بازار مشتقه سهام در شرف اتفاقی جدید است
جدایی شیرین خودرویی‌‌‌ها از آپشن
اما متاسفانه ایران‌خودرو، اکنون ۱۲قرارداد فعال اختیار معامله خرید و دو قرارداد اختیار معامله فروش دارد که ارزش معاملات تنها ۵قرارداد بالای یک‌میلیارد تومان است. در سایپا نیز ۱۰قرارداد اختیار معامله خرید فعال وجود دارد که سه‌قرارداد آن پرمعامله است. هفت‌قرارداد اختیارمعامله فروش نیز برای این نماد فعال است که بسیار کم‌معامله هستند.
شرایط اسفناک بنیادین در این دو نماد، ریسک‌‌‌های مختلفی که از سوی دولت بر این نمادها تحمیل می‌شود و خطر توقف نماد معاملاتی دو خودروساز بزرگ بورسی، سبب شده است تا استقبال از قراردادهای این دو نماد کاهش یابد. علاوه بر این، ریسک پایین صندوق‌های معاملاتی و پرمعامله شدن این صندوق‌ها در بازار نقدی سبب شده است تا سرمایه‌گذاران به جای سرمایه‌گذاری در قراردادهای خودرویی به قراردادهای صندوق‌های بزرگ روی آورند. رونق معاملات آپشن صندوق‌ها و حذف معاملاتی که دارایی پایه آن سهام است، اتفاق خوبی است؛ چرا که ریسک‌‌‌های بازار مشتقه را کاهش داده و به پیش‌بینی‌پذیرتر بودن بازار سهام کمک خواهد کرد.
شیفت از سهام به صندوق
توسعه صندوق‌های سرمایه‌گذاری سبب شده است تا ارزش معاملات روزانه این صندوق‌ها درصد قابل‌توجهی از ارزش معاملات کل را تشکیل دهد. از آن‌رو، استقبال از این صندوق‌ها به اوج خود رسیده است. علاوه بر مزیت‌‌‌هایی نظیر نقدشوندگی، بازارگردانی قوی و عدم‌ریسک توقف، تنوع این صندوق‌ها نیز به کمک بازار آمده است و در سناریوهای مختلف بازار، صندوق‌های مختلفی برای دادوستد وجود دارد. در بازار صعودی، اهرمی‌‌‌ها و برخی از سهامی‌‌‌ها معمولا بازدهی بهتر از شاخص کل دارند، در بازارهای رنج و متعادل، صندوق‌های مختلط و در بازار نزولی صندوق‌های درآمدثابت ابزار مناسبی برای معامله هستند.
در معاملات بازار آپشن نیز همواره قراردادهای صندوق‌ها مانند اهرم در صدر ارزش معاملات قرار دارند، به طوری که هم‌اکنون «ضهرم۴۰۰۴»، که اختیار معامله خرید اهرم با سررسید تیرماه و قیمت اعمال ۲هزار تومان است، حدود ۳۷میلیارد تومان معامله می‌شود. این درحالی است که «ضخود۴۰۴۲»، اختیار معامله ایران‌خودرو با سررسید ۲۵روز آینده و قیمت اعمال ۳۰۰تومان، با اختلاف بالایی در حدود ۱۹میلیارد تومان مورد معامله قرار می‌گیرد.
برخلاف قراردادهای ایران‌خودرو و سایپا، قراردادهای اهرم، اختیار فروش متنوعی دارند و پرمعامله‌‌‌ترین آنها، یعنی «طهرم۴۰۰۵»، اختیار فروش اهرم با قیمت اعمال ۲هزار و ۲۰۰تومان و سررسید ۴۵روز آینده، بیش از ۵میلیارد تومان مورد معامله قرار می‌گیرد.
قراردادهای اختیار معامله صندوق اهرمی توان که متنوع و با سررسیدهای مختلفی منتشر شده است، با وجود ارزش معاملات پایین، بازارگردانی قوی داشته و احتمالا یکی از جایگزین‌‌‌های اصلی قراردادهای ایران‌خودرو و سایپا خواهند بود. قراردادهای صندوق موج و هموزن نیز زنجیره‌‌‌های خوبی داشته و احتمالا می‌‌‌توانند ارزش معاملات بازار اختیار معامله را بالا نگه دارند. همچنین صندوق آساس به‌تازگی قراردادهایی با سررسید دی‌ماه منتشر کرده است که عملا پرمعامله نیست.
حذف خودرویی‌‌‌ها از معاملات مشتقه؟
در گیرودارهای اخیر بورس تهران، بازار مشتقه سهام با اتفاق مهمی همراه شده است. قراردادهای اختیار معامله ایران‌خودرو و سایپا در حال سررسید شدن هستند و پس از چهارشنبه گذشته که سررسیدهای خردادماه این دو نماد فرارسیدند، تنها تعداد کمی از قراردادهای سررسید تیرماه این دو نماد در حال معامله هستند که سررسید آنها حدود ۲۵روز آینده است. سوال اصلی آن است که آیا ایران‌خودرو و سایپا به عنوان دو نماد پرمعامله بازار نقدی که برای بازار اختیارمعامله نیز جذابیت‌‌‌های خاص خود را داشت، در حال حذف شدن از بازار مشتقه هستند؟
قراردادهای این دو نماد تا کمتر از ۳۰روز دیگر سررسید می‌‌‌شوند. ایران‌خودرو با ۱۲قرارداد اختیار معامله خرید و دو قرارداد اختیار معامله فروش و سایپا با ۱۰قرارداد اختیار معامله خرید و ۷قرارداد اختیار معامله فروش، در حال دادوستد در بازار هستند.
این درحالی است که معمولا در این شرایط قراردادهای جدیدی برای این دو نماد تعریف نشده است. همه این تحولات در بازار مشتقه، با رشد ارزش معاملات قراردادهای اختیارمعامله اهرم، توان و سایر صندوق‌ها همراه شده است. به نظر می‌رسد صندوق‌های سهامی به‌خصوص صندوق‌های اهرمی در حال پیشتازی در این بازار هستند و احتمالا این ابزارها تحولات مهمی را در ارزش معاملات بازار مشتقه رقم خواهند زد.
سرنوشت آپشن پس از خودرو
بخش بزرگی از اختیار معامله‌‌‌های بازار را قراردادهای خودرو و خساپا تشکیل می‌دهند. ایران‌خودرو به‌تنهایی نزدیک به ۵۰میلیارد تومان از ارزش معاملات بازار آپشن را تشکیل می‌دهد. قراردادهای سایپا نیز حدود ۲۰میلیارد تومان ارزش معاملات دارند. این درحالی است که میانگین ارزش معاملات چند روز اخیر، ۱۵۰میلیارد تومان بوده است. احتمالا با حذف این دو خودروساز بزرگ در این بازار، ارزش معاملات افت شدیدی را تجربه خواهد کرد. انتظار می‌رود، اگر قرار است قراردادهای این دو نماد از بازار حذف شوند، ارزش معاملات و بازارگردانی قراردادهای صندوق‌های سهامی تقویت شود؛ وگرنه بازاری که تازه جان گرفته، احتمالا دوباره با سقوط همراه خواهد شد.
شاید کاهش ارزش معاملات یکی از معایب حذف خودرویی‌‌‌ها از بازار مشتقه باشد. اما این موضوع به صورت مقطعی بر بازار اثرگذار است. به نظر می‌رسد مزیت‌‌‌های حذف نمادهای پایه از بازار مشتقه بیشتر از معایب آن باشد. اول آنکه ریسک بزرگ بازار مشتقه در کشور، توقف نماد معاملاتی است. در صورتی که قراردادهای اختیارمعامله صندوق‌ها راه بیفتد، این ریسک از بازار مشتقه حذف می‌شود. همچنین بازارگردانی صندوق‌ها به‌شدت قوی است و معاملات مشتقه صندوق‌ها بدون محدودیت انجام خواهد شد.
به نظر می‌رسد حذف خودرو و خساپا از بازار مشتقه اتفاق خوبی باشد. همچنین به خاطر وضعیت بنیادی اسفناک خودرویی‌‌‌ها نمی‌‌‌توان سررسید اختیار معامله دورتر را منتشر کرد، به طوری که هیچ‌گاه سررسید شش‌ماه آینده خودرویی‌‌‌ها پرمعامله نبود. اما صندوق‌هایی که بنیادی تشکیل سبد دهند، می‌‌‌توانند قراردادهای سررسید بلندمدت را منتشر کنند که این موضوع در بلندمدت به پیش‌بینی‌پذیرتر کردن بازار کمک می‌کند.
در صورتی که اکنون، کسی جرات انتشار قرارداد اختیار معامله با سررسید یک‌سال آینده را ندارد؛ چرا که به دلیل عدم‌ثبات در بازار کسی نمی‌‌‌تواند پیش‌بینی کند که در یک‌سال آینده چه سناریویی پیش‌روی بازار است. اما تنوع صندوق‌ها و رونق آپشن‌‌‌های آنها به تحقق پیش‌بینی‌پذیری کمک شایانی خواهد کرد.
