تحریم، تجارت دریایی را به گل نشاند

جزر و مد تجارت آبی

دنیای اقتصاد-محمدصادق صفا : از روزی که انسان موفق به تجارت از طریق دریا شد، پیشرفت جوامع انسانی با سرعت بیشتری اتفاق افتاده است. این نقش آن‌قدر پر اهمیت است که برخی عصر دریانوردی (اواخر قرن ۱۶میلادی – اواسط قرن ۱۹میلادی) را یکی از پایه‌های جهان مدرن می‌نامند. با وجود راه‌های متنوع مانند حمل‌ونقل جاده‌ای یا از طریق راه‌آهن بیشتر تجارت جهانی از طریق دریا انجام می‌شود. به‌دلیل صرفه نسبت به وزن همچنان حمل‌ونقل از طریق دریا انتخاب اول بیشتر صادرکنندگان و واردکنندگان است.

صنعت 800میلیارد دلاری

ارزش تجارت جهانی در طول 10سال منتهی به سال2021 حدود 32درصد رشد در ارزش داشته است؛ هرچند باید به وقفه پیش‌آمده در دوران کووید اشاره کرد. با پایان کووید اما رشد 18درصدی ارزش تجارت از طریق اقیانوس به دلار بین سال‌های 2020 و 2021 توانست فاصله پیش‌آمده را جبران کند. طبق آمار منتشرشده توسط سازمان توسعه و تجارت سازمان ملل در 19ژوئیه 2023، ارزش تجارت دریایی به بیش از 807میلیارد دلار رسیده است.

صنعت کشتیرانی

در یکی از استراتژیک‌ترین صنایع ایران با ارزشی در حدود 22همت 7نماد فعالیت می‌کنند؛ توسعه خدمات دریایی و بندری سینا با نماد معاملاتی «حسینا»، تایدواتر خاورمیانه با نشان معاملاتی «حتاید»، کشتیرانی دریای خزر با نماد معاملاتی «حخزر» در تابلوی بورس، دریایی و کشتیرانی خط دریا‌بندر «حبندر»، کشتیرانی آریا «حاریا»، کشتیرانی والفجر «حفجر» و خدمات کشتیرانی ستاره قشم «قشم». صنعتی که ارزش بازار آن طی سال‌های اخیر روند کاهشی به خود گرفته است. این صنعت در یک‌سال منتهی به اسفندماه سال1401، در مجموع 639میلیارد تومان درآمد به ثبت رسانده است. با وجود درآمد پایین اما بازدهی این صنعت در مقام مقایسه با دیگر فعالان بازار سرمایه در ایران وضعیت بهتری را به ثبت رسانده است. آمار‌ها نشان می‌دهد این صنعت طی یک‌سال اخیر حدود 45درصد بازدهی داشته است. این آمار باعث شده صنعت بنادر و کشتیرانی، در شاخص بازدهی سالانه در دسته بهترین‌های بازار سرمایه ایران قرار بگیرد. P/S این صنعت طی سال گذشته افزایش یافت؛ به‌نحوی‌که این شاخص در صنعت فوق به 3.45 رسیده است. این در حالی است که P/S تالار شیشه‌ای 1.86 به ثبت رسیده است. با استناد به گزارش سالنامه آمار تجارت خارجی منتشرشده توسط سازمان گمرک کشور می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که افزایش صادرات طی سال‌های پس از سال1399 بیشترین نقش را در جان گرفتن دوباره صنعت کشتیرانی ایران ایفا کرده است؛ به‌طوری‌که صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی (بدون احتساب نفت و تجارت چمدانی) در سال1401 نسبت به سال1400 حدود 1.14درصد رشد در حجم و در سال1400 و در مقایسه با سال1399 اما آمار‌ها حاکی از رشد چشم‌گیر 22.14درصدی در حجم کالا است. ادامه این روند در سال جاری می‌تواند شیب رشد این صنعت را شدت ببخشد.

7 غول ایرانی در دریا

باارزش‌ترین نماد این صنعت نماد معاملاتی «حسینا» است که حدود 40درصد از ارزش صنعت کشتیرانی و دریایی در بورس ایران را به خود اختصاص داده است. این نماد ارزشی معادل 8.7همت دارد و همواره یکی از تاثیرگذارترین بازیگران این صنعت در ایران است. در رتبه بعدی نماد معاملاتی «حتاید» است با ارزشی کمی بیش از 6.6همت قرار دارد. در رتبه‌های بعدی به ترتیب نمادهای «حخزر»، «حبندر»، «حاریا»، «حفجر» و «قشم» قرار دارند. به‌دلیل عدم انتشار آمارهای سال گذشته توسط همه بازیگران فوق، در ادامه به بررسی روند 10 ساله آنها تا انتهای سال 1401 می‌پردازیم، زیرا در سال 1402 تنها دو شرکت صورت‌های مالی خود را منتشر کرده‌اند.

 در این میان و از سال 1392 روند افزایش درآمدهای شرکت حسینا رو به رشد بوده است.به نحوی که در سال 1401 نسبت به سال 1395 درآمدهای این شرکت بیش از 380درصد رشد را ثبت رسانده است. در این دوره و به‌طور میانگین 69 درصد رشد در تخصیص سود هر سهم بر اساس آخرین سرمایه به وقوع پیوسته است.

در پله بعدی نماد «حتاید» قرار دارد. این نماد پس از رشد چشم‌گیر 113درصدی در سال1399 تحت عواملی چون کووید نتوانست روند رو به رشد خود را ادامه دهد و طی سال‌های1400 و 1401 تنها توانست سطوح قبلی خود را حفظ کند. این نماد طی سال‌های1399 لغایت1401 توانست به‌طور میانگین رشد 3درصدی در درآمد را به ثبت برساند. این در حالی است که طی همین 3سال توانست بیش از 90درصد هزینه‌های خود را کاهش دهد که می‌تواند گویای مدیریت هزینه مناسب توسط مدیریت نماد ذکرشده یا کاهش تعداد خدمات و افزایش نرخ باشد. نماد مذکور توانست در این بازه زمانی به‌طور میانگین در حدود 555میلیارد تومان درآمد فروش خدمات را در دفاتر مالی خود به ثبت برساند. بررسی صورت‌های مالی منتشرشده توسط نماد «حاریا» بیانگر توقف درآمدهای ناشی از خدمات این شرکت بین سال‌های 1391 لغایت 1396 است. پس از آن نیز با درآمد مستقیم مجموعا 527میلیون تومان طی سال1397 مواجه و پس از آن تا انتهای اسفندماه سال1402 شاهد درآمد صفر در صورت‌های مالی این نماد بوده‌ایم. در این بازه 10ساله بیش از 79میلیارد تومان هزینه در ترازهای این شرکت منعکس شده است. روند قیمتی این سهم اما در سال1402 یک روند سینوسی را طی کرد. این نوسان با شروع در قیمت 6هزار و 850 در اواخر اردیبهشت‌ماه سال1402 آغاز و با افزایش تا سقف 8هزار و 200 در اوایل بهمن‌ماه1402 است، به کار خود پایان داد.

رد پای تحریم و نرخ ارز

برخی کارشناسان معتقدند افزایش نرخ ارز تاثیر منفی خود را از چند منظر بر ارزش تمام‌شده کالا می‌گذارد؛ در ابتدا کالاهای اساسی است که غالبا به علت مشکلات تحریمی که در عدم‌امکان انتقال ارز شکل گرفته، کشتی‌ها در لنگرگاه متوقف می‌شوند تا اسناد خرید دریافت‌شده و به تبع آن و در قدم بعدی هزینه‌های خرید و حمل پرداخت شود. این موضوع باعث شده است اعداد و ارقام بسیار هنگفتی به هزینه خرید کالا اضافه شود و هزینه ماندن کشتی در بندرگاه هزینه‌های شرکت‌های باربری دریایی را افزایش داده است؛ زیرا برخی کشتی‌های اجاره‌شده توسط فعالان این صنعت به‌صورت ساعتی هزینه توقف خود را دریافت می‌کنند و این موضوع شرکت‌ها را با مشکل مواجه کرده است. دریچه بعدی فاصله زمانی عقد قراداد با تسویه است که درصورت تغییر نرخ ارز آزاد فشار هزینه‌ها به این صنعت را افزایش می‌دهد. برخی دیگر از کارشناسان نیز بیان می‌کنند فرسودگی کشتی‌های ایرانی هزینه‌های شرکت‌های دریایی در ایران را به‌صورت فزاینده‌ای افزایش داده است؛ هرچند نمی‌توان از تاثیر مستقیم تحریم عبور کرد. عدم نوسازی ناوگان باربری دریایی و مشکلات در جابه‌جایی پول و کاهش تجارت ایران سه عاملی است که می‌توان ریشه آن را در تحریم دانست.