابی وضعیت متغیرهای سودآوری صنعت کاغذ نشان می‌دهد که همواره حاشیه سود این صنعت با کاهش همراه بوده است. متوسط سه حاشیه سود ناخالص، عملیاتی و خالص این صنعت طی 13سال اخیر به‌ترتیب 23، 18 و 15درصد بوده است. در سال1402 متوسط سه حاشیه سود کاغذسازان 10درصد بوده که از متوسط سالانه 9درصد کمتر است. این کاهش سودآوری در بازه فصلی نیز نمایان است. طی زمستان1402 میانگین سه حاشیه سود کاغذسازان 8درصد به ثبت رسیده که در مقایسه با میانگین فصلی 11درصد کمتر است. همان‌طور که مشاهده شد سودآوری کاغذسازان نیز همچون دیگر متغیرهای این صنعت با شیب تندی نزولی شده و اوضاع کاغذسازان را بیش از پیش بغرنج کرده است. در میان چهار کاغذساز بورسی، شرکت «لطیف» همان‌طور که در بخش رشد درآمد عملکرد خوبی نسبت به رقبای خود داشت، درخصوص حاشیه سود نیز وضعیت خوبی داشته است. بر این اساس شرکت یادشده طی زمستان 1402 و سال1402 به‌ترتیب حاشیه سود 18 و 25درصدی را به ثبت رسانده و با این عدد بهترین عملکرد را به لحاظ رشد سودآوری داشته است.